จังหวัดนครศรีธรรมราช
นครศรีธรรมราช เป็นจังหวัดในประเทศไทย มีประชากรมากที่สุดในภาคใต้และมีขนาดพื้นที่ใหญ่เป็นอันดับ 2 ของภาคใต้ (รองจากสุราษฎร์ธานี) เป็นจังหวัดที่มีอำเภอมากที่สุดในภาคใต้ ห่างจากกรุงเทพมหานคร ประมาณ 780 กิโลเมตร มีจังหวัดที่อยู่ติดกันได้แก่ สงขลา พัทลุง ตรัง กระบี่ และสุราษฎร์ธานี
จังหวัดนครศรีธรรมราช | |
|---|---|
| การถอดเสียงอักษรโรมัน | |
| • อักษรโรมัน | Changwat Nakhon Si Thammarat |
| คำขวัญ: เราชาวนครฯ อยู่เมืองพระ มั่นอยู่ในสัจจะศีลธรรม กอปรกรรมดี มีมานะพากเพียร ไม่เบียดเบียนทำอันตรายผู้ใด | |
| ประเทศ | ไทย |
| การปกครอง | |
| • ผู้ว่าราชการ | ไกรศร วิศิษฎ์วงศ์ (ตั้งแต่ พ.ศ. 2563) |
| พื้นที่ | |
| • ทั้งหมด | 9,942.502 ตร.กม. (3,838.821 ตร.ไมล์) |
| อันดับพื้นที่ | อันดับที่ 18 |
| ประชากร (พ.ศ. 2563) | |
| • ทั้งหมด | 1,550,721 คน |
| • อันดับ | อันดับที่ 8 |
| • ความหนาแน่น | 155.97 คน/ตร.กม. (404.0 คน/ตร.ไมล์) |
| • อันดับความหนาแน่น | อันดับที่ 26 |
| รหัส ISO 3166 | TH-80 |
| ชื่อไทยอื่น ๆ | นคร, เมืองคอน, คอน, นครศรี, ตามพรลิงก์, ลิกอร์, คิวคูตอน, ตันเหมยหลิง, ละคร |
| สัญลักษณ์ประจำจังหวัด | |
| • ต้นไม้ | แซะ |
| • ดอกไม้ | ราชพฤกษ์ |
| • สัตว์น้ำ | ปลาหมอ |
| ศาลากลางจังหวัด | |
| • ที่ตั้ง | ถนนราชดำเนิน ตำบลในเมือง อำเภอเมืองนครศรีธรรมราช จังหวัดนครศรีธรรมราช 80000 |
| • โทรศัพท์ | 0 7535 6952 |
| • โทรสาร | 0 7535 6531 |
| เว็บไซต์ | www |
ประวัติศาสตร์
หลักฐานในยุคก่อนประวัติศาสตร์ของนครศรีธรรมราชพบตั้งแต่ยุคหินกลางและยุคหินใหม่ พบเครื่องมือหินต่างๆ พบระนาดหินที่อำเภอท่าศาลา ต่อมาในยุคโลหะได้พบหลักฐานทางโบราณคดี คือ กลองมโหระทึกสำริด 2 ใบ ที่บ้านเกตุกาย ตำบลท่าเรือ อำเภอเมือง และที่คลองคุดด้วน อำเภอฉวาง
สมัยโบราณ
ในสมัยโบราณนครศรีธรรมราชอยู่ภายใต้การปกครองของอาณาจักรศรีวิชัยซึ่งมีศูนย์กลางแห่งหนึ่งอยู่ที่อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 13 - 16 ดังปรากฎในจารึกภาษาสันสกฤตวัดเสมาเมือง กล่าวถึงพระเจ้ากรุงศรีวิชัยพระนามว่าศรีมหาราชาทรงสร้างปราสาทอิฐสามองค์เพื่อถวายแด่พระผู้ผจญมาร (พระสมณโคดม) พระปัทมปาณี และพระวัชรปาณี อาณาจักรศรีวิชัยนับถือพระพุทธศาสนามหายานและนับถือพระโพธิสัตว์ ต่อมาในพ.ศ. 1568 พระเจ้าราเชนทระโจฬะที่ 1 (Rajendra Chola I) แห่งราชวงศ์โจฬะซึ่งมาจากแคว้นทมิฬในอินเดียใต้ ยกทัพเรือเข้ารุกรานแหลมมลายูและภาคใต้ของไทย ทำให้อำนาจของศรีวิชัยเสื่อมลงและบริเวณแหลมมลายูตกอยู่ภายใต้การปกครองของโจฬะอยู่เวลาหนึ่ง การล่าถอยออกไปของโจฬะ นำไปสู่กำเนิดอาณาจักรตามพรลิงค์ ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ที่เมืองตามพรลิงค์หรือนครศรีธรรมราชในปัจจุบัน จารึกเมืองทันโจร์ (Tanjore Inscription) ซึ่งจารึกขึ้นในพ.ศ. 1573 บันทึกเมืองต่างๆที่พระเจ้าราเชนทระฯทรงพิชิตได้ปรากฎชื่อเมือง "มัทลิงกัม" (Madalingam) และบันทึกของขุนนางชาวจีนสมัยราชวงศ์ซ่งปรากฎชื่อเมือง "ตันหม่าลิ่ง" (單馬令 จีนยุคกลาง: tɑn mˠaX liᴇŋ) หมายถึงตามพรลิงค์ จักรวรรดิเขมรแผ่ขยายอำนาจมายังภาคใต้ของไทยในระยะเวลาหนึ่งจากนั้นจึงเสื่อมไป
อาณาจักรตามพรลิงค์
