พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ เดิมชื่อ ลพบุรีพิพิธภัณฑสถาน เป็นพิพิธภัณฑ์แห่งหนึ่งตั้งอยู่ภายในพระนารายณ์ราชนิเวศน์ ตำบลท่าหิน อำเภอเมืองลพบุรี จังหวัดลพบุรี มีการแบ่งส่วนจัดแสดงออกเป็นสามอาคารซึ่งตั้งอยู่ในเขตพระราชฐานชั้นกลางและพระราชฐานชั้นใน ได้แก่ พระที่นั่งพิมานมงกุฎ พระที่นั่งจันทรพิศาล และหมู่ตึกพระประเทียบ ในอาคารเหล่านี้ได้จัดแสดงโบราณวัตถุตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์จนถึงยุครัตนโกสินทร์ที่พบภายในจังหวัดลพบุรีและใกล้เคียง รวมทั้งมีการจัดแสดงสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ อันแสดงถึงวิถีชีวิตของคนในลุ่มน้ำภาคกลาง ส่วนอาคารสำนักงานพิพิธภัณฑ์ เป็นอาคารทรงปั้นหยาสีเขียว ตั้งแยกออกมาต่างหากในเขตพระราชฐานชั้นนอกใกล้กับประตูพระนารายณ์ราชนิเวศน์ด้านถนนสรศักดิ์ เดิมเป็นจวนผู้ว่าราชการจังหวัดลพบุรี

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์

พิพิธภัณฑ์ในส่วนพระที่นั่งพิมานมงกุฎ
ก่อตั้ง	11 ตุลาคม พ.ศ. 2467
ที่ตั้ง	ภายในพระนารายณ์ราชนิเวศน์ ถนนสรศักดิ์ ตำบลท่าหิน อำเภอเมืองลพบุรี จังหวัดลพบุรี
ผู้อำนวยการ	นิภา สังคนาคินทร์
ภัณฑารักษ์	กรมศิลปากร
เว็บไซต์	เว็บไซต์ทางการ

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ เปิดวันพุธ-วันอาทิตย์ เวลา 09.00-16.00 น. เสียค่าเข้าชมในอัตราชาวไทย 30 บาท และชาวต่างประเทศ 150 บาท กรณีนักเรียนนักศึกษาในเครื่องแบบ ผู้สูงอายุ และนักบวชไม่เสียค่าธรรมเนียม

ประวัติ

เมื่อครั้งที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ไปตรวจราชการที่เมืองลพบุรี ทรงพบว่ามีโบราณวัตถุกระจัดกระจายอยู่เป็นจำนวนมาก ทรงมอบหมายให้ศาสตราจารย์ ยอร์ช เซเดส์ นักวิชาการผู้มีชื่อเสียงชาวฝรั่งเศส ดำเนินการจัดตั้งพิพิธภัณฑ์เพื่อจัดแสดงโบราณวัตถุและศิลปะวัตถุขึ้น โดยใช้พื้นที่ของพระที่นั่งจันทรพิศาลภายในพระนารายณ์ราชนิเวศน์สำหรับจัดแสดง ใช้ชื่อว่า ลพบุรีพิพิธภัณฑสถาน เปิดให้เข้าชมครั้งแรกเมื่อวันที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2467 ต่อมาได้มีการเปลี่ยนชื่อเป็น พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ เมื่อ พ.ศ. 2504

ทั้งนี้พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ไม่สามารถสร้างอาคารเพิ่มอีกได้เพราะตั้งอยู่ภายในโบราณสถาน จึงต้องทำการบูรณะอาคารเก่าเพื่อยังประโยชน์ใช้สอยของพิพิธภัณฑ์ เช่นการซ่อมแซมหมู่ตึกพระประเทียบ และการซ่อมแซมทิมดาบซึ่งตั้งอยู่ใกล้เคียง

วัตถุที่จัดแสดง

 

