พระนางเลือดขาว
พระนางเลือดขาว เป็นตำนานท้องถิ่นทางภาคใต้ของประเทศไทย ในแถบจังหวัดพัทลุง นครศรีธรรมราช ชุมพร สงขลา ตรัง และภูเก็ต โดยสำนวนจังหวัดพัทลุงนับเป็นสำนวนหลักที่แพร่หลายกว้างขวางมานาน ส่วนตำนานแม่เลือดขาวในเกาะลังกาวี เรียกว่า มะห์สุหรี
เนื้อหา
เรื่องราวของพระนางเลือดขาวเกิดขึ้นราว พ.ศ. 1790 ช่วงเวลาที่เกี่ยวเนื่องกับพุทธศาสนาเถรวาทที่ไปสืบมาจากลังกา พระนางเลือดขาวเป็นนบุตรีคหบดีมีอาชีพค้าขาย เป็นคนงามด้วยเบญจกัลยาณี คือ ผมงาม เนื้องาม ฟันงาม ผิวงาม และวัยงาม มีนิสัยโอบอ้อมอารี เลื่อมใสในพระพุทธศาสนา มีเลือดสีขาวแต่กำเนิด ภายหลังเป็นมเหสีเอกของพระเจ้าศรีธรรมาโศกราช มีตำแหน่งเป็นแม่อยู่หัว เมื่อเข้าวัยกลางคนก็ยังไม่มีโอรสธิดา จึงทูลลาออกจากตำแหน่งและสร้างบุญกุศลอุทิศบูรณปฏิสังขรณ์และสร้างวัดขึ้นมากมายทั่วเขตจังหวัดนครศรีธรรมราช ส่วนใหญ่จะสร้างทับลงในบริเวณที่เป็นเทวาลัยเก่าของศาสนาพราหมณ์
ตำนานในท้องถิ่นแต่ละที่แตกต่างกัน แต่ในบางจังหวัดก็มีความคล้ายกัน เช่น ที่จังหวัดตรังมีบางส่วนเกี่ยวข้องกับตํานานนางเลือดขาวจังหวัดพัทลุง หรือตำนานที่จังหวัดชุมพรบางส่วนจะเกี่ยวข้องกับตํานานจังหวัดนครศรีธรรมราชและจังหวัดพัทลุง โดยตํานานนางเลือดขาวที่เมืองตรังนั้นจะกล่าวถึงการที่พระยากุมารกับนางเลือดขาวได้สร้างวัดพระพุทธสิหิงค์และยังได้จําลองรูปพระพุทธสิหิงค์ไว้ที่วัด 1 องค์
ตำนานนางเลือดขาวที่ภูเก็ต พระนางเลือดขาวเป็นมเหสีของเจ้าเมืองหนึ่งแต่ถูกเสนาบดีใส่ร้ายว่ามีชู้กับมหาดเล็กจึงถูกให้ประหารชีวิต แม้จะแสดงความบริสุทธิ์อย่างไรก็ไม่เป็นผล พระนางจึงขอว่าก่อนตายขอเดินทางไปนมัสการพระบรมสารีริกธาตุที่ลังกา ระหว่างเดินทางพบอันตรายมากมายเกือบเอาชีวิตไม่รอด ในที่สุดกลับมาจากลังกาแล้วแวะภูเก็ต จึงได้สร้างวัดพระนางสร้าง
ขณะที่ตำนานมะห์สุหรี เรื่องราวเกิดราว พ.ศ. 2363 พระนางนับถือศาสนาอิสลาม มีพระสวามีเป็นโอรสเจ้าเมืองเกาะลังกาวี ถูกประหารชีวิตเมื่อ พ.ศ. 2362 สันนิษฐานว่าสำนวนที่เกาะลังกาวีนั้นน่าจะมีอิทธิพลจากเรื่องนางเลือดขาวในลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ตรัง ปากพนัง ไปสร้างเรื่องใหม่ตามเงื่อนไขของสังคมวัฒนธรรมประเพณี
การบันทึก