ตามที่ปรากฎในจารึกวัดหัวเวียงที่อำเภอไชยา ว่าในพ.ศ. 1774 พระเจ้าผู้ปกครองเมืองตามพรลิงค์พระนามว่าศรีธรรมราชแห่งปทุมวงศ์ สันนิษฐานว่าราชวงศ์ปทุมวงศ์หรือราชวงศ์ศรีธรรมาโศกราชนี้อาจเป็นวงศ์ที่สืบเชื่อสายมาจากพระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 ซึ่งสอดคล้องกับเนื้อความในตำนานเมืองนครศรีธรรมราชว่าพญาศรีธรรมาโศกราชหนีมาจากเมืองอินทปัตถ์ (เมืองพระนคร) ตำแหน่งของผู้ปกครองเมืองตามพรลิงค์ในสมัยนี้เรียกว่า "พระเจ้าศรีธรรมาโศกราช" อาณาจักรตามพรลิงค์มีอำนาจเหนือเมืองสิบสองนักษัตร ประกอบไปด้วยสิบสองเมืองที่อยู่ภายใต้อำนาจของนครศรีธรรมราช ประกอบไปด้วยเมืองต่างๆในภาคใต้ของไทยไปจนถึงไทรบุรี กลันตัน และปาหังในประเทศมาเลเซีย ในสมัยของราชวงศ์ปทุมวงศ์อาณาจักรตามพรลิงค์ได้เปลี่ยนมานับถือพุทธศาสนาเถรวาทลังกาวงศ์ ในสมัยของพระเจ้าศรีธรรมาโศกราชมีการเริ่มสร้างเจดีย์พระธาตุขึ้นซึ่งเป็นเจดีย์ให้เป็นแบบทรงระฆังคว่ำแบบลังกา พระเจ้าจันทรภาณุแห่งตามพรลิงค์ทรงยกทัพเรือข้ามมหาสมุทรอินเดียเข้ารุกรานเกาะลังกาในสมัยของพระเจ้าปรากรมพาหุที่ 2 (Parakramapahu II) แห่งลังกาและสามารถครอบครองดินแดนบางส่วนของเกาะลังกาได้ในช่วงเวลาหนึ่ง
อาณาจักรตามพรลิงค์เสื่อมอำนาจลงในสมัยต่อมาและตกอยู่ภายใต้อำนาจของอาณาจักรสุโขทัย จากตำนานเมืองนครศรีธรรมราชและสิหิงคนิทาน พระพุทธสิหิงค์ลอยมาจากลังกาจากนั้นมาหยุดพักที่หาดทรายแก้วเมืองนครศรีธรรมราชจากนั้นจึงลอยต่อไปยังทิศเหนือไปยังเชียงใหม่ อาจเกี่ยวข้องกับเหตุการณ์ในชินกาลมาลีปกรณ์ที่ว่าพระเจ้าโรจนราชหรือพ่อขุนรามคำแหงแห่งสุโขทัยเสด็จมายังนครศรีธรรมราชแล้วอัญเชิญพระพุทธสิหิงค์ซึ่งมาจากลังกาไปประดิษฐานไว้ที่สุโขทัย ในสมัยนี้ปรากฏชื่อเมือง “นครศรีธรรมราช” ขึ้นเป็นครั้งแรกในศิลาจารึกหลักที่ 1 ในความหมายว่าเมืองของพระเจ้าศรีธรรมาโศกราช นครศรีธรรมราชมีอิทธิพลต่อพุทธศาสนาของสุโขทัยอย่างมาก ดังข้อความในศิลาจารึกฯว่าพระเถระสุโขทัย “ทุกคนลุกแต่เมืองศรีธรรมราชมา“
ในพ.ศ. 1808 ทัพเรือของอาณาจักรมัชปาหิตบนเกาะชวายกทัพเข้าโจมตีเมืองนครศรีธรรมราช ชาวบ้านนำโดยชายชื่อว่า “พังพการ” ได้รวบรวมกำลังพลขับไล่ทัพของชวาออกไปได้สำเร็จ ต่อมาท้าวพิชัยเทพเชียงภวาแห่งลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาให้พระโอรสคือท้าวอู่ทองยกทัพเข้ารุกรานนครศรีธรรมราช ทัพของท้าวอู่ทองและพระเจ้าศรีธรรมาโศกราชสู้รับกันที่บางสะพานจนนำไปสู่การแบ่งเขตแดนระหว่างพระเจ้าศรีธรรมาโศกราชและท้าวอู่ทอง นับจากนั้นอาณาจักรนครศรีธรรมราชจึงตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของรัฐที่ลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาซึ่งต่อมากลายเป็นอาณาจักรอยุธยา ต่อมาเกิดโรคระบาดในเมืองนครศรีธรรมราช พระเจ้าศรีธรรมาโศกราชองค์สุดท้ายพร้อมญาติวงศ์เสด็จหนีลงเรือออกทะเลหายสาบสูญ เมืองนครศรีธรรมราชจึงกลายเป็นเมืองร้างว่างผู้คน เชื้อสายปทุมวงศ์จึงสิ้นสุดลง
สมัยอยุธยา
เมื่อนครศรีธรรมราชกลายเป็นเมืองร้างจากโรคระบาดนั้น พระพนมทะเลศรีมเหสวัสดิทราธิราชผู้ครองเมืองเพชรบุรี ส่งพระโอรสคือพระพนมวังพร้อมทั้งนางสะเดียงทองมาสร้างเมืองใหม่คือเมืองนครดอนพระ เมื่อพระพนมวังสวรรคตพระโอรสของพระพนมวังคือเจ้าศรีราชาครองเมืองนครฯต่อมา ซึ่งเจ้าศรีราชาได้รับการแต่งตั้งจากพระพนมทะเลฯเมืองเพชรบุรีให้เป็น "พญาศรีธรรมาโศกราช สุรินทรราชาสุรวงศ์ธิบดียุธิษเฐียร อภัยพีรีบรากรมพาหุ เจ้าพระยานครศรีธรรมราชมหานคร" หลังจากที่วงศ์ของพระพนมวังและเจ้าศรีราชาสิ้นสุดลง ขุนอินทาราเจ้าเมืองลานสกาจึงขึ้นมาเป็นผู้ครองนครศรีธรรมราชต่อมาชื่อว่าศรีมหาราชา แต่ศรีมหาราชาขุนอินทาราถูกพระราชอาญาจากทางอยุธยาจึงถูกปลดจากตำแหน่ง บุตรชายของขุนอินทาราขึ้นครองเมืองนครฯเป็นศรีมหาราชาองค์ต่อมา เมื่อวงศ์ศรีมหาราชาสิ้นสุดอาณาจักรอยุธยาจึงส่งขุนรัตนากรมาปกครองเมืองนครฯ จากนั้นมาฝ่ายอยุธยาจึงส่งผู้ปกครองนครศรีธรรมราชโดยตรง
