ผู้ตรวจการแผ่นดิน (ประเทศไทย)

ผู้ตรวจการแผ่นดิน (เดิมเรียกว่า ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา) คือ บุคคลที่พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งตามคำแนะนำของวุฒิสภาจากผู้ซึ่งเป็นที่ยอมรับนับถือของประชาชน มีความรอบรู้และมีประสบการณ์ในการบริหารราชการแผ่นดิน วิสาหกิจ หรือกิจกรรมอันเป็นประโยชน์ร่วมกันของสาธารณะ และมีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์

ประธานผู้ตรวจการแผ่นดิน ราชอาณาจักรไทย
ตราสำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน
ผู้ดำรงตำแหน่งคนปัจจุบัน นายสมศักดิ์ สุวรรณสุจริต ตั้งแต่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2564 เป็นผู้ตรวจการแผ่นดินตั้งแต่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2561 - ปัจจุบัน)
ผู้แต่งตั้ง	พระมหากษัตริย์ไทย
วาระ	7 ปี
ผู้ประเดิมตำแหน่ง	พิเชต สุนทรพิพิธ (ในตำแหน่งผู้ตรวจการแผ่นดินฯ)
สถาปนา	พ.ศ. 2543

ผู้ตรวจการแผ่นดินมีจำนวนสามคนซึ่งพระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งตามคำแนะนำของวุฒิสภา จากผู้ซึ่งได้รับการสรรหาโดยคณะกรรมการสรรหาผู้ซึ่งได้รับการสรรหาต้องเป็นผู้มีความซื่อสัตย์สุจริตเป็นที่ประจักษ์ และมีความรู้ ความเชี่ยวชาญและประสบการณ์เกี่ยวกับการบริหารราชการแผ่นดินไม่ต่ำกว่าอธิบดีหรือหัวหน้าส่วนราชการที่เทียบเท่าหรือหัวหน้าหน่วยงานของรัฐที่เทียบได้ไม่ต่ำกว่ากรมตามที่คณะกรรมการสรรหาประกาศกำหนด โดยต้องดำรงตำแหน่งดังกล่าวเป็นเวลาไม่น้อยกว่าห้าปี จำนวนสองคน และเป็นผู้มีประสบการณ์ในการดำเนินกิจการอันเป็นสาธารณะมาแล้วไม่น้อยกว่ายี่สิบปี จำนวนหนึ่งคน

ผู้ตรวจการแผ่นดินมีวาระการดำรงตำแหน่งเจ็ดปีนับแต่วันที่พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้ง และให้ดำรงตำแหน่งได้เพียงวาระเดียว

ประวัติ

ตำแหน่งผู้ตรวจการแผ่นดิน มีแนวคิดมาจากประเทศแถบสแกนดิเนเวียที่ปกครองด้วยระบอบกษัตริย์ มีตำแหน่งที่เรียกว่า "ออมบุดสแมน" (Ombudsman) เพื่อทำหน้าที่ดูแลปัดเป่าเรื่องทุกข์ร้อนของประชาชนแทนพระมหากษัตริย์ และมีการพัฒนามาสู่ระบอบประชาธิปไตยในระบบรัฐสภาอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข ในประเทศไทยเริ่มมีการจัดตั้งครั้งแรกในปี พ.ศ. 2542 โดยใช้ชื่อว่า "ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา"

ต่อมารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 หมวด 11 ส่วนที่ 1 มาตรา 242 - 244 ประกอบบทเฉพาะกาลมาตรา 299 วรรคหนึ่ง กำหนดให้มี "ผู้ตรวจการแผ่นดิน" จำนวน 3 คน และให้ "ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา" ซึ่งดำรงตำแหน่งอยู่ในวันที่ประกาศใช้รัฐธรรมนูญนี้ (24 สิงหาคม พ.ศ. 2550) ดำรงตำแหน่งเป็น "ผู้ตรวจการแผ่นดิน"

หน้าที่และอำนาจ

หน้าที่และอำนาจของผู้ตรวจการแผ่นดิน มาตรา ๒๓๐ ผู้ตรวจการแผ่นดิน มีดังต่อไปนี้

1. เสนอแนะต่อหน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้องเพื่อให้มีการปรับปรุงกฎหมาย กฎ ข้อบังคับ ระเบียบ หรือคำสั่ง หรือขั้นตอนการปฏิบัติงานใดๆ บรรดาที่ก่อให้เกิดความเดือดร้อนหรือความไม่เป็นธรรม แก่ประชาชน หรือเป็นภาระแก่ประชาชนโดยไม่จำเป็นหรือเกินสมควรแก่เหตุ

2. แสวงหาข้อเท็จจริงเมื่อเห็นว่ามีผู้ได้รับความเดือดร้อนหรือความไม่เป็นธรรมอันเนื่องมาจาก การไม่ปฏิบัติตามกฎหมายหรือปฏิบัตินอกเหนือหน้าที่และอำนาจตามกฎหมายของหน่วยงานของรัฐ หรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ เพื่อเสนอแนะต่อหน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้องให้ขจัดหรือระงับความเดือดร้อน หรือความไม่เป็นธรรมนั้น