ภาชนะดินเผารูปควาย สมัยก่อนประวัติศาสตร์

• เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนารายณ์ จัดแสดงภายในพระที่นั่งจันทรพิศาล ว่าด้วยพระราชประวัติ พระราชกรณียกิจ สังคม เศรษฐกิจ และความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ มีภาพเหตุการณ์สำคัญในรัชกาล และโบราณวัตถุจากสมัยดังกล่าว
• โบราณคดียุคก่อนประวัติศาสตร์ (3,500-4,000 ปี) จัดแสดงภายในพระที่นั่งพิมานมงกุฎชั้นที่ 1 ประกอบด้วยหลักฐานจากแหล่งโบราณคดีต่าง ๆ เช่น โครงกระดูกมนุษย์ ขวานหินขัด ภาชนะดินเผา สัมฤทธิ์ และโลหะ เป็นต้น
• วัฒนธรรมสมัยทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 12-16) จัดแสดงภายในพระที่นั่งพิมานมงกุฎชั้นที่ 1 ประกอบด้วยโบราณวัตถุและศาสนวัตถุของทวารวดีและจากรัฐที่ทำการค้าด้วย เช่น ภาชนะดินเผา ตะคันดินเผา เครื่องประดับ กำไล ต่างหู จารึกภาษามอญโบราณ จารึกภาษาสันสกฤต จารึกภาษาบาลี และจารึกอักษรปัลลวะ รวมไปถึงสิ่งของตามความเชื่อดั้งเดิมก่อนรับศาสนาจากอินเดีย เช่น ตุ๊กตาดินเผา
• ศิลปะเขมรและสมัยลพบุรี (1,400-1,800 ปี) จัดแสดงภายในพระที่นั่งพิมานมงกุฎชั้นที่ 2 ประกอบด้วยโบราณวัตถุอิทธิพลขอมจากปราสาทขอมในลพบุรี เช่น ศิลาจารึก เศียรพระโพธิสัตว์ และทับหลังที่ได้ปรางค์สามยอด ปรางค์แขก และพระปรางค์วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ
• ศิลปะสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ (พุทธศตวรรษที่ 20 เป็นต้นมา) จัดแสดงภายในพระที่นั่งพิมานมงกุฎชั้นที่ 2 ประกอบด้วยพระพุทธรูป แผงพระพิมพ์ เครื่องถ้วยต่าง ๆ และอาวุธโบราณ
• พระราชประวัติและพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จัดแสดงภายในพระที่นั่งพิมานมงกุฎชั้นที่ 3 ประกอบด้วยพระแท่นบรรทมจากพระราชวังจันทรเกษม เงินพดด้วงประทับตรามงกุฎ เหรียญกษาปณ์ทองคำตรามงกุฎ บรรณาการ และเครื่องใช้ต่าง ๆ
• วิถี ผู้คน ตัวตน คนลพบุรี จัดแสดงภายในโรงครัวของหมู่ตีกพระประเทียบ จัดเรื่องวิถีชีวิตของคนไทยภาคกลางและคนลพบุรีในอดีต มีเครื่องใช้จัดแสดงไว้ เช่น เตา หม้อ ครก กระจ่า กระต่ายขูดมะพร้าว การทอผ้า การปั้นหม้อดินเผา และการทำดินสอพอง เป็นต้น

การจัดแสดง

พระที่นั่งพิมานมงกุฎ

 

พระที่นั่งพิมานมงกุฎ

พระที่นั่งพิมานมงกุฎ เป็นอาคารสูง 3 ชั้น สร้างขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นสถาปัตยกรรมแบบจีน สำหรับเป็นที่ประทับส่วนพระองค์ ปัจจุบันได้จัดแสดงนิทรรศการถาวร 7 เรื่องด้วยกัน ได้แก่ การจัดแสดงนิทรรศการถาวร 2 เรื่อง คือเรื่องสมัยก่อนประวัติศาสตร์แถบภาคกลาง ลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา เมื่อประมาณ 3,500 - 4,000 ปีมาแล้ว จัดแสดงโบราณวัตถุที่พบจากการขุดค้นที่แหล่งโบราณคดี ในจังหวัดลพบุรี ได้แก่ แหล่งโบราณคดีบ้านท่าแค แหล่งโบราณคดีบ้านโคกหม้อ แหล่งโบราณคดีบ้านดงมะรุม แหล่งโบราณคดีบ้านพรหมทินใต้ และ แหล่งโบราณคดีบ้านโป่งมะนาว เช่น โครงกระดูกมนุษย์ ภาชนะดินเผา เครื่องมือ เครื่องใช้ที่ทำจากโลหะ และเครื่องประดับที่ทำจากหินและเปลือกหอย เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีห้องจัดแสดงโบราณคดีบ้านท่าแค จ. ลพบุรี ที่มีอายุประมาณ 3,500 - 1,000 ปี

พระที่นั่งพิมานมงกุฎชั้นที่ 1

อารยธรรมลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา พ.ศ. 700 - 1400 จำแนกเป็นเรื่องเมืองและการตั้งถิ่นฐาน และการดำรงชีวิต อักษร-ภาษา ศาสนสถาน ศาสนาและความเชื่อ จากหลักฐานที่เป็นโบราณวัตถุแบบทวารวดีที่พบในจังหวัดลพบุรี โบราณวัตถุที่สำคัญ ได้แก่ พระพุทธรูป พระพิมพ์ รูปเคารพเนื่องในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู เหรียญ ตราประทับ จารึก ฯลฯ