ในพ.ศ. 1998 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงบัญญัติพระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน นาทหารหัวเมือง ระบุตำแหน่ง “เจ้าพญาศรีธรรมาโศกราช ชาติเดโชไชยมไหสุริยาธิบดี อภัยพีรีปรากรมพาหุ” ศักดินาหนึ่งหมื่น เป็นผู้ครองเมืองนครศรีธรรมราช เมืองนครศรีธรรมราชมีฐานะเป็นหัวเมืองชั้นเอกหรือเมืองเจ้าพระยามหานคร มีขุนนางชั้นผู้ใหญ่ระดับเจ้าพระยาเป็นเจ้าเมืองเป็นศูนย์กลางอำนาจการปกครองของอยุธยาในภาคใต้ เมื่อชาวโปรตุเกสเข้ามาจึงมีการปรับปรุงซ่อมแซมกำแพงเมืองนครศรีธรรมราชเป็นกำแพงแบบก่ออิฐ เมื่อชาวโปรตุเกสเข้ามาจึงปรากฎชื่อเมืองนครศรีธรรมราชว่า "ลิกอร์" (Ligor) ซึ่งแผลงมาจากคำว่านครฯ ในรัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ประมาณพ.ศ. 2144 ทัพเรือจากเมืองอุยงคตนะ (Ujong Tanah) หรือรัฐสุลต่านยะโฮร์ (Johor Sultanate รัฐยะโฮร์ในปัจจุบัน) ยกทัพเรือนำโดยลักษมณา (Laksamana) เข้าโจมตีเมืองนครศรีธรรมราช พระยารามราชท้ายน้ำเจ้าเมืองนครฯป้องกันเมืองจากทัพเรือมลายูไม่สำเร็จ ทัพมลายูเข้าปล้นเมืองนครฯแล้วกลับไปพระยารามราชท้ายน้ำเสียชีวิตในที่รบ
ในรัชสมัยสมเด็จพระอาทิตยวงศ์ออกญากลาโหมสุริยวงศ์กุมอำนาจและส่งออกญาเสนาภิมุขยามาดะ นางามาซะ (ญี่ปุ่น: 山田長政; โรมาจิ: Yamada Nagamasa) ขุนนางชาวญี่ปุ่นมาเป็นเจ้าเมืองนครศรีธรรมราช เมื่อออกญากลาโหมสุริยวงศ์ทำการยึดอำนาจและปราบดาภิเษกขึ้นเป็นสมเด็จพระเจ้าปราสาททองในพ.ศ. 2172 รายาอูงูแห่งรัฐปัตตานีและสุลต่านสุลัยมานแห่งสงขลาก่อการกบฎแข็งเมืองต่ออยุธยาในพ.ศ. 2173 พระเจ้าปราสาททองมีพระราชโองการให้ยามาดะ นางามาซะ ยกทัพเมืองนครศรีธรรมราชเข้าปราบกบฎของปัตตานีและสงขลาแต่ไม่สำเร็จ ยามาดะ นางามาซะถูกวางยาพิษที่เมืองนครฯโดยพระราชโองการของพระเจ้าปราสาททองจนเสียชีวิต นายโอนินบุตรชายของนางามาซะขึ้นเป็นเจ้าเมืองนครฯต่อมาแต่ชาวเมืองนครฯลุกฮือขึ้นขับไล่นายโอนินและกลุ่มทหารญี่ปุ่นออกไปจากเมืองนครฯ ฮอลันดาเข้ามาตั้งสถานีการค้าในเมืองนครฯ ในพ.ศ.2190 ยอดเจดีย์พระธาตุเมืองนครศรีธรรมราชหักโค่นลงมา พระเจ้าปราสาททองทรงให้มีการบูรณะสร้างยอดเจดีย์พระธาตุขึ้นใหม่
ในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชมีการบูรณะปรับปรุงกำแพงเมืองนครศรีธรรมราชโดยมงซิเออร์เดอลามาร์ (Monsieur de la Mare) วิศวกรชาวฝรั่งเศสจนมีลักษณะอย่างที่เห็นในปัจจุบัน หลังการประหารเจ้าเมืองนครศรีธรรมราชจากเหตุการณ์ของศรีปราชญ์ นครศรีธรรมราชมีเจ้าเมืองคือพระยารามเดโช (ชู) ซึ่งมีเชื้อสายแขก เมื่อสมเด็จพระเพทราชาปราบดาภิเษกยึดอำนาจจากสมเด็จพระนารายณ์ฯในพ.ศ. 2231 พระยารามเดโช (ชู) เจ้าเมืองนครศรีธรรมราชไม่เข้าไปถือน้ำพิพัฒนสัตยาที่อยุธยา ในพ.ศ. 2235 สมเด็จพระเพทราชาทรงให้พระยาสุรสงครามเป็นแม่ทัพและพระยาราชบังสัน (หะซัน) เป็นแม่ทัพเรือ ยกทัพมาทั้งทางบกและทะเลเพื่อปราบกบฏเมืองนครฯ ทัพของพระเพทราชาใช้เวลาล้อมเมืองนครศรีธรรมราชอยู่นานถึงสามปีจึงสามารถเข้ายึดเมืองได้ พระเพทราชาทรงลดอำนาจเจ้าเมืองนครศรีธรรมราชโดยยกหัวเมืองปักษ์ใต้ทั้งหมดขึ้นต่อสมุหกลาโหม ในพ.ศ. 2275 สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศทรงยกหัวเมืองภาคใต้ให้ขึ้นต่อเจ้าพระยาชำนาญบริรักษ์ (อู่) ว่าที่พระคลังโกษาธิบดี จนกระทั่งมีโปรดเกล้าแต่งตั้งพระยาไชยาธิเบศร์เป็นเจ้าพระยานครศรีธรรมราชขึ้นอีกครั้งในพ.ศ. 2285 ในรัชกาลสมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์พระยาราชสุภาวดีเป็นเจ้าเมืองนครฯ หลวงสิทธินายเวร (หนู) เป็นปลัดเมือง ต่อมาพระยาราชสุภาวดีความผิดถูกปลดจากตำแหน่งเจ้าเมือง ปลัดเมืองหรือ "พระปลัดหนู" จึงรักษาการณ์เจ้าเมืองนครศรีธรรมราชแทน
สมัยธนบุรีและรัตนโกสินทร์
หลังจากการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สองพระปลัดหนูผู้รักษาเมืองนครศรีธรรมราชจึงตั้งตนขึ้นเป็นเจ้าเมืองและเป็นเจ้าชุมนุมนครศรีธรรมราช ในพ.ศ. 2312 สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงให้เจ้าพระยาจักรี (หมุด) ยกทัพธนบุรีเข้ารุกรานชุมนุมนครศรีธรรมราช ทัพของฝ่ายธนบุรีไม่สามารถเข้ายึดเมืองนครฯได้ทำให้สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีต้องเสด็จนำทัพด้วยพระองค์เองลงมายึดเมืองนครศรีธรรมราชได้สำเร็จ ทำให้เจ้านครฯ (หนู) ต้องหลบหนีไปยังเมืองปัตตานีและต่อมาเจ้าพระยาจักรีสามารถจับตัวเจ้าหนูกลับมาได้ พระเจ้ากรุงธนบุรีฯให้เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (หนู) เข้ามารับราชการในกรุงธนบุรีและทรงแต่งตั้งให้เจ้านราสุริยวงศ์ซึ่งเป็นพระเจ้าหลานเธอในพระเจ้ากรุงธนบุรีมาปกครองเมืองนครศรีธรรมราช ต่อมาเมื่อเจ้านราสุริยวงศ์เจ้าเมืองนครฯถึงแก่พิราลัย สมเด็จพระเจ้าธนบุรีจึงมีพระราชโองการแต่งตั้งเจ้าเมืองนครฯ (หนู) ออกไปปกครองเมืองนครศรีธรรมราชอีกครั้ง ได้รับพระราชทานพระสุพรรบัฏเป็น พระเจ้าขัตติยราชนิคม สมมติมไหสวรรค์ พระเจ้านครศรีธรรมราช เจ้าขัณฑสีมา เมื่อวันอาทิตย์ เดือน 11 ขึ้น 3 ค่ำ จุลศักราช 1138 (พ.ศ. 2319) ปีวอกอัฐศก ดำรงฐานะเป็นเจ้าประเทศราช
ต่อมาพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก มีพระราชดำริว่าพระเจ้านครศรีธรรมราชมีความชราไม่สามารถปกครองบ้านเมืองได้จึงโปรดฯให้ออกจากตำแหน่ง และให้เจ้าอุปราช (พัฒน์) บุตรเขยเจ้านครฯ (หนู) ขึ้นเป็นเจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราชฯเจ้าเมืองนครศรีธรรมราช เป็นเจ้าพระยานครศรีธรรมราช (พัฒน์) เมื่อวันอังคาร เดือน 8 แรม 11 ค่ำ จุลศักราช 1146 (พ.ศ. 2327) ปีมะโรงศก โดยมียศเพียงเจ้าพระยาตามประเพณีแต่เดิม เมืองนครศรีธรรมราชซึ่งมีฐานะเป็นประเทศราชมีเจ้ากษัตริย์ปกครองอยู่เป็นเวลาแปดปีจึงเปลี่ยนฐานะเป็นหัวเมืองเอกตามเดิม ในพ.ศ. 2328 สงครามเก้าทัพ แกงหวุ่นแมงยีแม่ทัพพม่ายกทัพจากเมืองไชยาเข้าบุกเมืองนครศรีธรรมราช เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (พัฒน์) สละเมืองหลบหนีเข้าป่าทัพพม่าเข้ายึดเมืองนครฯ กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาททรงยกทัพเรือเข้ายึดเมืองนครฯคืนมาได้ พ.ศ. 2354 เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (พัฒน์) ถวายบังคมลาออกจากราชการ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยจึงทรงแต่งตั้งให้เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (พัฒน์) เป็นเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์) และทรงแต่งให้เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย) ซึ่งเป็นพระโอรสในพระเจ้ากรุงธนบุรีฯ ขึ้นเป็นเจ้าเมืองนครศรีธรรมราชต่อมา เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์) ถึงแก่อสัญกรรมในพ.ศ. 2357 กรมหมื่นศักดิพลเสพผู้ทรงเป็นหลานของเจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์) เสด็จมายังนครศรีธรรมราชเพื่อปลงศพเจ้าคุณตาและจัดระเบียบการปกครองเมืองนครศรีธรรมราชใหม่โดยอ้างอิงจากพระอัยการตำแหน่งกรมการเมืองนครฯจากสมัยอยุธยา
ในพ.ศ. 2363 ตวนกูปะแงหรัน สุลต่านแห่งไทรบุรี แข็งเมืองเป็นอิสระจากกรุงเทพฯ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยมีพระราชโองการให้เจ้าพระยานครฯ (น้อย) ยกทัพไปยึดเมืองไทรบุรี เจ้าพระยานครฯ (น้อย) สามารถยึดเมืองไทรบุรีได้และเมืองนครศรีธรรมราชปกครองไทรบุรีโดยตรงเป็นเวลาสิบเจ็ดปีจนกระทั่งกบฏหวันหมาดหลีในสมัยของเจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย) เมืองนครศรีธรรมราชมีอำนาจมากในหัวเมืองปักษ์ใต้ เมื่อเจ้าพระยานครฯ (น้อย) ถึงแก่อสัญกรรมในพ.ศ. 2382 บุตรชายของเจ้าพระยานครฯ (น้อย) คือเจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อยกลาง ณ นคร) เป็นเจ้าเมืองนครศรีธรรมราชคนต่อมา
