หม่อมเจ้าแดง งอนรถ

หม่อมเจ้าชายแดง งอนรถ พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้างอนรถ องค์ต้นราชสกุล งอนรถ ณ อยุธยา

หม่อมเจ้าแดง งอนรถ
เกิด	๑๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๙๓
เสียชีวิต	สิ้นชีพิตักษัย ๑๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๕๙
บิดามารดา	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้างอนรถ

ประสูติเมื่อวันที่ ๑๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๓๙๓ สิ้นชีพิตักษัย ๑๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๕๙

หม่อมเจ้าแดง งอนรถ เป็นพระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๓ พระองค์เจ้างอนรถ ประสูติในรัชกาลที่ ๓ เมื่อวันที่ ๑๘ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๓๙๓ เมื่อชันษาได้เพียง ๘๒ วัน พระบิดาก็สิ้นพระชนม์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวงเดือน และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าแสงจันทรซึ่งเป็นพระปิตุจฉา (ป้า และอาตามลำดับ) จึงทรงรับหม่อมเจ้าแดงไปเลี้ยงดูในพระบรมมหาราชวัง ทั้งยังมีหม่อมราชวงศ์เอี่ยมในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นเชฐาธิเบนทร์ และหม่อมเจ้าหญิงอ่าง โกเมน เป็นผู้อุปการะ หม่อมเจ้าแดงจึงทรงนับถือหม่อมราชวงศ์เอี่ยมดุจมารดา และหม่อมเจ้าหญิงอ่างดุจพี่สาวร่วมพระชนนี

เมื่อชันษาได้ ๔-๕ ปี ได้รับพระมหากรุณาธิคุณเป็นพิเศษจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ตามเสด็จพระราชโอรสและได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณ ทั้งยังได้รับพระราชทานหีบทองและพานทองรองหีบเป็นเกียรติยศในรัชกาลนั้น ทั้งยังทรงคุ้นเคยกับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมาแต่ยังทรงพระเยาว์ด้วย กระทั่งรัชกาลที่ ๕ หม่อมเจ้าแดงก็ได้รับราชการต่อมา

หม่อมเจ้าแดง งอนรถ ทรงเคยบันทึกพระประวัติส่วนองค์ประทานธิดา ความตอนหนึ่งว่า

"...พ่ออุส่าห์รักษาตัวมิให้มีข้อขุ่นเคืองในใต้ฝ่าอองธุลีพระบาทแต่สิ่งหนึ่งสิ่งใดเลย พระบรมวงศานุวงศ์ทุก ๆ พระองค์ก็ทรงพระเมตตากรุณา ทั้งข้าทูลลอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่ก็เมตตากรุณาพ่อ

พ่อได้รับพระมหากรุณาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มาแต่ยังทรงพระเยาว์ เคยทรงเล่นหัวกับพ่อ ครั้นโสกันต์แล้วเสด็จออกเล่นอยู่ที่โรงช้างพลายหนูพุก จนเสด็จไปประทับอยู่พระตำหนักสวนกุหลาบ พ่อก็ได้ไปเฝ้าบ่อย ๆ ..."

เมื่อยังเยาว์นั้น หม่อมเจ้าแดงมิได้ทรงรับการศึกษาเช่นเจ้านายองค์อื่น ด้วยทรงอาภัพพระบิดา ประกอบกับกำลังไม่แข็งแรงนัก เมื่อการศึกษาได้แผ่ขยายไปยังเจ้านายและราษฎรมากขึ้น หม่อมเจ้าแดงก็มีชันษาเกินเกณฑ์จะ 'เข้าเรียน' เสียแล้ว ตลอดรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงมิได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้หม่อมเจ้าแดงทรงรับราชการแต่อย่างใด ฝ่ายหม่อมเจ้าแดงด้วยทรงมีพระนิสัยอันสุขุม ก็มิได้ทรง 'เรียกร้อง' สิ่งใด ทั้งยังเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทอยู่เสมอมิได้ขาด พระนิสัยเช่นนี้เอง จึงทำให้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเป็นอย่างมาก และมีพระมหากรุณาอย่างพิเศษคือพระราชทานที่ดินสำหรับสร้างวังริมถนนราชินี และพระราชทานเบี้ยหวัดถึงปีละ ๔๐๐ บาท มากกว่าหม่อมเจ้าองค์อื่น ทั้งการเฝ้าแหนเป็นนิจนี้ ก็ต้องพระราชอัธยาศัยมาก ถึงขนาดมีพระราชดำรัสชมผู้ที่มีความอุตสาหะพากเพียรว่า "หมั่นเหมือนเจ้าแดง"

