ว่านสามพันตึง
| ว่านสามพันตึง | |
|---|---|
| การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ | |
| อาณาจักร: | Plantae |
| ไม่ได้จัดลำดับ: | Angiosperms |
| ไม่ได้จัดลำดับ: | Monocots |
| อันดับ: | Dioscoreales |
| วงศ์: | Dioscoreaceae |
| สกุล: | Dioscorea |
| สปีชีส์: | D. bulbifera |
| ชื่อทวินาม | |
| Dioscorea bulbifera L. | |
ว่านสามพันตึง หรือ ว่านพระฉิม หรือ มันขมิ้น ชื่อวิทยาศาสตร์: Dioscorea bulbifera บางท้องที่เรียก มันเหน็บ มันอีโม้ เป็นพืชในวงศ์กลอย ภาษาสันสกฤตเรียกว่า Varahi ภาษามลยาฬัมเรียก Kaachil และภาษามราฐีเรียก Dukkar Kand เป็นพืชพื้นเมืองในแอฟริกาและเอเชีย เป็นพืชรุกรานในฟลอริดา เป็นไม้เลื้อย ดอกแยกเพศแยกต้น มีทั้งหัวบนดินและใต้ดิน หัวใต้ดินแข็ง อยู่ได้นาน และมีการสะสมของลิกนิน หัวเกิดบริเวณผิวดิน รูปกลมหรือเหมือนลูกแพร์ มีขนปกคลุม หัวบนดินออกตามกิ่ง กลมหรือเป็นรูปไต เปลือกเรียบสีน้ำตาล เนื้อสีเหลืองอ่อน ใช้ลำต้นเลื้อยพัน เหนียว ใบเดี่ยวรูปหัวใจ ส่วนลำต้นไม่มีขน ไม่มีปีกและหนาม เลื้อยพันไปทางซ้าย ผิวใบด้านบนเป็นมัน เป็นถุงเล็กน้อยระหว่างเส้นใบ มีนวลสีน้ำเงิน หัวขนาดเล็กมีปุ่มปม หัวขนาดใหญ่ผิวเรียบ หรือเป็นเหลี่ยม เนื้อของหัวสีเหลืองอ่อนหรือเหลือบม่วง ทำปฏิกิริยากับอากาศได้เป็นสีส้ม เป็นเมือกมาก ช่อดอกตัวผู้ห้อยลง สีเขียวแกมชมพูหรือขาว ช่อดอกตัวเมียห้อยลง ผลยาวรี มีปีก สีน้ำตาลเป็นมัน เมล็ดมีปีก
สายพันธุ์
ว่านสามพันตึง แบ่งย่อยเป็น 4 สายพันธุ์
- variety bulbifera ไม้ป่า หัวและหัวย่อยมีกลิ่นเหม็นฉุน ใบรูปหัวใจสั้น พบทั่วไป
- variety heterophylla เหมือน bulbifera แต่ใบรูปหัวใจยาวกว่า พบในมาเลเซีย
- variety suavior หัวและหัวย่อยมีกลิ่นฉุนน้อย สีเทาดำหรือสีน้ำตาลเป็นปุ่มปม พบในเกาะชวา เกาะมาดูรา เกาะนิวกินี
- variety sativa ตันเล็กกว่าพันธุ์ suavior แต่หัวใหญ่ ผิวเรียบ สีเหลืองอ่อน พบในมาเลเซีย สิงคโปร์ เกาะนิวกินี เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิก อินเดีย และญี่ปุ่น
การกระจายพันธุ์พบตั้งแต่ชายฝั่งมหาสมุทรแอตแลนติกของแอฟริกา ไปจนถึงหมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิก ปลูกทั่วไปในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
การใช้ประโยชน์
รับประทานได้ทั้งหัวบนดินและใต้ดิน แต่หัวใต้ดินแข็ง ต้องแช่น้ำเพื่อกำจัดสารพิษก่อนจึงนำมาประกอบอาหารได้ ใช้เป็นยาสมุนไพรรักษาโรคท้องร่วงหรือโรคเกี่ยวกับระบบทางเดินอาหาร มีสเตอรอยด์มาก หัวย่อยที่แก่รสชาติไม่ดี พันธุ์ป่ามักมีพิษ ชาวซีมังในมาเลเซียเตรียมแป้งจากว่านสามพันตึงโยขูดหัวเป็นผงละเอียด นวดกับปูนขาว แล้วห่อด้วยใบตอง เผาไฟหรือฝังใต้ดินให้เกิดการหมัก แป้งที่ได้จากการเผาเรียบเกล็บ แป้งที่ได้จากการหมักเรียก โกยี หัวมีวิตามินซีมาก พันธุ์ป่าจะมีสารพิษไดออสโครีนตัวเดียวกับที่พบในกลอย
อ้างอิง
- (PDF). คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม (PDF) เมื่อ 2014-09-27. สืบค้นเมื่อ 2013-09-07.
- Duke, James A. (1993). Handbook of Alternative Cash Crops. CRC Press. ISBN 0-8493-3620-1. Unknown parameter
|coauthors=ignored (|author=suggested) (help) - . National Tropical Botanical Garden. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2012-02-06. สืบค้นเมื่อ 2007-11-17.
- พีรศักดิ์ วรสุนทโรสถ และคณะ. ทรัพยากรพืชในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 9: พืชให้คาร์โบไฮเดรตที่ไม่ใช่เมล็ด. กทม. สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย. 2544. หน้า 112 - 119