ในพ.ศ. 2401 ตำแหน่งเจ้าเมืองสงขลาได้รับการเลื่อนขึ้นมาให้มีศักดินา 10,000 ไร่ ทัดเทียมกับเมืองนครศรีธรรมราช ทำให้นครศรีธรรมราชไม่ใช่หัวเมืองใหญ่แห่งปักษ์ใต้เมืองเดียวอีกต่อไป เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จเมืองไทรบุรีซึ่งอยู่ในความรับผิดชอบของเจ้าพระยานครฯ แต่เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (หนูพร้อม ณ นคร) ไม่ได้ตามลงไปรับเสด็จด้วย เป็นเหตุให้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯทรงเรียกตัวเจ้าพระยานครฯ (หนูพร้อม) ไปช่วยราชการที่กรุงเทพฯ นับจากนั้นมาส่วนกลางจึงเข้ามามีอำนาจปกครองนครศรีธรรมราชโดยตรง การจัดตั้งมณฑลเทศาภิบาลมณฑลนครศรีธรรมราชในพ.ศ. 2439 ทำให้ตำแหน่งเจ้าพระยานครศรีธรรมราชสิ้นสุดลง พระยาสุขุมนัยวินิต (ปั้น สุขุม) เป็นข้าหลวงมณฑลนครศรีธรรมราชคนแรก มณฑลนครศรีธรรมราชมีอาณาเขตประกอบด้วยจังหวัดนครศรีธรรมราช จังหวัดพัทลุง และจังหวัดสงขลา จากนั้นมีข้าหลวงดำรงตำแหน่งต่อมาได้แก่พระยาชลบุรานุรักษ์ (เจริญ จารุจินดา) พ.ศ. 2449-2452 และเจ้าฟ้ากรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ พ.ศ. 2453 - 2468 พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงจัดตั้งมณฑลภาคในพ.ศ. 2458 นครศรีธรรมราชเป็นส่วนหนึ่งของมณฑลภาคปักษ์ใต้ ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อมีการตรา"พระราชบัญญัติการบริหารราชการส่วนภูมิภาค พุทธศักราช 2476" ขึ้น มณฑลเทศาภิบาลสิ้นสุดลงนำไปสู่การจัดตั้งจังหวัดนครศรีธรรมราชในปัจจุบัน
ภูมิศาสตร์
ที่ตั้งและอาณาเขต
จังหวัดนครศรีธรรมราชตั้งอยู่ฝั่งตะวันออกของภาคใต้ โดยมีพื้นที่ใหญ่เป็นอันดับ 2 ของภาคใต้ โดยมีจังหวัดที่มีอาณาเขตติดกัน ดังนี้
- ด้านเหนือ ติดกับจังหวัดสุราษฎร์ธานี และอ่าวไทย
- ด้านใต้ ติดกับจังหวัดตรัง จังหวัดพัทลุง และจังหวัดสงขลา
- ด้านตะวันออก ติดกับอ่าวไทย
- ด้านตะวันตก ติดกับจังหวัดสุราษฎร์ธานี และจังหวัดกระบี่
พื้นที่ที่ติดกับทะเลฝั่งอ่าวไทยของจังหวัดนครศรีธรรมราชนั้นมีชายฝั่งยาวประมาณ 225 กิโลเมตร และจังหวัดนครศรีธรรมราชมีเขาสูงที่สุดในภาคใต้ คือ เขาหลวง มีความสูงประมาณ 1,835 เมตร
หน่วยการปกครอง
การปกครองส่วนภูมิภาค
การปกครองแบ่งออกเป็น 23 อำเภอ 170 ตำบล 1,428 หมู่บ้าน
การปกครองส่วนท้องถิ่น
แบ่งออกเป็น 1 องค์การบริหารส่วนจังหวัด 1 เทศบาลนคร 3 เทศบาลเมือง 50 เทศบาลตำบล และ 130 องค์การบริหารส่วนตำบล โดยมีรายชื่อเทศบาลดังนี้
เจ้าเมืองนครและผู้ว่าราชการจังหวัดนครศรีธรรมราช
เจ้าเมืองนครศรีธรรมราช
| ลำดับ | รายนาม | เริ่มต้น | สิ้นสุด |
|---|---|---|---|
| 1 | พระเจ้านครศรีธรรมราช (หนู) | 2319 | 2325 |
| 2 | เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (พัฒน์ ณ นคร) | 2325 | 2357 |
| 3 | เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย ณ นคร) | 2357 | 2381 |
| 4 | เจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อยกลาง ณ นคร) | 2384 | 2410 |
| 5 | เจ้าพระยาสุธรรมมนตรีศรีธรรมราช (หนูพร้อม ณ นคร) | 2410 | 2440 |
สมุหเทศาภิบาลมณฑลนครศรีธรรมราช
| ลำดับ | รายนาม | เริ่มต้น | สิ้นสุด |
|---|---|---|---|
| 1 | พระยาสุขุมนัยวินิต (ปั้น สุขุม) | 2439 | 2449 |
| 2 | พระยาศรีธรรมราช (เจริญ จารุจินดา) | 2449 | 2453 |
| 3 | สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ | 2453 | 2468 |
| 4 | พระยาสุรินทราชา (นกยูง วิเศษกุล) | 2468 | 2469 |
| 5 | พระยาศรีธรรมราช (ทองคำ กาญจนโชติ) | 2469 | 2476 |
รายนามผู้ว่าราชการจังหวัดนครศรีธรรมราช
