ปฏิทินสุริยคติไทย
ปฏิทินสุริยคติไทย คือปฏิทินอย่างเป็นทางการของประเทศไทยในปัจจุบัน เป็นระบบปฏิทินสุริยคติอ้างวันเดือนปีตรงตามปฏิทินเกรกอเรียนที่มีจำนวนวัน 365 หรือ 366 วันในแต่ละปี โดยปรับเปลี่ยนจากปฏิทินจันทรคติไทยเดิมเมื่อ พ.ศ. 2431 (จุลศักราช 1240) ในสมัยรัชกาลที่ 5 ชื่อเดือนในภาษาไทยทั้งสิบสองในปฏิทินตั้งชื่อโดยกรมพระยาเทววงศ์วโรปการ
ปฏิทิน | |
|---|---|
| ปฏิทินสากล | กริกอเรียน · ฮิจเราะห์ · ISO · ปีสุริยคติ |
| ประเภทปฏิทิน | |
| สุริยจันทรคติ · สุริยคติ · จันทรคติ | |
| | |
| ปฏิทินอื่น ๆ | อาร์มีเนีย · บาฮาอี · เบงกอล · พุทธ · จีน · คอปติก · เอธิโอเปีย · เจอร์แมนิก · ฮีบรู · ฮินดู · อินเดีย · อิหร่าน · ไอริช · ญี่ปุ่น · ชวา · เกาหลี · มายา · เนปาล · ทมิฬ · ไทย (จันทรคติ – สุริยคติ) · ทิเบต · ตุรกี · เวียดนาม· โยรูบา · โซโรอัสเตอร์ |
| ประเภทปฏิทิน | |
| จูเลียนต้นฉบับ · รูน | |
ในปฏิทินไทยจะมีการแสดงปีปฏิทินสุริยคติไทยเป็นหลักแสดงในรูปแบบปีพุทธศักราช และในหลายปฏิทินมักจะมีการแสดงวันพระ วันข้างขึ้น ข้างแรม ปีจีน และคริสต์ศักราชคู่กัน
ในปฏิทินไทยซึ่งใช้รูปแบบปีพุทธศักราชในการนับศักราชนั้น ความจริงคือพุทธศักราชแบบไทยจะน้อยกว่าพุทธศักราชแบบลังกา(นับปีที่พระพุทธเจ้าปรินิพพานเป็นพุทธศักราช 1) อยู่ 1 ปี เช่น ปฏิทินไทยเป็นพุทธศักราช 2400 พุทธศักราชแบบลังกาจะเป็น 2401
พุทธศักราช
ประเทศไทยเริ่มใช้พุทธศักราชในระบบราชการตั้งแต่ พ.ศ. 2456 โดยนำปฏิทินสุริยคติมาใช้
ในสมัยก่อน ปฏิทินสุริยคติไทยและปฏิทินสุริยคติสากล นับเดือนที่เปลี่ยนศักราชไม่เหมือนกัน กล่าวคือ ไทยจะเปลี่ยนศักราชในวันที่ 1 เมษายน ในขณะที่สากลจะเปลี่ยนในวันที่ 1 มกราคม ทำให้พุทธศักราชและคริสต์ศักราชคาบเกี่ยวกัน โดยที่สามเดือนแรกในคริสต์ศักราช (มกราคม กุมภาพันธ์ มีนาคม) จะตรงกับพุทธศักราชก่อนหน้า เช่น ค.ศ. 1900 สามเดือนแรกจะตรงกับ พ.ศ. 2442 และเดือนอื่น ๆ จะตรงกับ พ.ศ. 2443
ในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ได้ประกาศเปลี่ยนวันขึ้นปีใหม่ไปเป็น 1 มกราคม ให้เทียบเท่ากับสากล โดยเริ่มใช้ตั้งแต่ พ.ศ. 2484 เป็นต้นไป จึงทำให้ พ.ศ. 2483 เหลือเพียงแค่ 9 เดือน (เมษายน - ธันวาคม) ดังแสดงในแผนภาพ
รัตนโกสินทร์ศก
รัตนโกสินทรศก ตัวย่อ ร.ศ. (อังกฤษ: Rattanakosin era) เป็นศักราชซึ่งมีจุดเริ่มยุคคือปีก่อตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ เริ่มใช้ครั้งแรกเมื่อจุลศักราช 1250 (พ.ศ. 2324) และวันเริ่มต้นปีคือวันที่ 1 เมษายน ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงกำหนดให้เป็นวันขึ้นปีใหม่และประกาศใช้รัตนโกสินทรศกอย่างเป็นทางการ จนกระทั่งในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเล็งเห็นประโยชน์และสะดวกในการใช้พุทธศักราชอ้างอิงประวัติศาสตร์ จึงได้มีการยกเลิกการใช้งานรัตนโกสินทรศกตามประกาศเมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2455 โดยหนังสือราชการทั้งหมดได้เปลี่ยนมาใช้พุทธศักราชแทน
เดือน
