พระยาอนิรุทธเทวา (หม่อมหลวงฟื้น พึ่งบุญ)

พลตรี พระยาอนิรุทธเทวา นามเดิม หม่อมหลวงฟื้น ราชสกุลพึ่งบุญ เป็นอดีตผู้บัญชาการกรมมหรสพในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

พลตรี พระยาอนิรุทธเทวา (หม่อมหลวงฟื้น พึ่งบุญ) ร.ว., ม.ว.ม., ป.ช., ท.จ.ว., ว.ภ., ว.ม.ล.
นายกสมาคมฟุตบอลแห่งประเทศไทย
ดำรงตำแหน่ง พ.ศ. 2468 – พ.ศ. 2471
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า	พระยานเรนทรราชา (หม่อมหลวงอุรา คเนจร)
ถัดไป	พระเจริญวิศวกรรม (เจริญ เชนะกุล)
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	23 พฤษภาคม พ.ศ. 2436
เสียชีวิต	11 มกราคม พ.ศ. 2494 (57 ปี) จังหวัดพระนคร ประเทศไทย
บิดา	พระยาประสิทธิ์ศุภการ (หม่อมราชวงศ์ละม้าย พึ่งบุญ)
มารดา	พระนมทัต พึ่งบุญ ณ อยุธยา
คู่สมรส	คุณหญิงเฉลา อนิรุทธเทวา
บุตร	นางงามเฉิด อนิรุทธเทวา คุณหญิงงามฉลวย บุนนาค พลเอก เฟื่องเฉลย อนิรุทธเทวา
ศาสนา	พุทธ

ประวัติ

พระยาอนิรุทธเทวา มีนามเดิมว่า หม่อมหลวงฟื้น เกิดเมื่อวันที่ 23 พฤษภาคม พ.ศ. 2436 เป็นบุตรของพระยาประสิทธิ์ศุภการ (หม่อมราชวงศ์ละม้าย พึ่งบุญ) และพระนมทัต พึ่งบุญ ณ อยุธยา พระนมในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ท่านมีพี่-น้อง ร่วมมารดา ดังนี้

• ท้าวอินทรสุริยา (เชื้อ พึ่งบุญ ณ อยุธยา)
• พลเอก เจ้าพระยารามราฆพ (หม่อมหลวงเฟื้อ พึ่งบุญ)
• พระยาอนิรุทธเทวา
• หม่อมหลวงหญิงถนอม พึ่งบุญ

ได้เข้ารับการศึกษาในสำนักเรียนวัดมหาธาตุเป็นขั้นแรก จนจบหลักสูตรชั้น 1 จากนั้นมารดาจึงนำขึ้นถวายตัวเป็นมหาดเล็กในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อยังทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร ณ พระราชวังสราญรมย์ ได้เป็นมหาดเล็กห้องบรรทมในขั้นแรก เมื่อ พ.ศ. 2449 ต่อมารับราชการจนเป็นที่พอพระราชหฤทัย จนได้รับการเลื่อนตำแหน่งเรื่อยมา คือ

บรรดาศักดิ์

• วันที่ 3 มีนาคม พ.ศ. 2453 เป็นนายรองขันหุ้มแพร ถือศักดินา 300
• วันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2454 เป็นนายสุนทรมโนมัย มหาดเล็กหุ้มแพรนายม้าต้น ศักดินา 400
• วันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2455 เป็นนายจ่ายง มหาดเล็กเวรศักดิ์ ถือศักดินา 600
• วันที่ 14 สิงหาคม พ.ศ. 2456 เป็นหลวงศักดิ์นายเวร มหาดเล็กเวรศักดิ์ ถือศักดินา 800
• วันที่ 29 ตุลาคม พ.ศ. 2457 เป็นเจ้าหมื่นศรีสรรักษ์ หัวหมื่นมหาดเล็กต้นเชือกเวรเดช ศักดินา 1000
• วันที่ 19 สิงหาคม พ.ศ. 2459 เป็น พระยาอนิรุทธเทวา จางวางมหาดเล็ก ศักดินา 3000