| ลำดับ | รายนาม | ระยะเวลาดำรงตำแหน่ง | ลำดับ | รายนาม | ระยะเวลาดำรงตำแหน่ง | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | เจ้าพระยาสุธรรมมนตรีศรีธรรมราช (หนูพร้อม ณ นคร) | พ.ศ. 2440 – พ.ศ. 2447 | 2 | พระยาสุนทราทรธุรกิจปรีชา (หมี ณ ถลาง) | พ.ศ. 2447 – พ.ศ. 2449 | |
| 3 | พระยาตรังภูษาภิบาล (ถนอม บุณยเกตุ) | พ.ศ. 2449 – พ.ศ. 2452 | 4 | พระยาศิริธรรมบริรักษ์ (เย็น สุวรรณปัทมะ) | พ.ศ. 2452 – พ.ศ. 2455 | |
| 5 | พระยาประชากิจกรจักร์ (ฟัด มหาเปารยะ) | พ.ศ. 2455 – พ.ศ. 2462 | 6 | พระยารัษฎานุประดิษฐ์ (สินธุ์ เทพหัสดิน ณ อยุธยา) | พ.ศ. 2462 – พ.ศ. 2474 | |
| 7 | พระยาสุรพลนิพิธ (เป้า สุมนดิษฐ์) | พ.ศ. 2474 – พ.ศ. 2475 | 8 | พระยาบุรีสราธิการ (โจ้ กนิษฐารัตน์) | พ.ศ. 2475 – พ.ศ. 2476 | |
| 9 | พระอรรถานิพนธ์ปรีชา (ประเสริฐ อรรถนิพนธ์ปรีชา) | พ.ศ. 2476 – พ.ศ. 2477 | 10 | พระยาสุราษฎร์ธานีศรีเกษตรนิคม (เต่า ศตะกูรมะ) | พ.ศ. 2477 – พ.ศ. 2481 | |
| 11 | เรือเอก พระสาครบุรานุรักษ์ราชนาวี (ปริก สุวรรณนนท์) | พ.ศ. 2481 – พ.ศ. 2484 | 12 | เรืออากาศเอก หลวงวุฒิราษฎร์รักษา (วุฒิ ศรสงคราม วุฒิราษฎร์รักษา) | พ.ศ. 2484 – พ.ศ. 2486 | |
| 13 | ขุนภักดีดำรงฤทธิ์ (ภักดี ดำรงฤทธิ์) | พ.ศ. 2486 – พ.ศ. 2489 | 14 | ขุนรัฐวุฒิวิจารณ์ (สมวงศ์ วัฏฏสิงห์) | พ.ศ. 2489 – พ.ศ. 2489 | |
| 15 | นายแม้น ออนจันทร์ | พ.ศ. 2489 – พ.ศ. 2493 | 16 | ขุนอารีราชการัณย์ (ชิต สุมนดิษฐ์) | พ.ศ. 2493 – พ.ศ. 2494 | |
| 17 | ขุนไมตรีประชารักษ์ (ไมตรี พิจิตรนรการ) | พ.ศ. 2494 – พ.ศ. 2495 | 18 | ขุนพิเศษนครกิจ (ชุบ กลิ่นสุคนธ์) | พ.ศ. 2495 – พ.ศ. 2497 | |
| 19 | ขุนจรรยาวิเศษ (เที่ยง บุญยนิตย์) | พ.ศ. 2497 – พ.ศ. 2500 | 20 | นายมงคล สุภาพงษ์ | พ.ศ. 2500 – พ.ศ. 2501 | |
| 21 | นายจันทร์ สมบูรณ์กุล | พ.ศ. 2501 – พ.ศ. 2503 | 22 | นายสันต์ เอกมหาชัย | พ.ศ. 2503 – พ.ศ. 2512 | |
| 23 | นายพันธ์ ลายตระกูล | พ.ศ. 2512 – พ.ศ. 2514 | 24 | นายคล้าย จิตพิทักษ์ | พ.ศ. 2515 – พ.ศ. 2518 | |
| 25 | นายเวียง สาครสินธุ์ | พ.ศ. 2518 – พ.ศ. 2518 | 26 | นายศุภโยค พานิชวิทย์ | พ.ศ. 2518 – พ.ศ. 2519 | |
| 27 | นายเสน่ห์ วัฑฒนาธร | พ.ศ. 2519 – พ.ศ. 2521 | 28 | นายธานี โรจรนาลักษณ์ | พ.ศ. 2521 – พ.ศ. 2525 | |
| 29 | นายเอนก สิทธิประศาสน์ | พ.ศ. 2525 – พ.ศ. 2529 | 30 | เรือตรีสุกรี รักษ์ศรีทอง | พ.ศ. 2529 – พ.ศ. 2530 | |
| 31 | นายนิพนธ์ บุญญภัทโร | พ.ศ. 2530 – พ.ศ. 2532 | 32 | พันโทกมล ประจวบเหมาะ | พ.ศ. 2532 – พ.ศ. 2533 | |
| 33 | ร้อยตรีณรงค์ แสงสุริยงค์ | พ.ศ. 2533 – พ.ศ. 2534 | 34 | ร้อยตรีกิตติ ประทุมแก้ว | พ.ศ. 2534 – พ.ศ. 2535 | |
| 35 | นายวิสุทธิ์ สิงห์ขจรวรกุล | พ.ศ. 2535 – พ.ศ. 2536 | 36 | นายสุชาญ พงษ์เหนือ | พ.ศ. 2536 – พ.ศ. 2537 | |
| 37 | นายบัญญัติ จันทน์เสนะ | พ.ศ. 2537 – พ.ศ. 2538 | 38 | นายประกิต เทพชนะ | พ.ศ. 2538 – พ.ศ. 2540 | |
| 39 | นายยงยุทธ วิชัยดิษฐ | พ.ศ. 2540 – พ.ศ. 2541 | 40 | นายสวัสดิ์ กฤตรัชตนันต์ | พ.ศ. 2541 – พ.ศ. 2544 | |
| 41 | นายสวัสดิ์ แกล้วทนงค์ | พ.ศ. 2544 – พ.ศ. 2547 | 42 | นายวิชม ทองสงค์ | พ.ศ. 2547 – พ.ศ. 2551 | |
| 43 | นายภาณุ อุทัยรัตน์ | พ.ศ. 2551 – พ.ศ. 2552 | 44 | นายธีระ มินทราศักดิ์ | พ.ศ. 2552 – พ.ศ. 2554 | |
| 45 | นายวิโรจน์ จิวะรังสรรค์ | พ.ศ. 2554 – พ.ศ. 2556 | 46 | นายอภินันท์ ซื่อธานุวงศ์ | พ.ศ. 2556 – พ.ศ. 2557 | |
| 47 | นายพีระศักดิ์ หินเมืองเก่า | พ.ศ. 2557 – พ.ศ. 2559 | 48 | นายจำเริญ ทิพญพงศ์ธาดา | พ.ศ. 2559 – พ.ศ. 2562 | |
| 49 | นายศิริพัฒ พัฒกุล | พ.ศ. 2562 – พ.ศ. 2563 | 50 | นายไกรศร วิศิษฎ์วงศ์ | พ.ศ. 2563 – ปัจจุบัน | - |
เศรษฐกิจ
