พระนางยอดคำทิพย์

พระนางยอดคำทิพย์, นางยอดคำ, นางยอดคำราชกัญญา หรือ พระนางหอสูง มีพระนามเต็มว่า สมเด็จบรมบพิตรเป็นเจ้าเหนือหัวพระราชมารดาอัครมหาเทวี (อักขรวิธีเก่า: สัมเดัจบรมบํพิตฺรเปนเจาเหนิอหัวพฺรราชมาดาอะคํมหาเทวี) เป็นพระราชธิดาในพระเมืองเกษเกล้า กับพระนางจิรประภาเทวีแห่งอาณาจักรล้านนา ต่อมาได้อภิเษกสมรสเป็นพระอัครมเหสีในพระยาโพธิสาลราชแห่งอาณาจักรล้านช้าง มีพระราชโอรสพระองค์หนึ่งคือสมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชตามทัศนะของมหาสิลา วีระวงส์ เเต่ทัังในพงสาวดารโยนกเชียงเเสนเเละพงสาวดารเมืองหลวงพระบางซึ่งเป็นหลักฐานชั้นต้นที่เก่าเเก่ต่างมีระบุตรงกันว่า พระนางยอดคำทิพย์มีพระราชโอรสร่วมกับพระยาโพธิศาราชทั้งหมด 3 พระองค์ คือสมเด็จพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช,เจ้าท่าเรือเเละเจ้าวรวงษาหรือเจ้ามหาอุปราชวรวังโส ตามลำดับ

ยอดคำทิพย์
พระอิสริยยศ	มหาเทวีแห่งล้านช้าง
ราชวงศ์	มังราย (ประสูติ) ล้านช้าง (อภิเษกสมรส)
ข้อมูลส่วนพระองค์
พระราชชนก	พระเมืองเกษเกล้า
พระราชชนนี	พระนางจิรประภาเทวี
พระราชสวามี	พระยาโพธิสาลราช
พระราชบุตร	สมเด็จพระไชยเชษฐาธิราช เจ้ากิจธนวราธิราช พระเจ้าศรีวรวงษาธิราช นางเเก้วกุมารี นางคำเหลา นางคำไบ

พระราชประวัติ

พระชนม์ชีพช่วงต้น

พระนางยอดคำทิพย์ หรือนางยอดคำ ประสูติในราชวงศ์มังรายแห่งอาณาจักรล้านนา เป็นพระราชธิดาในพระเมืองเกษเกล้า ประสูติแต่พระนางจิรประภาเทวีพระอัครมเหสี เมื่อจำเริญพระชันษาขึ้นจึงได้อภิเษกสมรสเป็นอัครมเหสีของพระยาโพธิสาลราชแห่งอาณาจักรล้านช้าง เพื่อหวังสร้างสายสัมพันธ์ระหว่างอาณาจักรทั้งสอง รวมทั้งเป็นการผนึกกำลังต่อต้านอิทธิพลของอาณาจักรอยุธยาที่ขยายตัวขึ้นในช่วงเวลาดังกล่าว ใน พงศาวดารโยนก ระบุว่าพระนางยอดคำทิพย์ประสูติกาลพระราชบุตรจำนวนห้าพระองค์ได้แก่ เจ้าเชษฐวงศ์ (ต่อมาคือสมเด็จพระไชยเชษฐาธิราช), ท้าวท่าเรือ (เจ้ากิถนาวะราช), ท้าววรวงษ์ (เจ้าสีวละวงษาราชกุมาร), นางแก้วกุมารี และนางคำเหลา ส่วนเอกสารที่รวบรวมโดยสิลา วีระวงส์นั้น เชื่อว่าพระนางยอดคำทิพย์มีสมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชเป็นพระราชโอรสเพียงพระองค์เดียว

ในอาณาจักรล้านนา

ใน พ.ศ. 2081 เหล่าขุนนางมีอำนาจเหนือพระมหากษัตริย์ล้านนา แล้วร่วมกันปลดพระเมืองเกษเกล้าลงจากพระราชอำนาจแล้วส่งไปอยู่เมืองน้อย หลังจากนั้นจึงสถาปนาท้าวชายเสวยราชย์แทนแต่ครองราชย์ไม่นานก็ถูกลอบปลงพระชนม์ ขุนนางจึงยกพระเมืองเกษเกล้าให้กลับมาครองราชย์อีกครั้ง แต่ทว่าครองราชย์ได้เพียงสองปีก็ถูกขุนนางกลุ่มแสนคราวลอบปลงพระชนม์ แผ่นดินล้านนาว่างกษัตริย์ ขุนนางเกิดความแตกแยกเป็นหลายกลุ่ม และเกิดกลียุค ภายหลังขุนนางกลุ่มเชียงแสนนำโดยพระนางจิรประภาเทวีได้กำจัดขุนนางกลุ่มแสนคราวได้สำเร็จ แล้วตั้งตนเป็นกษัตริย์ ในปี พ.ศ. 2088 เพื่อรอการเสด็จมาของท้าวอุปโย พระราชนัดดาผู้มีเชื้อสายราชวงศ์มังรายทางฝ่ายพระราชชนนีคือนางยอดคำ ในช่วงเวลาที่พระนางจิรประภาเทวีเสวยราชย์นั้น ก็มีศึกติดพันอยู่ไม่ขาด พระองค์จึงทรงของกำลังทหารล้านช้างผ่านทางนางยอดคำให้มาช่วยเหลือ ก่อให้เกิดการแทรกแซงล้านนาโดยล้านช้าง

