ท้าวอุปละ (มุง รามางกูร)

ท้าวอุปละ (มุง รามางกูร) อดีตนายกองข้าอุปัฏฐากพระธาตุพนม หรือผู้ควบคุมท้าวเพี้ยตัวเลกข้าพระธาตุพนม หรือนายกองบ้านธาตุพนมลำดับ ๔ ก่อน พ.ศ. ๒๔๑๗ ในราชวงศ์เวียงจันทน์ปกครองธาตุพนมลำดับ ๗ บรรดาศักดิ์เดิมท้าวสุวันนะเสฏฐากรมการธาตุพนม เชื้อสายราชวงศ์เวียงจันทน์และจำปาสัก เลื่อนเป็นที่เพี้ยอัคคะฮาดกรมการธาตุพนมก่อนยุบเป็นกองบ้านธาตุพนม นามเดิมท้าวสุวันนะคำมุงหรือท้าวคำมุง พื้นเมืองพนมออกนามพ่อออกอุปละคำมุงหรือยาพ่อผ้าขาวหรือผ้าขาวอุปละ เป็นต้นสกุลอุปละหรืออุประของอำเภอธาตุพนม

ท้าวอุปละ (มุง รามางกูร)
นายกองข้าอุปัฏฐากพระธาตุพนมหรือหัวหน้าผู้ควบคุมท้าวเพี้ยตัวเลกข้าพระธาตุพนม อดีตกรมการบ้านธาตุพนม
ก่อนหน้า	ท้าวราชวัตร์ (คูณ รามางกูร)
ถัดไป	พระพิทักษ์เจดีย์ (ถง รามางกูร)
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	ธาตุพนม
เสียชีวิต	ธาตุพนม
คู่สมรส	อาดยานางจันทาวะดี
ศาสนา	ศาสนาพุทธ

ประวัติ

เป็นบุตรลำดับแรกของพระอุปละ (คำมั่น) กรมการธาตุพนมเดิม มารดานามอาดยานางรัตนะหน่อแก้วชาวบ้านธาตุพนม เป็นหลานพระมหาสุระนันทากับอาดยานางแก้วอาไพธิดาเจ้าพระรามราชฯ (ราม) พระมหาสุระนันทาเป็นบุตรเจ้าสุทธฮาชและน้องอาดยานางยอดแก้วสีบุนมาภรรยาเจ้าพระรามราชฯ เจ้าสุทธฮาชและนางยอดแก้วสีบุนมาเป็นบุตรธิดาเจ้าสีสุมังกับนางคำส่วงตา เป็นหลานเจ้าพระยาหลวงกางสมคาม (คำวิสุด) โอรสกษัตริย์จำปาสักกับสนมไม่ปรากฏนาม ท้าวอุปละ (มุง) จึงมีเชื้อราชวงศ์เวียงจันทน์และขุนโอกาสธาตุพนมทางนางแก้วอาไพผู้ย่าและราชวงศ์จำปาสักทางพระมหาสุระนันทาผู้ปู่ ก่อน พ.ศ. ๒๔๐๒ พระอุปละ (คำมั่น) บิดาร้องขอหลวงอามาตย์ (อำนาจ) นายกองข้าอุปัฏฐากพระธาตุพนมลำดับแรกหลังการแตกศึกเจ้าอนุวงศ์ ตั้งบุตรชายตนเป็นท้าวสุวันนะเสฏฐากรมการ ครั้นบิดาถึงแก่กรรมเลื่อนเป็นท้าวอุปละแทนบิดา ต่อมาท้าวราชวัตริ์ (คูณ) นายกองข้าอุปัฏฐากพระธาตุพนมลำดับ ๓ ญาติชาวบ้านชะโนดเมืองมุกดาหารถึงแก่กรรม เจ้าเมืองนครพนมและมุกดาหารเห็นควรเลื่อนเป็นนายกองข้าอุปัฏฐากพระธาตุพนมแทน พ.ศ. ๒๔๐๒ พระยายมราชขุนนางสยามเป็นแม่กองสักเลกไพร่พลเมืองหัวเมืองลาวตั้งขึ้นเป็นท้าวอุปละนายกองข้าอุปัฏฐากพระธาตุพนมเป็นหัวหน้ามีอำนาจควบคุมตัวเลกข้าพระธาตุพนม ให้กรมการท้าวเพี้ยบ้านธาตุพนมฟังบังคับบัญชาท้าวอุปละ (มุง) ธาตุพนมมีเลกข้าพระจำนวน ๑,๕๔๘ คน ตัวเลกมากใกล้เคียงหัวเมืองอื่น แต่เลกข้าพระตั้งเรือนย้ายทำกินในแดนเมืองนครพนมและมุกดาหารซึ่งมักแทรกแซงกิจการไพร่ส่วยกองข้าเลกพระธาตุพนมเสมอ ท้าวอุปละจึงขัดแย้งเจ้าเมืองใกล้เคียงบ่อยครั้ง พ.ศ. ๒๔๒๒ เลื่อนเป็นเพี้ยอัคคะฮาชเทียบอุปฮาตเมืองเล็กเดือนเศษถึงแก่กรรม ราชการตั้งท้าวสุวันนะคำถงบุตรคนโตเป็นท้าวอุปละหัวหน้าควบคุมท้าวเพี้ยตัวเลกข้าพระธาตุพนมแทน ดังเอกสาร ร.๕ ม.๒ (๑๒ก.) เล่ม ๒๐ ร.ศ.๑๐๗ ว่า ...ครั้นถึง จศก (พ.ศ. ๒๔๑๗) ท้าวอุปละ (มุง) ถึงแก่กรรม ท้าวถงบุตรอุปละ (มุง) เลื่อนขึ้นเป็นท้าวอุปละแทนบิดาควบคุมท้าวเพี้ยตัวเลกสืบต่อมา...