ตำนานมีทั้งการบอกเล่าแบบมุขปาฐะและการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร โดยในส่วนการบันทึก เรียกชื่อหลายอย่าง เช่น เพลา, ตำรา หรือ พระตำรา ซึ่งรวบรวมไว้ในชื่ออย่างเป็นทางการว่า พระตำราบรมราชูทิศเพื่อกัลปนา มีการคัดลอกต่อ ๆ กันมาทำให้สำนวนแตกต่างกัน แล้วเก็บรักษาไว้ในชุมชนต่าง ๆ คนทั่วไปจะนำหนังสือเพลาหรือกัลปนาวัดมาอ่านโดยพละการไม่ได้ ผู้ที่อ่านได้คือผู้ที่ถือเพลาหรือผู้รักษาเพลาเท่านั้น การอ่านเพลา ผู้อ่านต้องนุ่งขาวห่มขาว เป็นผู้บริสุทธิ์อยู่ในศีลธรรม ในปัจจุบันยังคงมีการจัดพิธีสมโภชเพลา หรือ สมโภชทวดเพลา ในวันแรม 2 ค่ำ เดือน 6 ของทุกปี
สำนวนที่สำคัญ คือ เพลานางเลือดขาว จากวัดเขียนบางแก้ว ที่ถูกนำมาเขียนขึ้นใหม่ในพงศาวดารเมืองพัทลุง (ฉบับ พ.ศ. 2460) ต้นฉบับจากวัดเขียนบางแก้วนี้ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพนำไปเก็บรักษาไว้ ณ หอสมุดวชิรญาณ หรือหอสมุดแห่งชาติในปัจจุบัน
สถานที่อันเกี่ยวข้องกับตำนาน
ตำนานมีความเกี่ยวข้องกับชื่อบ้านนามเมือง สถานที่ทางศาสนา และสถานที่ทางธรรมชาติ เช่น เมืองพระเกิด เมืองพัทลุง เมืองนครศรีธรรมราช บ้านนาปะขอ บ้านพระเกิด ท่าศพ
ตำนานเล่าว่าทรงปฏิสังขรณ์และสร้างวัดมากมายทั่วทั้งจังหวัดนครศรีธรรมราชถึง 54 วัด กับในจังหวัดพัทลุง สงขลา ตรัง สตูล ภูเก็ต ชุมพรอีกถึง 23 วัด ได้แก่ วัดพระงาม วัดคูหาสวรรค์ วัดท้าวโคตร วัดแม่เจ้าอยู่หัว วัดเขาพระทอง วัดพระเกิด วัดถ้ำเขาแดง (วัดคูหาสันตยาราม) วัดสระมโนราห์ภูผาราม วัดนางตรา ในตำนานพระนางได้ทําการอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุมาบรรจุไว้ที่วัดเขียนบางแก้ว สร้างวัดพระพุทธสิหิงค์ วัดถ้ําพระพุทธ วัดพระเจดีย์งาม และที่วัดท่าคุระมีพระพุทธรูปจําลองเจ้าแม่อยู่หัว
อ้างอิง
- "แม่เจ้าอยู่หัว เมืองนครฯ อีกหนึ่ง "นางเลือดขาว" ตำนานถิ่นที่พระพันปีหลวงรับสั่งถามที่มา". ศิลปวัฒนธรรม.
- วลัยลักษณ์ ทรงศิริ. "'นางเลือดขาว' ตำนานและภูมิวัฒนธรรมของคนคาบสมุทร". มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์.[ลิงก์เสีย]
- สายฝน จิตนุพงศ์. "นางเลือดขาว : ตํานานกับการสร้างสินค้าทางวัฒนธรรม". อาศรมวัฒนธรรมวลัยลักษณ์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์.