เศรษฐกิจโดยทั่วไป ของจังหวัดนครศรีธรรมราชขึ้นอยู่กับภาคเกษตร อาชีพหลัก คือ ทำสวนยางพารา ทำสวนปาล์มน้ำมัน ทำนา ทำไร่ การปลูกผลไม้(สวนสมรม) ทำสวนมะพร้าว การประมง การเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำชายฝั่ง และการเลี้ยงสัตว์
ศาสนา
ชาวนครศรีธรรมราช ส่วนใหญ่นับถือ ศาสนาพุทธ ประมาณ 92.08% รองลงมา คือ ศาสนาอิสลาม ประมาณ 7.03% ศาสนาคริสต์ ประมาณ 0.89% นอกจากนั้นเป็นศาสนาอื่น ๆ (ข้อมูลประชากร 1,516,499 คน ปี พ.ศ. 2552)
การคมนาคม
ในตัวเมืองนครศรีธรรมราช มีรถสองแถว วิ่งบริการรอบเมือง และจากนครศรีธรรมราชไปสู่อำเภอใกล้เคียง หรือจังหวัดข้างเคียง สามารถเลือกใช้บริการได้ทั้งมีรถตู้ รถเมล์ รถโดยสาร และรถไฟ
ทางรถไฟ
- รถไฟ จากสถานีรถไฟกรุงเทพ มีขบวนรถเร็วขบวนที่173/174 , รถด่วนขบวนที่85/86 ไปนครศรีธรรมราช รวมระยะทาง 832 กิโลเมตร
และ ยังมีขบวนรถท้องถิ่นที่451/452 นครศรีธรรมราช-สุไหงโกลก-นครศรีธรรมราช และ ขบวนรถท้องถิ่นที่455/456 นครศรีธรรมราช-ยะลา-นครศรีธรรมราช
ทางรถโดยสารประจำทาง
บริษัท ขนส่ง จำกัด มีบริการรถโดยสารทั้งแบบธรรมดา และปรับอากาศ ออกจากสถานีขนส่งผู้โดยสารกรุงเทพ (ถนนบรมราชชนนี), อำเภอขนอม มีรถ วีไอพี ปรับอากาศ ชั้น 1 ขนอม-กรุงเทพฯ และกรุงเทพฯ-ขนอม
ทางรถยนต์ส่วนบุคคล
การเดินทางจากกรุงเทพ มายัง นครศรีธรรมราช ใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 4 กรุงเทพฯ-ประจวบคีรีขันธ์-ชุมพร แล้วใช้เส้นทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 41 ผ่านสุราษฎร์ธานี-ทุ่งสง จนถึงนครศรีธรรมราช หรือ ถึงอำเภอพุนพิน สุราษฎร์ธานี แล้วใช้เส้นทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 401 เลียบชายฝั่งทะเล ไปจนถึงนครศรีธรรมราช รวมระยะทาง 780 กิโลเมตร นอกจากนี้ยังสามารถเดินทางยังอำเภออื่น ๆ หรือจังหวัดใกล้เคียงได้อีกด้วย
ทางอากาศยาน
ท่าอากาศยานนครศรีธรรมราช มีเที่ยวบินให้บริการ 23 เที่ยวบินต่อวัน โดยมี 5 สายการบินคือ การบินไทยสมายล์ นกแอร์ ไทยเวียดเจ็ทแอร์ ไทยแอร์เอเชีย และไทยไลอ้อนแอร์ รายละเอียดเพิ่มเติมดูได้ที่ ท่าอากาศยานนครศรีธรรมราช
ระยะทางจากตัวจังหวัดไปอำเภอต่างๆ
- อำเภอพระพรหม 19 กิโลเมตร
- อำเภอพรหมคีรี 21 กิโลเมตร
- อำเภอลานสกา 21 กิโลเมตร
- อำเภอท่าศาลา 30 กิโลเมตร
- อำเภอเฉลิมพระเกียรติ 30 กิโลเมตร
- อำเภอร่อนพิบูลย์ 35 กิโลเมตร
- อำเภอปากพนัง 39 กิโลเมตร
- อำเภอนบพิตำ 46 กิโลเมตร
- อำเภอเชียรใหญ่ 48 กิโลเมตร
- อำเภอช้างกลาง 52 กิโลเมตร
- อำเภอทุ่งสง 58 กิโลเมตร
- อำเภอจุฬาภรณ์ 58 กิโลเมตร
- อำเภอนาบอน 58 กิโลเมตร
- อำเภอฉวาง 63 กิโลเมตร
- อำเภอสิชล 65 กิโลเมตร
- อำเภอหัวไทร 65 กิโลเมตร
- อำเภอชะอวด 66 กิโลเมตร
- อำเภอพิปูน 77 กิโลเมตร
- อำเภอถ้ำพรรณรา 78 กิโลเมตร
- อำเภอทุ่งใหญ่ 81 กิโลเมตร
- อำเภอบางขัน 90 กิโลเมตร
- อำเภอขนอม 100 กิโลเมตร
กีฬา
ส่วนนี้รอเพิ่มเติมข้อมูล คุณสามารถช่วยเพิ่มข้อมูลส่วนนี้ได้ |
บุคคลที่มีชื่อเสียง
- กันติชา ชุมมะ
- จักรกฤษณ์ อำมรัตน์
- เชิด ทรงศรี
- โชเล่ย์ ดอกกระโดน
- ฐกฤต ตวันพงค์
- ฐานัฐพ์ โล่ห์คุณสมบัติ
- ณรรลฌา ดอกกะฐิน
- ไตรภพ ลิมปพัทธ์
- ธัญสินี พรมสุทธิ์
- นนธวรรณทัศ บรามาซ
- นัท มีเรีย
- นาธาน โอร์มาน
- ปุณยาพร พูลพิพัฒน์
- พัชชุดาญ์ พันธุ์พิพัฒน์
- พิชญา เชาวลิต
- มัณฑนา หิมะทองคำ
- เรืองศักดิ์ ลอยชูศักดิ์
- วิฑูรย์ กรุณา
- เวอาห์ แสงเงิน
- ศุภชัย ศรีวิจิตร
- สุรัสวดี เชื้อชาติ
- อรัญญา พงศ์ภัณฑารักษ์
- อัจฉรา ทองเทพ
เมืองพี่เมืองน้อง
| เมือง | วันลงนาม | หมายเหตุ |
|---|---|---|
| เมืองกุ้ยกั่ง ประเทศจีน | 9 กันยายน 2559 | หนังสือแสดงเจตจำนงเพื่อเป็นเมืองพี่เมืองน้องระหว่างจังหวัดนครศรีธรรมราชและเมืองกุ้ยก่าง |