ในปฏิทินสุริยคติไทยใช้จำนวนเดือน 12 เดือน ตามปฏิทินเกรกอเรียน โดยจำนวนวันในแต่ละเดือนได้อ้างอิงตามเช่นเดียวกันโดยในแต่ละเดือนจะมีจำนวนวันตั้งแต่ปี 28-31 วัน ชื่อเดือนทรงตั้งโดยกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ โดยทรงใช้ตำราจักรราศี ซึ่งแสดงการโคจรของดาวเคราะห์รอบดวงอาทิตย์ในหนึ่งปีตามวิชาโหราศาสตร์ โดยทรงนำคำสองคำมาสนธิกัน คำต้นเป็นชื่อราศีที่ปรากฏในช่วงเวลานั้นรวมกับคำว่า "อาคม" หรือ "อายน" ที่หมายถึง "การมาถึง" โดยได้ระบุวันอย่างชัดเจนโดยคำว่า "คม" สำหรับเดือนที่มี 31 วัน และคำว่า "ยน" สำหรับเดือนที่มี 30 วัน ยกเว้นเดือนกุมภาพันธ์ที่มี 28 หรือ 29 วัน ถ้าเป็นปีอธิกสุรทิน
| ชื่อไทย | อักษรย่อ | คำอ่าน | รากศัพท์ | ความหมาย |
|---|---|---|---|---|
| มกราคม | ม.ค. | มะ-กะ-รา-คม | มกร + อาคม | การมาถึงของราศีมกร |
| กุมภาพันธ์ | ก.พ. | กุม-พา-พัน | กุมภ + อาพันธ์ | การมาถึงของราศีกุมภ์ |
| มีนาคม | มี.ค. | มี-นา-คม | มีน + อาคม | การมาถึงของราศีมีน |
| เมษายน | เม.ย. | เม-สา-ยน | มษ + อายน | การมาถึงของราศีเมษ |
| พฤษภาคม | พ.ค. | พฺรึด-สะ-พา-คม | พฤษภ + อาคม | การมาถึงของราศีพฤษภ |
| มิถุนายน | มิ.ย. | มิ-ถุ-นา-ยน | มิถุน + อายน | การมาถึงของราศีมิถุน |
| กรกฎาคม | ก.ค. | กะ-ระ-กะ-ดา-คม | กรกฎ + อาคม | การมาถึงของราศีกรกฎ |
| สิงหาคม | ส.ค. | สิง-หา-คม | สิงห + อาคม | การมาถึงของราศีสิงห์ |
| กันยายน | ก.ย. | กัน-ยา-ยน | กันย + อายน | การมาถึงของราศีกันย์ |
| ตุลาคม | ต.ค. | ตุ-ลา-คม | ตุล + อาคม | การมาถึงของราศีตุล |
| พฤศจิกายน | พ.ย. | พฺรึด-สะ-จิ-กา-ยน | พฤศจิก + อายน | การมาถึงของราศีพิจิก |
| ธันวาคม | ธ.ค. | ทัน-วา-คม | ธนู + อาคม | การมาถึงของราศีธนู |
วันในสัปดาห์
ในปฏิทินสุริยคติวันในสัปดาห์ตามปฏิทินเกรกอเรียนเช่นกันโดยในแต่ละสัปดาห์จะประกอบไปด้วย 7 วัน ซึ่งเริ่มต้นสัปดาห์ด้วยวันอาทิตย์
| ชื่อไทย | คำอ่าน | ชื่อทางโหร | สีประจำวัน | สีประจำวัน ตามตำราสวัสดิรักษา |
|---|---|---|---|---|
| อาทิตย์ | อา-ทิด | อาทิจวาร (อ) | ██ สีแดง | ██ สีแดง |
| จันทร์ | จัน | จันทรวาร (จ) | ██ สีเหลือง | ██ สีนวลขาว |
| อังคาร | อัง-คาน | ภุมวาร (ภ) | ██ สีชมพู | ██ สีม่วงคราม |
| พุธ | พุด | วุธวาร (ว) | ██ สีเขียว | ██ สีแสด |
| พฤหัสบดี | พะ-รึ-หัด-สะ-บอ-ดี หรือ พฺรึ-หัด-สะ-บอ-ดี | ชีววาร (ช) | ██ สีส้ม | ██ สีเขียวปนเหลือง |
| ศุกร์ | สุก | ศุกรวาร (ศ) | ██ สีฟ้า | ██ สีเมฆ |
| เสาร์ | เสา | โสรวาร (ส) | ██ สีม่วง | ██ สีดำ |
อ้างอิง
- พระบรมราชโองการ ประกาศ วิธีนับ วัน เดือน ปี ราชกิจจานุเบกษา ๒๙ ก ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๕ หน้า ๒๖๔
- ↑ ความรู้เรื่องศักราชที่ใช้ในหนังสือไทย จากเว็บสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ
- สุชาฎา ประพันธ์วงศ์. "กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ ผู้ตั้งชื่อเดือนของไทย". หนังสือพิมพ์มติชน วันที่ 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2549 ปีที่ 29 ฉบับที่ 10205
ข้อมูลออนไลน์สามารถดูได้ที่ เว็บไซต์ Eduzones
- วารสารราชบัณฑิตสภา ฉบับเดือน มิถุนายน และตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๐