ตำแหน่งในราชการ คงรับราชการในตำแหน่งห้องพระบรรทมตลอดมา จนได้เป็นจางวางห้องที่พระบรรทม ภายหลังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้ช่วยราชการกรมพระอัศวราชอธิบดีกรมมหาดเล็ก ผู้บัญชาการกรมมหรสพ และคงดำรงตำแหน่งนี้โดยตลอด จนออกจากราชการ เพราะยุบเลิกและเปลี่ยนตำแหน่งหน้าที่ราชการในกรมมหาดเล็ก เมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2469

พระยาอนิรุทธเทวา มีความสามารถทางนาฏศิลป์ในตัวพระลักษมณ์ ได้รับการฝึกหัดท่าละคร จาก พระยานัฏกานุรักษ์ (ทองดี สุวรรณภารต)ครูละครผู้ใหญ่ และยังมีความสามารถในการแสดงละครพูด ละครร้อง อันเป็นบทพระราชนิพนธ์ด้วย การแสดงละครร้อง ละครพูด นั้น ท่านมักรับบทเป็นตัวนาง

ภายหลังเมื่อออกจากราชการแล้ว พระยาอนิรุทธเทวา คงใช้ชีวิตอยู่กับการบำรุงนาฏศิลป์ มหรสพ ท่านมีคณะละครเป็นส่วนตัวของท่านเองคณะหนึ่ง ชื่อว่า "คณะละครบรรทมสินธุ์" (ตามชื่อบ้านของท่าน) และยังได้ช่วยเหลือดูแลคณะละครของ ท่านเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ ในรัชกาลที่ 5 อีกส่วนหนึ่งด้วย ภายหลังท่านจึงรับมรดกละครทั้งหมดมาดูแลเมื่อท่านเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ถึงพิราลัย ใน พ.ศ. 2486 ซึ่งคณะละครทั้งสองนี้ได้ก่อกำเนิดบุคคลสำคัญทางวงการนาฏศิลป์เพิ่งขึ้นหลายท่าน บางท่านภายหลังยังได้มารับราชการในกรมศิลปากรต่อมา

พระยาอนิรุทธเทวาและคุณหญิงอนิรุทธเทวา มีความจงรักภักดียิ่งต่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว แม้จะเสด็จสวรรคตไป ทั้งสองก็ยังมีความจงรักภักดีและรำลึกพระมหากรุณาธิคุณ เมื่อมีการแสดงละครก็จะกราบบังคมทูลเชิญ พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี และ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ผู้เป็นพระวรราชเทวีและพระราชธิดาพระองค์เดียว เสด็จมาทอดพระเนตรเพื่อความสำราญพระหฤทัย แม้ในยามวิกฤติคราวกบฎบวรเดช ทั้งสองพระองค์ถูกเชิญไปประทับเพื่อความปลอดภัยในพระบรมมหาราชวัง ทำให้ไม่ทรงทราบข่าวจากภายนอก ทั้งสองก็อุตสาหะเร้นกายฝ่าวงล้อมทหารและประตูพระบรมมหาราชวังที่ลั่นดาลไว้ทุกชั้น เข้ามากราบทูลข่าวสารให้ทรงทราบ คราวสงครามโลกทั้งสอง ถุงน่องใยบัวเป็นของหายาก ทั้งสองก็พยายามเสาะแสวงหาเอาไปถวายถึงอังกฤษ เหตุการณ์เหล่านี้เป็นพยานยืนยันได้ถึงความจงรักภักดีที่มีต่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว แม้เสด็จสวรรคตไปก็ยังจงรักภักดีต่อหน่อเนื้อเชื้อไขที่มีอยู่เพียงพระองค์เดียวของล้นเกล้าล้นกระหม่อม

ถือได้ว่าพระยาอนิรุทธเทวา เป็นบุคคลสำคัญท่านหนึ่งที่ได้อุปถัมภ์บำรุงนาฏศิลป์ไทยในช่วงที่กำลงตกต่ำ คือช่วงหลังสิ้นรัชกาลที่ 6 หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ตลอดจนช่วงรัฐนิยม ของ จอมพล ป.พิบูลสงคราม ให้ดำรงอยู่ไม่เสื่อมสูญไปจากสังคมไทย จนกระทั่งเมื่อกรมศิลปากรเริ่มฟื้นฟูการแสดงนาฏศิลป์ให้ประชาชนชมอีกครั้งหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ท่านก็อุตสาหะไปชมการแสดงและช่วยวิจารณ์ในข้อบกพร่องในการแสดงให้กับกรมศิลปากรอีกหลายครั้ง

