ไช่ หลุน

ไช่ หลุน (จีนตัวย่อ: 蔡伦; จีนตัวเต็ม: 蔡倫; พินอิน: Cài Lún; เวด-ไจลส์: Ts'ai Lun; ราว ค.ศ. 50 ถึง ค.ศ. 121) หรือชื่อรองว่า จิ้งจ้ง (Jìngzhòng 敬仲 ^?) เป็นขันทีชาวจีนซึ่งถือกันว่า คิดค้นกระดาษและวิธีผลิตกระดาษชนิดที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบันอันต่างจากกระดาษพาไพรัสของอียิปต์ แม้ในประเทศจีนมีกระดาษหลายรูปแบบมาตั้งแต่ 200 ปีก่อน ค.ศ. แล้ว แต่ไช่ หลุน ได้พัฒนาและสร้างมาตรฐานอันโดดเด่นให้แก่กระบวนการผลิตกระดาษเป็นครั้งแรก โดยเพิ่มวัสดุใหม่เข้าไปในองค์ประกอบกระดาษ

ไช่ หลุน
ภาพพิมพ์สมัยราชวงศ์ชิง แสดงภาพไช่ หลุน ในฐานะผู้ค้ำจุนการผลิตกระดาษ
เกิด	ราว ค.ศ. 50 เทศมณฑลกุ้ยหยาง ประเทศจีน
เสียชีวิต	ค.ศ. 121 ประเทศจีน

สมัยราชวงศ์ฮั่นตะวันออก ไช่ หลุน กำเนิดที่เทศมณฑลกุ้ยหยาง (桂陽郡 Guìyáng Jùn ^?) ซึ่งปัจจุบันคือเทศมณฑลเหล่ย์หยาง มณฑลหูหนาน แล้วเข้าเป็นขันทีราชสำนักตั้งแต่ ค.ศ. 75 และได้ดำรงตำแหน่งสูงขึ้นเรื่อยมา ครั้น ค.ศ. 89 ได้รับตำแหน่งช่างฟางหลิง (尚方令 Shàngfāng Lìng ^?) รับผิดชอบผลิตศัสตราวุธยุทโธปกรณ์ พร้อมกับตำแหน่งจงฉางชื่อ (中常侍 Zhōngcháng Shì ^?) หรือข้าเฝ้าประจำ ไช่ หลุน จึงได้ข้องเกี่ยวกับความขัดแย้งในราชสำนักหลายประการ เช่น พระนางโต้ว (竇 Dòu ^?) พระอัครมเหสีพระเจ้าจาง (章 Zhāng ^?) กับนางซ่ง (宋 Sòng ^?) พระสนมของพระเจ้าจาง ชิงตำแหน่งรัชทายาทให้แก่โอรสของตน ไช่ หลุน ได้เป็นประธานกรรมการสอบสวนสนมซ่ง แต่สนมซ่งเสวยยาพิษตายระหว่างสอบสวน เป็นเหตุให้โอรสบุญธรรมของพระนางโต้วได้เป็นรัชทายาท และภายหลังได้เสวยราชย์เป็นพระเจ้าเหอ (和 Hé ^?) ครั้นพระนางโต้วสิ้นพระชนม์ใน ค.ศ. 97 ไช่ หลุน ได้เป็นขันทีประจำองค์พระนางเติ้ง ซุย (鄧綏 Dèng Suī ^?) พระอัครมเหสีของพระเจ้าเหอ

ใน ค.ศ. 105 ไช่ หลุน คิดค้นองค์ประกอบของกระดาษและวิธีผลิตกระดาษอย่างใหม่ แต่บางคนเห็นว่า ความจริงแล้วเป็นผลงานของบุคคลคนหนึ่งซึ่งวรรณะต่ำกว่าไช่ หลุน บันทึกไว้ว่า ไช่ หลุน ให้แช่เปลือกไม้ที่อัดกันเป็นแผ่นแล้วลงในน้ำจนน้ำแห้ง แล้วทิ้งให้แผ่นเปลือกไม้นั้นแห้งเป็นแผ่นกระดาษเรียบบาง วิธีและอุปกรณ์ผลิตกระดาษในปัจจุบันซับซ้อนกว่าเดิมมาก แต่ยังคงใช้กลวิธีอย่างนี้อยู่เป็นหลัก ด้วยผลงานนี้ ไช่ หลุน จึงได้รับยกย่องตั้งแต่ยังมีชีวิตอยู่มาตลอดจนเมื่อเขาสิ้นชีวิตแล้ว จดหมายเหตุจีนระบุว่า

"แต่เดิมมักเขียนและจารึกอักษรลงบนซีกไผ่หรือแพรไหม...แต่ผ้าไหมราคาสูง ส่วนซีกไผ่ก็น้ำหนักมาก ใช้ไม่ใคร่สะดวก ไช่ หลุน จึงคิดผลิตกระดาษจากเปลือกไม้ เศษปอ เศษผ้า และเศษอวน เขาทูลเสนอผลงานต่อพระเจ้าแผ่นดินในปีแรกแห่งรัชกาลเซี่ยวเหอ พระองค์ตรัสชมสติปัญญาเขาอย่างยิ่ง นับแต่นั้น ทุกแห่งทุกหนคนจึงใช้กระดาษ และเรียกกระดาษว่า 'กระดาษท่านไช่'"