หม่อมเจ้าแดง งอนรถ แม้จะมิได้ทรงรับราชการ แต่ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์หลายตระกูล ได้แก่ เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ ๓ ตติยจุลจอมเกล้า, เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๔ ชั้นที่ ๔, เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๕ ชั้นที่ ๔ และเหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๖ ชั้นที่ ๔

ในชีวิตส่วนองค์นั้น หม่อมเจ้าแดง งอนรถ มีหม่อม ๒ คน คือ

๑. หม่อมวัน งอนรถ ณ อยุธยา มีโอรสด้วยกัน ๓ คน แต่ถึงแก่กรรมตั้งแต่ยังเล็ก จนมีธิดาคือหม่อมราชวงศ์โต งอนรถ ซึ่งต่อมาสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงรับเป็นคู่พระบารมี หม่อมเจ้าแดงจึงมีฐานะเป็น "พ่อตา" หรือพระสัสสุระในสมเด็จฯ เจ้าฟ้าพระองค์นั้นนั่นเอง

๒. หม่อมแอบ งอนรถ ณ อยุธยา มีโอรสด้วยกัน ๑ คน คือพันเอก หม่อมราชวงศ์เล็ก งอนรถ ผู้สืบราชสกุลงอนรถต่อมา

สิ้นชีพิตักษัย

หม่อมเจ้าแดง งอนรถ ประชวรด้วยโรคชราและถึงชีพิตักษัยขณะมีชันษาได้ ๖๖ ปี เมื่อวันที่ ๑๓ กุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๔๕๙ ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระราชเพลิงศพในเดือนกุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๔๖๕ ในการพระราชทานเพลิงดังกล่าวนี้ หม่อมราชวงศ์โต จิตรพงศ์ได้มีดำริจะสร้างถาวรวัตถุในพระพุทธศาสนา เพื่ออุทิศกุศลสนองคุณบิดา จึงได้สร้างศาลาสำหรับเป็นที่พระภิกษุเรียนพระปริยัติธรรมหลังหนึ่งในเขตสังฆาวาสของวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม โดยได้รับพระเมตตาจากสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงออกแบบภาพเขียนภายในอาคาร และจารึกธรรมคาถาด้านหลัง โดยโปรดให้หม่อมเจ้าอิทธิเทพสรรค์ กฤดากร ทรงออกแบบอาคาร และใช้ชื่อว่า "ศาลาแดง" ตามนามของหม่อมเจ้าแดง งอนรถ สืบมา

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. ไม่ปรากฎ –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 3 ตติยจุลจอมเกล้า (ต.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2447 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 4 (ม.ป.ร.4)
• พ.ศ. 2451 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 4 (จ.ป.ร.4)
• พ.ศ. 2457 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 4 (ว.ป.ร.4)
• พ.ศ. 2443 –   เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

อ้างอิง

1. ประกาศพระราชทานนามสกุลhttp://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2471/D/2934_1.PDF
2. ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๒๖ เรื่องตำนานวังเก่า พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงพระนิพนธ์ หม่อมราชวงศ์หญิงโต จิตรพงศ ณกรุงเทพ ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัติวงศ์ พิมพ์ในการกุศล สนองคุณหม่อมเจ้าแดง บิดา เมื่อปีจอ พ.ศ. ๒๔๖๕
3. ข่าวสิ้นชีพิตักษัย <ref>http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2459/D/3335.PDF<nowiki>
4. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2457/D/1868.PDF
5. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2443/028/358.PDF