ครอบครัว

ด้านชีวิตครอบครัว ได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ สมรสพระราชทานกับ คุณหญิง เฉลา อนิรุทธเทวา ท.จ. เมื่อ พ.ศ. 2467 มีบุตร-ธิดา ร่วมกัน 3 คน คือ

• นางงามเฉิด อนิรุทธเทวา
• คุณหญิง งามฉลวย บุนนาค
• พล.อ.เฟื่องเฉลย อนิรุทธเทวา

ปัจฉิมวัย

บั้นปลายชีวิต พลตรี พระยาอนิรุทธเทวา ได้ป่วยด้วยโรคหัวใจพิการ อาการได้ทรุดลงตลอดมา จนถึงแก่อสัญกรรม ณ บ้านบรรทมสินธุ์ เทเวศร์ กรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 11 มกราคม พ.ศ. 2494 เวลา 9.20 น. รวมอายุได้ 57 ปี 233 วัน

ตำแหน่ง

• 13 กันยายน พ.ศ. 2458 ผู้ช่วยราชการกรมพระอัศวราช
• 28 มีนาคม พ.ศ. 2458 จางวางห้องที่พระบรรทม
• เจ้ากรมห้องที่พระบรรทม
• 29 พฤษภาคม พ.ศ. 2460 จางวางห้องที่พระบรรทม
• รองอธิบดีกรมมหาดเล็ก
• 16 มิถุนายน พ.ศ. 2462 อธิบดีกรมมหาดเล็ก
• 7 เมษายน พ.ศ. 2467 ผู้บัญชาการกรมมหรสพ
• 5 สิงหาคม พ.ศ. 2467 กลับไปเป็นอธิบดีกรมมหาดเล็กแต่ยังควบตำแหน่งผู้บัญชาการกรมมหรสพ

ยศ

ยศทหาร

• พลตรี

ยศพลเรือน

• มหาเสวกเอก

ยศมหาดเล็ก

• หัวหมื่น
• จางวางตรี
• จางวางโท
• จางวางเอก

ยศเสือป่า

• นายพลเสือป่า

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2456 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.)‎
• พ.ศ. 2464 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
• พ.ศ. 2463 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)
• พ.ศ. 2459 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2462 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์วัลลภาภรณ์ (ว.ภ.)
• พ.ศ. 2455 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์วชิรมาลา (ว.ม.ล.)
• พ.ศ. 2464 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (ว.ป.ร.1)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ –   เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

อ้างอิง

1. พระราชทานสัญญาบัตรขุนนาง
2. พระราชทานสัญญาบัตรขุนนาง
3. พระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์ (หน้า 2414)
4. พระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์
5. พระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์ วันที่ 29 ตุลาคม พุทธศักราช 2457
6. พระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์
7. ประกาศกรมมหาดเล็ก ตั้งผู้ช่วยราชการกรมพระอัศวราช
8. ประกาศกรมมหาดเล็ก
9. ประกาศกรมมหาดเล็ก
10. ประกาศกรมบัญชาการกลางมหาดเล็ก
11. ประกาศกรมบัญชาการกลางมหาดเล็ก
12. ประกาศกรมบัญชาการกลางมหาดเล็ก
13. รายพระนามและนามผู้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์
14. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2464/D/2376.PDF
15. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2463/D/3709_1.PDF
16. "พระราชทานเครื่องราชอิศริยาภรณ์จุลจอมเกล้า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 33: 2194. 19 พฤศจิกายน 2459. สืบค้นเมื่อ 26 มกราคม 2564. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
17. รายพระนามและนามผู้รับพระราชทานตราวัลภาภรณ์เนื่องในวันเฉลิมพระชนมพรรษา (หน้า 11)