แม้ข้างต้นปรากฏว่า วัสดุผลิตกระดาษมีเปลือกไม้ ปอ ผ้า และอวน แต่สูตรผลิตกระดาษที่แท้จริงของไช่ หลุน นั้นสูญหายไปสิ้นแล้ว พระเจ้าเหอโปรดผลงานของไช่ หลุน อย่างยิ่ง จึงประทานลาภยศสรรเสริญหลายประการให้แก่ไช่ หลุน

ใน ค.ศ. 121 พระนางเติ้ง ซุย สิ้นพระชนม์ และนัดดาของสนมซ่งได้เถลิงราชสมบัติเป็นพระเจ้าอัน (安 Ān ^?) รับสั่งให้ไช่ หลุน ไปรายงานตัวที่กรมราชทัณฑ์ แต่ไช่ หลุน ชำระร่างกายและแต่งองค์ทรงเครื่องด้วยอาภรณ์แพรไหมอย่างดี แล้วรับประทานยาพิษปลิดชีพตนเอง ไม่ไปกรมราชทัณฑ์

ในสมัยหลัง ผู้คนนับถือบูชาไช่ หลุน ในฐานะบรรพบุรุษของชาติ เฟย์ จู่ (非主 Fēi Zhǔ ^?) นักวิชาการปลายราชวงศ์ซ่ง บันทึกว่า มีการสร้างวัดแห่งหนึ่งอุทิศแก่ไช่ หลุน ที่นครเฉิงตู ตระกูลผู้ผลิตกระดาษหลายร้อยตระกูลในภาคใต้มักเดินทางกว่าแปดกิโลเมตรขึ้นไปกราบไหว้ไช่ หลุน ที่วัดดังกล่าว

กระดาษของไช่ หลุน นั้นนิยมใช้เป็นสื่อการเขียนอย่างกว้างขวางทั่วประเทศจีนภายในคริสต์ศตวรรษที่ 3 และทำให้ประเทศจีนพัฒนาอารยธรรมหลายประการได้รวดเร็วอย่างยิ่ง เมื่อไช่ หลุน ตายแล้ว วิธีผลิตกระดาษของเขาได้แพร่หลายไปถึงเกาหลี ญี่ปุ่น และเวียดนาม ในราวคริสต์ศตวรรษที่ 7 ครั้น ค.ศ. 751 กองทัพราชวงศ์ถังปราชัยแก่กองทัพอาหรับในยุทธการแม่น้ำต้าหลัวซื่อ (Battle of Talas River) และช่างผลิตกระดาษชาวจีนจำนวนหนึ่งถูกชนอาหรับจับกุมไว้ได้ การผลิตกระดาษจึงไปสู่ซีกโลกตะวันตก โดยเข้าสู่ยุโรปเมื่อคริสต์ศตวรรษที่ 12 ส่งผลให้เกิดการปฏิวัติวิธีสื่อสารเป็นลายลักษณ์อักษรอย่างต่อเนื่อง และเนื่องด้วยความสัมพันธ์ระหว่างชาวอาหรับและยุโรปในช่วงสงครามครูเสด กระดาษอย่างจีนจึงได้รับความนิยมใช้กันแพร่หลายและช่วยส่งเสริมรากฐานของวิชาการในยุโรปต่อมา

เชิงอรรถ

1. Needham 1985, pp. 38–40
2. Needham 1985, p. 41
3. Needham 1985, p. 40
4. Peterson, Barbara Bennett, บ.ก. (2000). Notable women of China: Shang dynasty to the early twentieth century. M. E. Sharpe. p. 105.
5. Carter, Thomas Francis (1955). "The Invention of Printing in China and Its Spread Westward". Artibus Asiae Publishers: 187. Cite journal requires |journal= (help)
6. Needham 1985, p. 1
7. Will Durant, The Story of Civilization: Our Oriental Heritage, Chapter XXV-The Age of the Artists, part 2 (The Revival of Learning)
8. Needham 1985, p. 47
9. Deng, Yinke (2005). Ancient Chinese Inventions. China Intercontinental Press. p. 21.

อ้างอิง

• Tsien, Tsuen-Hsuin; Needham, Joseph (1985). Science and Civilization in China: Volume 5, Part 1. Cambridge University Press. ISBN 0-521-08690-6.

[[วิกิพีเดีย:|ข้อมูลบุคคล]]
ชื่อ	Lun, Cai}
ชื่ออื่น	Jingzhong
รายละเอียดโดยย่อ	Chinese inventor of paper and the papermaking process
วันเกิด	ca. 50
สถานที่เกิด	Guiyang (of today Leiyang), China
วันตาย	121
สถานที่ตาย	China