| จังหวัดภูเก็ต ประเทศไทย | 17 มีนาคม 2560 | บันทึกความร่วมมือการพัฒนาเศรษฐกิจการท่องเที่ยวและการพัฒนาสู่เมืองอัจฉริยะระหว่างจังหวัดภูเก็ตและจังหวัดนครศรีธรรมราช |
| จังหวัดนครพนม ประเทศไทย | 16 มิถุนายน 2560 | บันทึกข้อตกลงความร่วมมือระหว่างจังหวัดนครศรีธรรมราชและจังหวัดนครพนม |
| เมืองผิงเสียง ประเทศจีน | 1 มิถุนายน 2561 | บันทึกข้อตกลงความร่วมมือการสถาปนาบ้านพี่เมืองน้องระหว่างจังหวัดนครศรีธรรมราชและเมืองผิงเสียง |
อ้างอิง
- ประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง แต่งตั้งข้าราชการพลเรือนสามัญ
- ศูนย์สารสนเทศเพื่อการบริหารและงานปกครอง. กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ข้อมูลการปกครอง." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://www.dopa.go.th/padmic/jungwad76/jungwad76.htm [ม.ป.ป.]. สืบค้น 18 เมษายน 2553.
- กรมการปกครอง. กระทรวงมหาดไทย. "ประกาศสำนักทะเบียนกลาง กรมการปกครอง เรื่อง จำนวนราษฎรทั่วราชอาณาจักร แยกเป็นกรุงเทพมหานครและจังหวัดต่าง ๆ ตามหลักฐานการทะเบียนราษฎร ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2563." [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: http://stat.bora.dopa.go.th/stat/pk/pk_57.pdf 2564. สืบค้น 17 เมษายน 2564.
- สารนครศรีธรรมราช : นามของนครศรีธรรมราชในประวัติศาสตร์
- https://db.sac.or.th/inscriptions/inscribe/detail/323
- https://db.sac.or.th/inscriptions/inscribe/detail/507
- https://www.nakhononline.com/1812/
- http://www.tungsong.com/NakhonSri/tamnan_nakhon/5.pdf
- https://www.paiduaykan.com/76_province/south/nakhonsithammarat/kampang.html
- https://www.gotoknow.org/posts/463016
- http://oknation.nationtv.tv/blog/localbetong/2010/09/28/entry-3
- ↑ https://sites.google.com/site/phatthalungbourdelun/hmuban-beycrngkh/cea-meuxng-phathlung-laea-muslim-ni-phra-rachwngs
- https://www.ayutthaya-history.com/Settlements_Dutch.html
- ประภัสสร์ ชูวิเชียร, ดร. พระบรมธาตุเจดีย์ นครศรีธรรมราช มหาสถูปแห่งคาบสมุทรภาคใต้. กรุงเทพฯ. สำนักพิมพ์เมืองโบราณ, ตุลาคม ๒๕๕๓.
- เรื่องตั้งเจ้าพระยานครศรีธรรมราชครั้งกรุงเก่า. ประชุมพงศาวดาร.
- เจ้าพระยาทิพากรณ์วงศ์ (ขำ บุนนาค). พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑.
- สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๒.
- https://www.thaipost.net/main/detail/1100
- http://www.thaitribune.org/contents/detail/303?content_id=35998
- http://www.xn--42c3as5b.com/16392809/%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88-%E0%B9%91-%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%88%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%A8%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%8A-%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B9[ลิงก์เสีย]
- . คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม เมื่อ 2009-03-11. สืบค้นเมื่อ 2009-02-19.
ดูเพิ่ม
แหล่งข้อมูลอื่น
- เว็บไซต์อย่างเป็นทางการ 2006-12-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- แผนที่จังหวัดนครศรีธรรมราช
- หน้าเพจ facebook จังหวัดนครศรีธรรมราช
| คอมมอนส์ มีภาพและสื่อเกี่ยวกับ: จังหวัดนครศรีธรรมราช |
พิกัดภูมิศาสตร์: 8°24′N 99°58′E / 8.4°N 99.97°E
- แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ จังหวัดนครศรีธรรมราช
- แผนที่ จาก มัลติแมป โกลบอลไกด์ หรือ กูเกิลแผนที่
- ภาพถ่ายทางอากาศ จาก เทอร์ราเซิร์ฟเวอร์
- ภาพถ่ายดาวเทียม จาก วิกิแมเปีย