การศาสนา

พื้นเมืองพนมระบุเป็นผู้ใฝ่รักษาอุโบสถศีลนุ่งขาวในวัดพระธาตุพนมประจำชาวบ้านจึงออกนามพ่อออกอุปละ บำรุงศาสนาในธาตุพนมหลายประการ เช่น ให้ข้าโอกาสบูรณะฐานพระธาตุพนมและกมมะเลียน บูรณะพระธาตุตุ้มพะวังบ้านนาวาง เมืองหนองบก แขวงคำม่วน โดยนำเศษปูนจากธาตุพนมไปผสม บูรณะพระธาตุน้อยและสิมวัดสีบุญเฮือง บ้านศรีบุญเรืองทิศเหนือธาตุพนม สร้างหอมเหสักเจ้าเฮือน ๓ พระองค์ซึ่งพังทลายลง ให้คนทำความสะอาดต้นโพธิ์ปากก่ำประจำ ให้พวกพระเสพบรรเลงมโหรีถวายพระธาตุพนม

พี่น้องและบุตรธิดา

มีพี่น้อง ๗ ท่านคือท้าวอุปละ (มุง), เพี้ยคำบุ่งกวานบ้านปากก่ำ, พระหานลือไซย (ผูย) บ้านนาวาง, นางคำทุง, นางคำเผาะ, นางหนู, นางแสนคำติ้ว ภริยาปรากฏนาม ๑ ท่านคือนางจันทาวะดีชาวธาตุพนม บุตรธิดา ๗ ท่านคือพระพิทักษ์เจดีย์ (ถง) หรือท้าวสุวันนะคำถง นายกองข้าอุปัฏฐากพระธาตุพนม หรือผู้ควบคุมท้าวเพี้ยตัวเลกข้าพระธาตุพนม หรือนายกองบ้านธาตุพนมลำดับ ๕, ท้าวไซยะเสน (เหลา) หรือท้าวสุวันนะคำเหลา, เพี้ยไซยะบุตร (ลือ) หรือท้าวสุวันนะคำลือ, นางแดง, นางสุเทพาวะดี, นางประทุมมาวะดี, นางหล่า

ถึงแก่อนิจกรรม

พื้นเมืองพนมระบุถึงแก่กรรม ณ บ้านธาตุพนม ฉศก พ.ศ. ๒๔๑๗ บ้างว่า ๒๔๒๒ กรมการชาวบ้านจัดเมรุพิธีที่หอขวางดงฮ้างริมฝั่งโขงบ้านหนองหอย ตำบลธาตุพนม ปัจจุบันเป็นที่ตั้งวัดป่าสุริโย สร้างธาตุบรรจุอัฐิทิศเหนือนอกกำแพงแก้วพระธาตุพนมต่อมารกร้าง พ.ศ. ๒๕๑๘ พระธาตุพนมถล่มจึงรื้อธาตุที่พังทั้งหมดออก