3. เสนอต่อคณะรัฐมนตรีให้ทราบถึงการที่หน่วยงานของรัฐยังมิได้ปฏิบัติให้ถูกต้องครบถ้วน ตามหมวด ๕ หน้าที่ของรัฐ

ในกรณีที่หน่วยงานของรัฐที่เกี่ยวข้องไม่ดำเนินการตามข้อเสนอแนะของผู้ตรวจการแผ่นดินตาม (๑) หรือ (๒) โดยไม่มีเหตุผลอันสมควร ให้ผู้ตรวจการแผ่นดินแจ้งให้คณะรัฐมนตรีทราบเพื่อพิจารณาสั่งการ ตามที่เห็นสมควรต่อไป

ในการดำเนินการตาม (๑) หรือ (๒) หากเป็นกรณีที่เกี่ยวกับการละเมิดสิทธิมนุษยชน ให้ผู้ตรวจการแผ่นดินส่งเรื่องให้คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติดำเนินการต่อไป

มาตรา ๒๓๑ ในการปฏิบัติหน้าที่ตามมาตรา ๒๓๐ ผู้ตรวจการแผ่นดินอาจเสนอเรื่อง ต่อศาลรัฐธรรมนูญหรือศาลปกครองได้เมื่อเห็นว่ามีกรณี ดังต่อไปนี้

1. บทบัญญัติแห่งกฎหมายใดมีปัญหาเกี่ยวกับความชอบด้วยรัฐธรรมนูญ ให้เสนอเรื่อง พร้อมด้วยความเห็นต่อศาลรัฐธรรมนูญ และให้ศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาวินิจฉัยโดยไม่ชักช้า ทั้งนี้ ตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ

2. กฎ คำสั่ง หรือการกระทำอื่นใดของหน่วยงานของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ มีปัญหา เกี่ยวกับความชอบด้วยรัฐธรรมนูญหรือกฎหมาย ให้เสนอเรื่องพร้อมด้วยความเห็นต่อศาลปกครอง และให้ศาลปกครองพิจารณาวินิจฉัยโดยไม่ชักช้า ทั้งนี้ ตามกฎหมายว่าด้วยการจัดตั้งศาลปกครอง และวิธีพิจารณาคดีปกครอง

รายนามผู้ดำรงตำแหน่งประธานผู้ตรวจการแผ่นดิน

รายนาม	วาระการดำรงตำแหน่ง
1. นายพิเชต สุนทรพิพิธ	1 เมษายน พ.ศ. 2543 - 23 ธันวาคม พ.ศ. 2546 (ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา)
2. พลเอก ธีรเดช มีเพียร	24 ธันวาคม พ.ศ. 2546 - 14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2550 (ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา) 14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2550 - 21 มีนาคม พ.ศ. 2552
3. นายปราโมทย์ โชติมงคล	5 เมษายน พ.ศ. 2553 - พ.ศ. 2554
4. นางผาณิต นิติทัณฑ์ประภาศ	26 ตุลาคม พ.ศ. 2554 - 26 มกราคม พ.ศ. 2556
5. ศาสตราจารย์ศรีราชา วงศารยางกูร	24 มีนาคม พ.ศ. 2558 - 18 กันยายน พ.ศ. 2559
6. พลเอก วิทวัส รชตะนันทน์	18 กันยายน พ.ศ. 2559 - 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2561 (รักษาการ) 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2561 - 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2564
7. นายสมศักดิ์ สุวรรณสุจริต	25 พฤษภาคม พ.ศ. 2564 - ปัจจุบัน

รายนามผู้ตรวจการแผ่นดิน

ปัจจุบัน

• นายสมศักดิ์ สุวรรณสุจริต (ประธานผู้ตรวจการแผ่นดิน 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2564 - ปัจจุบัน) (เป็นผู้ตรวจการแผ่นดิน ตั้งแต่วันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2561-ปัจจุบัน)
• นายอิสสรีย์ หรรษาจรูญโรจน์ (เป็นผู้ตรวจการแผ่นดิน ตั้งแต่วันที่ 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2564 - ปัจจุบัน)

