นางมณโฑ

นางมณโฑ ในมหากาพย์รามายณะเรียกว่า มนโททรี (สันสกฤต: मंदोदरी มํโททรี) เป็นชายาของพาลี ทศกัณฐ์ หนุมาน และพิเภก โดยระหว่างเป็นมเหสีของทศกัณฐ์ นางได้ให้กำเนิดนางสีดา

มณโฑ
ตัวละครใน รามเกียรติ์
ข้อมูลตัวละครในเรื่อง
เพศ	หญิง
ตำแหน่ง	พระอัครมเหสีแห่งกรุงลงกา
คู่สมรส	พาลี, ทศกัณฐ์, หนุมาน, พิเภก
บุตร	องคต, อินทรชิต, นางสีดา, ทศพิน
สีกาย	ขาว

ประวัติ

อดีตชาตินางกบ

อดีตชาติของนางมณโฑเป็นกบที่อาศัยใกล้อยู่กับอาศรมของ 4 ฤๅษีคือ ตันตา, วชิรา, วิสูต และมหาโรมสิงค์ ซึ่งทุกเช้าจะมีนางโคห้าร้อยตัวมาหยดน้ำนมลงในอ่างให้ฤๅษีดื่มกิน วันหนึ่ง ฤๅษีได้ไปพบกับนางนาคอนงค์กำลังสมสู่กับงูดิน รู้สึกรับไม่ได้ที่วงศ์นาคต้องมาสมสู่กับงูดินต่ำช้า เอาไม้เท้าเคาะที่กลางหลัง นางนาคตกใจและอับอายหนีหายเข้าเมืองบาดาล และหมายฆ่าพระฤๅษีด้วยกลัวความล่วงรู้ถึงท้าวพญานาคราชผู้เป็นบิดา

นางนาคอนงค์แอบมาคายพิษไว้ในอ่างน้ำนมหน้าอาศรม นางกบเห็นเข้าจึงสละชีวิตของนางเพื่อรับพิษนาคไว้โดยกระโดดลงสู่บ่อน้ำนม เมื่อพระฤๅษีมาเห็นอ่างน้ำนมที่มีกบลอยตายก็เกิดความรังเกียจฉันไม่ลง แต่ด้วยความเมตตาที่มีอยู่ในวิสัยของฤๅษีจึงบันดาลให้ชีวิตนางกบให้ฟื้นคืนมา แล้วก็ได้ทราบความจริงจากนางกบว่ามีนางนาคมาคายพิษใส่อ่างน้ำนม ฤๅษีทั้งสี่จึงตอบแทนความดีของนางกบโดยชุบชีวิตให้กลายเป็นหญิงสาว และ "..ให้นามตามชาตินงคราญ ชื่อมณโฑเยาวมาลย์มารศรี" หญิงงามที่ไม่มีใครจะเปรียบได้

ชาตินางฟ้า

พระฤๅษีได้นำนางมณโฑไปถวายตัวแก่พระอิศวรบรมเทพ พระอิศวรรับนางมณโฑไว้เป็นนางกำนัลของพระอุมาเทวี ต่อมาในครั้งที่เขาพระสุเมรุเกิดทรุดเอียง พระอิศวรประกาศว่าหากผู้ใดยกเขาพระสุเมรุคืนดังเดิมจะบำเหน็จรางวัลตามที่ขอ แต่ก็หาได้มียักษ์หรือเทวดาตนใดสามารถยกเขาพระสุเมรุกลับมาตั้งตรงดังเดิมได้ พระอิศวรจึงนึกถึงทศกัณฑ์ผู้มียี่สิบมือ ทศกัณฑ์รับบัญชาพระอิศวรเข้าช่วยประคองเขาพระสุเมรุให้ตั้งตรงดังเดิม ทศกัณฑ์ได้ทูลขอพระอุมาเทวีไปเป็นอัครมเหสี พระอิศวรรับฟังดังนั้นก็สะดุ้งพลางดำริว่า "ชิชะไอ้ทศกัณฐ์บังอาจนัก ใฝ่สูงจนเกินศักดิ์" แต่ด้วยทรงออกปากไว้ไปแล้วจึงทรงจำยอมยกพระอุมาเทวีให้ทศกัณฑ์ ด้วยดำริว่าทศกัณฑ์ไม่มีฤทธิพอจะพาพระอุมาเทวีไปได้ซึ่งก็เป็นจริงตามนั้น

ทศกัณฑ์พาพระอุมาเทวีเหาะไปได้เมื่อเท่าไหร่ก็ทนร้อนไม่ไหวต้องพาลงเดิน ความนี้ทราบถึงพระนารายณ์จึงแปลงกายเป็นยักษ์แก่ที่ปลูกต้นไม้เอาปลายลงดินเอารากชี้ฟ้าคอยดักรอทศกัณฑ์ เมื่อทศกัณฑ์ผ่านมาก็กล่าวด่าว่ายักษ์แก่ตนนี้โง่ ปลูกต้นไม้เอารากชี้ฟ้า แต่ยักษ์แก่ก็ตอบทศกัณฑ์ว่าตัวท่านนั้นโง่กว่าด้วยนางดีๆมีไม่เอามา แต่กลับเอาสตรีที่เป็นพระกาฬต่อญาติวงศ์พงศายักษ์ให้สูญสิ้นทั่งกรุงลงกา ทศกัณฑ์คิดแล้วก็จริงดังว่าด้วยพระอุมาเทวีกายร้อนดั่งไฟ ถึงถามยักษ์แก่ว่านางดีๆที่ว่าคือใคร ยักษ์แก่จึงตอบว่านางมณโฑยังไงเล่า งามเลิศฟ้า ผิวพักตร์ผ่องเพียงดวงจันทร์ ทศกัณฐ์จึงกลับไปเปลี่ยนรับตังนางมณโฑมาแทน

สวามีและโอรสธิดา

นางมณโฑเทวีเป็นมเหสีเอก ของท้าวทศกัณฐ์ มีบุตร ๓ คือ อินทรชิต ยุพราชกรุงลงกา นางสีดา มเหสีของพระราม และทศพิน (ไพนาสุริยวงศ์) กษัตริย์กรุงลงกาองค์ที่ ๕ นอกจากนี้จากการที่นางมณโฑเคยถูกพาลีชิงไปจากทศกัณฐ์ ทำให้นางมีโอรสกับพาลีอีกหนึ่ง คือ องคต

บทชมโฉม

เดชะพระเวทสิทธิศักดิ์ พระวิษณุรักษ์รังสรรค์

เกิดเป็นกัลยาวิลาวัณย์ งามวิจิตรพิศพรรณขวัญตา

งามพักตร์ยิ่งชั้นมหาราช งามวิลาสล้ำนางในดึงสา

งามเนตรยิ่งเนตรในยามา งามนาสิกล้ำในดุษฎี

งามโอษฐ์งามกรรณงามปราง ยิ่งนางในนิมาราศี

งามเกศยิ่งเกศกัลยาณี อันมีในชั้นนิรมิต

ทั้งหกห้องฟ้าหาไม่ได้ ด้วยทรงวิไลลักษณ์ไพจิตร

ใครเห็นเป็นที่เพ่งพิศ ทั้งไตรภพจบทิศไม่เทียมทัน

พยัญชนะ ฑ

พยัญชนะ ฑ ใช้สัญลักษณ์เป็นรูปนางรำเนื่องจากในโขนรามเกียรติ์นางมณโฑมารำ จึงทำให้มีสัญลักษณ์นางรำ