สายสกุล

ทายาทตั้งชื่อสกุลว่าอุปละแปลว่าดอกบัว มาจากบรรดาศักดิ์เดิมท้าวอุปละ (มุง) ณ ที่ว่าการอำเภอธาตุพนม ตำบลธาตุพนม อำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม บ้างเขียนเป็นอุประ ผู้ใช้สกุลท่านแรกคือท้าวคำลื้อหรือนายลื้อ อุประ หลานพระพิทักษ์เจดีย์ (ศรี รามางกูร) น้องชายพระพิทักษ์เจดีย์ (แก่น รามางกูร) ท้าวคำลื้อเป็นหลานปู่พระพิทักษ์เจดีย์ (ถง) เป็นเหลนทวดท้าวอุปละ (มุง) มีภริยานามนางใบ อุประ (สกุลเดิมพรหมอารักษ์) ทายาทบ้างระบุว่าผู้ตั้งสกุลท่านแรกคือบิดาท้าวคำลื้อ บ้างระบุว่าแรกตั้งสกุลใช้อุประ ส่วนอุปละเกิดจากการเขียนพลาด

ก่อนหน้า		ท้าวอุปละ (มุง รามางกูร)		ถัดไป
ท้าวสุริยะราชวัตร์ (คูณ รามางกูร)		นายกองข้าพระธาตุพนม หรือหัวหน้าผู้ควบคุมข้าพระธาตุพนม หรือนายกองบ้านธาตุพนม		พระพิทักษ์เจดีย์ (ถง รามางกูร)

อ้างอิง

1. ประวิทย์ คำพรหม และคณะ, ประวัติอำเภอธาตุพนมː: จัดพิมพ์โดยองค์การบริหารส่วนจังหวัดนครพนม, (กาฬสินธุ์: ประสารการพิมพ์, ๒๕๔๕), หน้า ๑๐๘.
2. พระมหาดวง รามางกูร, พื้นเมืองพนม (ประวัติวงส์เจ้าเมืองธาตุพนม), (ม.ป.ท.: วัดบวรนิเวศวิหาร คณะแดงรังสี, ม.ป.ป.), ไม่ปรากฏหน้า (อัดสำเนา).
3. พระมหาดวง รามางกูร, พื้นเมืองพนม (ประวัติวงส์เจ้าเมืองธาตุพนม), ไม่ปรากฏหน้า (อัดสำเนา).
4. เรื่องเดียวกัน.
5. พจนีย์ เพ็งเปลี่ยน, นิทานอุรังคธาตุฉบับหลวงพระบาง, (ม.ป.ท.: กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม, ๒๕๔๓), หน้า ๑๕๔.
6. พระมหาดวง รามางกูร, พื้นเมืองพนม (ประวัติวงส์เจ้าเมืองธาตุพนม), ไม่ปรากฏหน้า (อัดสำเนา).
7. สุรจิตต์ จันทรสาขา, เมืองมุกดาหาร, (มุกดาหาร: ม.ป.พ., ๒๕๔๓), หน้า ๔๓.
8. หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. เอกสาร ร.๕ ม.๒ (๑๒ก.) เล่ม ๒๐ ร.ศ. ๑๐๗.
9. สัมภาษณ์นางสาวจันเนา รามางกูร เรื่อง ประวัติขุนโอกาสธาตุ อายุ ๙๐ ปี อาชีพค้าขาย เมื่อ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๐.
10. พระมหาดวง รามางกูร, พื้นเมืองพนม (ประวัติวงส์เจ้าเมืองธาตุพนม), ไม่ปรากฏหน้า (อัดสำเนา).
11. เรื่องเดียวกัน.
12. สัมภาษณ์นางสาวจันเนา รามางกูร เรื่อง ประวัติดงฮ้างบ้านหนองหอย อาชีพค้าขาย อายุ ๙๐ ปี เมื่อ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๐.
13. สัมภาษณ์นางพิศมัย อุประ เรื่อง ประวัตินายคำลื้อ อุประ และสกุลอุประ อาชีพค้าขาย เมื่อ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๐.