พระที่นั่งพิมานมงกุฎชั้นที่ 2

จัดแสดงนิทรรศการถาวร 4 เรื่อง คือ เรื่องประวัติศาสตร์และศิลปกรรมภาคกลางของประเทศไทย อายุประมาณพุทธศตวรรษที่ 16 - 18 หรือสมัยอิทธิพลศิลปะเขมร โบราณวัตถุที่สำคัญ ได้แก่ ทับหลัง พระพุทธรูปนาคปรก และเศียรพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร เรื่องประวัติศาสตร์ศิลปะในประเทศไทย จัดแสดงศิลปกรรมแบบต่างๆ ที่พบในภูมิภาคต่างๆ ในประเทศไทย ที่มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 11 เป็นต้นมา คือ ศิลปะแบบลพบุรี ศิลปะสุโขทัย ศิลปะบริเวณคาบสมุทรภาคใต้ประเทศไทย (ศิลปะศรีวิชัย) ศิลปะทางภาคเหนือศิลปะล้านนาและศิลปะทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย เป็นต้น การแสดงเครื่องถ้วยที่พบในประเทศไทย จัดแสดงเครื่องถ้วยแบบต่างๆ ทั้งที่ผลิตในประเทศไทย และศิลปโบราณวัตถุ พุทธศตวรรษที่ 20 เป็นต้นมา (ศิลปกรมอยุธยา-รัตนโกสินทร์) โบราณวัตถุที่สำคัญได้แก่ พระพุทธรูป บานประตูไม้แกะสลัก ชิ้นส่วนปูนปั้นประดับสถาปัตยกรรม เหรียญตรา ผ้า เครื่องเงิน-ทอง เครื่องถ้วย ฯลฯ

พระที่นั่งพิมานมงกุฎชั้นที่ 3

แต่เดิมเป็นห้องบรรทมของรัชกาลที่ 4 คือพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ห้องดังกล่าวจัดแสดงโบราณวัตถุที่สำคัญได้แก่ ฉลองพระองค์ ภาพพระสาทิสลักษณ์ แท่นบรรทม เหรียญ เครื่องแก้ว และจานชามมีสัญลักษณ์รูปมงกุฎ

พระที่นั่งจันทรพิศาล

พระที่นั่งจันทรพิศาล เป็นท้องพระโรงสำหรับประชุมเสนาบดีในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช มีห้องจัดแสดง 2 ห้อง คือ

1. เรื่องประวัติศาสตร์สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จัดแสดงภาพประวัติศาสตร์ที่สำคัญในรัชสมัยของพระองค์ ที่ชาวต่างประเทศได้วาดไว้ และโบราณวัตถุที่มีอายุในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช รวมไปถึงการติดต่อกับชาติตะวันตก เช่น ฮอลันดา โปรตุเกส ในสมัยนั้นเป็นต้น
2. เรื่องศาสนวัตถุต่างๆ ในพุทธศตวรรษที่ 19 - 24 (สมัยอยุธยา-รัตนโกสินทร์) จัดแสดงตู้พระธรรม ธรรมาสน์ ตาลปัตร สมุดไทย

หมู่ตึกพระประเทียบ

หมู่ตึกพระประเทียบ เป็นนเขตพระราชฐานชั้นใน สมัยรัชกาลที่ 4 มี 8 หลัง ได้จัดแสดงนิทรรศการถาวร 2 เรื่อง ได้แก่

1. เรื่องชีวิตไทยภาคกลาง (พิพิธภัณฑ์ชาวนา) จัดแสดงเรื่องชีวิตไทยภาคกลาง
2. เรื่องหนังใหญ่ จัดแสดงหนังใหญ่ของจังหวัดลพบุรีที่ได้จากวัดตะเคียน และวัดสำราญ

ดูเพิ่ม

• พระนารายณ์ราชนิเวศน์

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. "Somdet Phra Narai National Museum". Thailand Tourism Directory. สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2562. Check date values in: |accessdate= (help)
2. "ปรับปรุงพระนารายณ์ราชนิเวศน์และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์". โครงการเพื่อเสนอขอรับการสนับสนุนงบประมาณด้านการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยว. สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2562. Check date values in: |accessdate= (help)
3. "พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสมเด็จพระนารายณ์". สำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏเทพสตรี. สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2562. Check date values in: |accessdate= (help)
4. หนังสือนำชมพระนารายณ์ราชนิเวศน์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ ลพบุรี, หน้า 100-102
5. "พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์". มิวเซียมไทยแลนด์. สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2562. Check date values in: |accessdate= (help)
6. พงศกร แก้วกระจ่าง (7 กันยายน 2559). "อาคารสำนักงานพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสมเด็จพระนารายณ์". สมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์. สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
7. "พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์". ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2562. Check date values in: |accessdate= (help)
8. หนังสือนำชมพระนารายณ์ราชนิเวศน์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ ลพบุรี, หน้า 96
9. "กระเสออเจ้าแรงไม่ตก! พิพิธภัณฑ์วังนารายณ์คนล้น เล็งขยายเวลาเปิดถึง 19.30 น." มติชนออนไลน์. 11 เมษายน 2561. สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
10. หนังสือนำชมพระนารายณ์ราชนิเวศน์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ ลพบุรี, หน้า 98
11. หนังสือนำชมพระนารายณ์ราชนิเวศน์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ ลพบุรี, หน้า 99
12. หนังสือนำชมพระนารายณ์ราชนิเวศน์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ ลพบุรี, หน้า 102

บรรณานุกรม

• นิภา สังคนาคินทร์ (บรรณาธิการ). หนังสือนำชมพระนารายณ์ราชนิเวศน์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สมเด็จพระนารายณ์ ลพบุรี. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ : บริษัท นะรุจ จำกัด, 2560