เมื่อท้าวอุปโยเสด็จมาถึง พระนางจิรประภาเทวีจึงสละราชสมบัติแก่พระราชนัดดา ท้าวอุปโยครองล้านนาช่วงปี พ.ศ. 2089-2090 จนกระทั่งพระยาโพธิสาลราชเสด็จสวรรคตกะทันหัน ท้าวอุปโยจึงเสด็จกลับล้านช้าง พร้อมกับพระนางยอดคำ, พระนางจิรประภา และพระแก้วมรกต แผ่นดินล้านนาจึงว่างกษัตริย์และเกิดกลียุคอีกครั้ง

ในอาณาจักรล้านช้าง

เมื่อท้าวอุปโยเสด็จถึงเมืองหลวงพระบาง ก็ทรงปราบปรามพระราชอนุชาทั้งสอง แล้วเสวยราชสมบัติทรงพระนามว่าพระอุปภัยพุทธบวรไชยเชษฐาธิราชเมื่อ พ.ศ. 2091 ขณะมีพระชันษาเพียง 14 ปี ด้วยเหตุนี้การจัดการปกครองอาณาจักรจึงอยู่ในกำกับของพระนางยอดคำ ที่ต่อมาได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นสมเด็จบรมบพิตรเป็นเจ้าเหนือหัวพระราชมารดาอัครมหาเทวี ถือเป็นพระเกียรติยศสูงสุดเทียบเท่าพระมหากษัตริย์ รวมทั้งพระนางจิรประภาเทวี พระอัยยิกาก็ได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นพระไอยกามหาเทวเจ้า (พระราชอัยยิกาพระมหาเทวีเจ้า) โดยอิทธิพลทางการเมืองของพระนางยอดคำยังคงอยู่จนกระทั่งปี พ.ศ. 2094 อันเป็นปีที่สมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชสามารถปกครองอาณาจักรได้ด้วยตนเอง

พระราชกรณียกิจ

พ.ศ. 2096 สมเด็จพระไชยเชษฐาธิราชพร้อมด้วยนางยอดคำพระราชมารดา และพระอัยยิกามหาเทวีเจ้าได้พระราชทานที่ดิน ข้าวัด และภาษี ณ วัดเชียงสา เมืองเชียงของ

พ.ศ. 2098 นางยอดคำพระราชมารดาบำเพ็ญพระราชกุศลในนามสมเด็จพระไชยเชษฐาธิราช พระราชทานที่ดิน และข้าวัดแก่วัดมณีเชษฐาราม (ปัจจุบันคือวัดจอมมณี) เมืองหนองคาย

อ้างอิง

1. ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๕, (๒๔๖๐). "พงศาวดารเมืองหลวงพระบาง ตามฉบับที่มีอยู่ในศาลาลูกขุน", วิกิซอร์ซ [ออนไลน์]. แหล่งที่มา: https://th.m.wikisource.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%87_%E0%B8%95%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%89%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%AD%E0%B8%A2%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B8%82%E0%B8%B8%E0%B8%99 [๓๑ พฤษภาคม ๒๕๖๓].
2. สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2545, หน้า 79
3. สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : อมรินทร์, 2552, หน้า 175
4. สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2545, หน้า 80
5. สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2545, หน้า 102
6. สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2545, หน้า 115
7. "จารึกวัดจอมมณี". ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์มหาชน). สืบค้นเมื่อ 13 กุมภาพันธ์ 2561. Check date values in: |accessdate= (help)
8. ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๕, (๒๔๖๐). "พงศาวดารเมืองหลวงพระบาง ตามฉบับที่มีอยู่ในศาลาลูกขุน", วิกิซอร์ซ [ออนไลน์]. แหล่งที่มา: https://th.m.wikisource.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%87%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%A7%E0%B8%87%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%87_%E0%B8%95%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%89%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B8%AD%E0%B8%A2%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B9%E0%B8%81%E0%B8%82%E0%B8%B8%E0%B8%99 [๓๑ พฤษภาคม ๒๕๖๓].
9. สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2545, หน้า 79
10. สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2545, หน้า 79
11. สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2545, หน้า 81
12. สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : อมรินทร์, 2552, หน้า 176
13. สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : อมรินทร์, 2552, หน้า 177
14. สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : อมรินทร์, 2552, หน้า 178
15. สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2545, หน้า 96
16. สุรศักดิ์ ศรีสำอาง. ลำดับกษัตริย์ลาว. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2545, หน้า 103
17. "จารึกวัดเชียงสา". ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์มหาชน). สืบค้นเมื่อ 13 กุมภาพันธ์ 2561. Check date values in: |accessdate= (help)