ในอดีต

• นายพิเชต สุนทรพิพิธ (1 เมษายน พ.ศ. 2543 -23 ธันวาคม พ.ศ. 2546)
• นายพูลทรัพย์ ปิยะอนันต์ (28 มิถุนายน พ.ศ. 2545 - 12 ตุลาคม พ.ศ. 2551)
• พล.อ.ธีรเดช มีเพียร (24 ธันวาคม พ.ศ. 2546 - 21 มีนาคม - พ.ศ. 2552) ดำรงตำแหน่งประธานฯ พ.ศ. 2550 - พ.ศ. 2552
• นายปราโมทย์ โชติมงคล (13 สิงหาคม พ.ศ. 2548 - พ.ศ. 2554) ดำรงตำแหน่งประธานฯ พ.ศ. 2553 - พ.ศ. 2554
• นางผาณิต นิติทัณฑ์ประภาศ(13 ตุลาคม พ.ศ. 2551 - 26 มกราคม พ.ศ. 2556) ดำรงตำแหน่งประธานฯ 26 ตุลาคม พ.ศ. 2554 - 26 มกราคม พ.ศ. 2556
• นายประวิช รัตนเพียร (26 ตุลาคม พ.ศ. 2554 - 24 กันยายน พ.ศ. 2556)
• ศาสตราจารย์พิเศษ พรเพชร วิชิตชลชัย (8 ธันวาคม พ.ศ. 2556 - 31 สิงหาคม พ.ศ. 2557)
• ศาสตราจารย์ ดร.ศรีราชา วงศารยางกูร (5 เมษายน พ.ศ. 2553 - 18 กันยายน พ.ศ. 2559) ดำรงตำแหน่งประธานฯ 24 มีนาคม พ.ศ. 2558 - 18 กันยายน พ.ศ. 2559)
• นายบูรณ์ ฐาปนดุลย์ (24 มีนาคม พ.ศ. 2558 – 27 พฤษภาคม 2563)
• พลเอกวิทวัส รชตะนันทน์ ผู้ตรวจการแผ่นดิน (18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2557 - 24 พฤษภาคม พ.ศ. 2564) เคยเป็นรักษาการประธานผู้ตรวจการแผ่นดิน (18 กันยายน พ.ศ. 2559 - 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2561) และประธานผู้ตรวจการแผ่นดิน(18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2561-24 พฤษภาคม พ.ศ. 2564)

อ้างอิง

1. ประวัติประธานผู้ตรวจการแผ่นดิน(นายสมศักดิ์ สุวรรณสุจริต)
2. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560
3. พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา พ.ศ . 2542
4. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2560/A/040/1.PDF
5. พระบรมราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งประธานผู้ตรวจการแผ่นดินและผู้ตรวจการแผ่นดิน (จำนวน ๒ ราย ๑. นายสมศักดิ์ สุวรรณสุจริต ๒. นายอิสสรีย์ หรรษาจรูญโรจน์)
6. พระราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งประธานผู้ตรวจการแผ่นดินและผู้ตรวจการแผ่นดิน [๑. พลเอก วิทวัส รชตะนันทน์ ๒. นายสมศักดิ์ สุวรรณสุจริต]
7. ประกาศแต่งตั้งผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาราชกิจจานุเบกษา เล่ม 117 ตอนพิเศษ 35ง วันที่ 12 เมษายน 2543
8. ประกาศแต่งตั้งผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาราชกิจจานุเบกษา เล่ม 119 ตอนพิเศษ 63ง วันที่ 10 กรกฎาคม 2545
9. ประกาศแต่งตั้งผู้ตรวจการแผ่นดินราชกิจจานุเบกษา เล่ม 121 ตอนพิเศษ 1ง วันที่ 8 มกราคม 2547
10. ประกาศแต่งตั้งประธานผู้ตรวจการแผ่นดินราชกิจจานุเบกษา เล่ม 124 ตอนพิเศษ 185ง วันที่ 28 พฤศจิกายน 2550
11. ประกาศแต่งตั้งผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภาราชกิจจานุเบกษา เล่ม 122 ตอนพิเศษ 76ง วันที่ 5 กันยายน 2548
12. ประกาศแต่งตั้งประธานผู้ตรวจการแผ่นดินและผู้ตรวจการแผ่นดินราชการกิจจานุเบกษา เล่ม 127 ตอนพิเศษ 52ง วันที่ 26 เมษายน 2553
13. ประกาศแต่งตั้งประธานผู้ตรวจการแผ่นดินและผู้ตรวจการแผ่นดินราชกิจจานุเบกษา เล่ม 128 ตอนพิเศษ 138ง วันที่ 17 พฤศจิกายน 2554
14. ประกาศสำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน เรื่อง การปฏิบัติหน้าที่แทนประธานผู้ตรวจการแผ่นดิน ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๓๓ ตอน ๒๒๐ ง พิเศษ หน้า ๘ ๒๙ กันยายน ๒๕๕๙
15. พระบรมราชโองการ ประกาศแต่งตั้งผู้ตรวจการแผ่นดิน (พลเอก วิทวัส รชตะนันทน์)
16. ประกาศสำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน เรื่อง การปฏิบัติหน้าที่แทนประธานผู้ตรวจการแผ่นดิน ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๓๓ ตอน ๒๒๐ ง พิเศษ หน้า ๘ ๒๙ กันยายน ๒๕๕๙
17. พระราชโองการ ประกาศ แต่งตั้งประธานผู้ตรวจการแผ่นดินและผู้ตรวจการแผ่นดิน [๑. พลเอก วิทวัส รชตะนันทน์ ๒. นายสมศักดิ์ สุวรรณสุจริต]

แหล่งข้อมูลอื่น

• สำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน