เจ้าจอมมารดาดวงคำ ในรัชกาลที่ 4

เจ้าจอมมารดาดวงคำ (เกิด: ไม่มีข้อมูล — อนิจกรรม: 29 ตุลาคม พ.ศ. 2449) เป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีนามเดิมว่า เจ้าหนูมั่นแห่งเวียงจันทน์ สืบเชื้อสายมาจากเจ้านายลาวฝ่ายเวียงจันทน์ เป็นธิดาของเจ้าคลี่ พระโอรสในเจ้าอนุวงศ์แห่งเวียงจันทน์ กับเจ้าท่อนแก้ว ธิดาเจ้าอุปราช (ติสสะ)

เจ้าจอมมารดาดวงคำ
เกิด	ไม่ปรากฏ กรุงเทพมหานคร ไทย
เสียชีวิต	29 ตุลาคม พ.ศ. 2449 กรุงเทพมหานคร ไทย
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
บุตร	• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านารีรัตนา • พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐาสารี
บิดามารดา	เจ้าคลี่แห่งเวียงจันทน์ เจ้าท่อนแก้วแห่งเวียงจันทน์

เมื่อเจ้าอนุวงศ์ ทรงก่อการวุ่นวายขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เจ้าอุปราชไม่ได้ร่วมด้วย เจ้าคลี่ ผู้บิดา จึงได้พาครอบครัวเข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารอยู่ในกรุงเทพฯ เจ้าหนูมั่นจึงเกิดที่กรุงเทพฯ ท่านมีพี่ชายคนหนึ่ง ชื่อเจ้าพรหมเทวานุเคราะห์วงศ์ (เจ้าหน่อคำ) ดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าเมืองอุบลราชธานี

ครั้นเมื่อถวายตัวเป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้รับพระราชทานนามใหม่ว่า ดวงคำ ทรงตรัสเรียกว่า มั่นดวงคำ และให้ประสูติกาลพระราชธิดาสองพระองค์คือ

1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านารีรัตนา (17 สิงหาคม พ.ศ. 2404 — 16 มิถุนายน พ.ศ. 2468)
2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐาสารี (19 กรกฎาคม พ.ศ. 2408 — 18 มีนาคม พ.ศ. 2505)

กล่าวกันว่าเจ้าจอมมารดาดวงคำนั้นเล่าลือกันว่าผิวเนื้อนวล ในนิราศวังบางยี่ขันที่คุณพุ่มแต่งเรื่องตามเสด็จพระองค์เจ้านารีรัตนาไปเยี่ยมพระญาติฝ่ายมารดาคือเจ้าจันทรเทพสุริยวงศ์ (เจ้าหนู) เจ้าเมืองมุกดาหาร เมื่อ พ.ศ. 2412 มีกลอนตอนหนึ่งว่า

แต่คุณจอมตรอมกรมอารมณ์อุรา		ไม่ผัดหน้าผิวเนื้อเธอเหลือนวล
ยังงามงดชดช้อยนั้นน้อยฤๅ		สมเขาฦๅว่าเปนองค์ทรงสงวน

ที่ปราโมทย์โปรดปรานการก็ควร		แบบกระบวนบทบาทเยื้องยาตรา
— นิราศวังบางยี่ขัน

อนึ่งเจ้าจันทรเทพสุริยวงศ์ เป็นโอรสของเจ้าอุปราช (ติสสะ) และน้องชายของเจ้าท่อนแก้ว มารดาเจ้าจอมมารดาดวงคำ เจ้าจันทรเทพสุริยวงศ์มีบุตรีท่านหนึ่งรับราชการเป็นพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวคือ เจ้าจอมประทุม

เจ้าจอมมารดาดวงคำ มีชีวิตอยู่ถึงรัชสมัยรัชกาลที่ 6 ถึงแก่อนิจกรรม เมื่อ 29 ตุลาคม พ.ศ. 2449การนี้พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินพระราชทานเพลิงศพ เจ้าจอมมารดาดวงคำพร้อมกับศพพี่ชายคือเจ้าพรหมเทวานุเคราะห์วงศ์ ณ วัดเทพศิรินทราวาส เมื่อวันที่ 1 เมษายน ร.ศ. 126

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

•   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นทุติยจุลจอมเกล้า
•   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 3 (ม.ป.ร.3)

อ้างอิง

1. "พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ ฝ่ายใน" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 21 (32): 570. 6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2447. Check date values in: |date= (help)
2. "การศพเจ้าจอมทิพมณฑา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 22 (46): 1068. 11 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2448. Check date values in: |date= (help)
3. กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). ราชสกุลวงศ์ (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 69. Check date values in: |year= (help)
4. "VIENTIANE The Khun Lo Dynasty". royalark.net. สืบค้นเมื่อ 9 ตุลาคม 2557. Check date values in: |accessdate= (help)
5. ส.พลายน้อย. (2545, มกราคม). “ลาวบางกอก,” ศิลปวัฒนธรรม. 23(3) : 98–103
6. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. คาถาพระราชนิพนธ์ ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานพระนามพระราชโอรสธิดา. พระนคร:ราชบัณฑิตยสภา. 2472, หน้า 60
7. "ประวัติเมืองมุกดาหารในอดีต". หนังสือพิมพ์มุกดาหารนิวส์. สืบค้นเมื่อ 9 ตุลาคม 2557. Check date values in: |accessdate= (help)
8. คุณพุ่ม. นิราศบางยี่ขัน. ม.ป.ท.:โสภณพิพรรฒธนากร. 2465, หน้า 1
9. ข่าวอสัญกรรม
10. "การเมรุวัดเทพศิรินทราวาส ศพเจ้าจอมมารดาดวงคำและศพเจ้าพรหมเทวานุเคราะห์วงษ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 24 (49): 1332. 8 มีนาคม พ.ศ. 2450. Check date values in: |date= (help)
11. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2436/035/374_1.PDF