ติโลกจุฑาเทวี หรือ ติโลกะจุฑาเทวี หรือ สมเด็จบพิตร พระมหาเทวีศรีรัตนจักรวรรดิ[ก] เป็นพระชายาในพญาแสนเมืองมา และเป็นมหาเทวีพระราชชนนีในพญาสามฝั่งแกน พระองค์มีบทบาทสำคัญในการปกครองอาณาจักรร่วมกับพระราชโอรส
พระราชประวัติ ติโลกจุฑาเทวีมีเชื้อสายไทลื้อ บุรพชนเป็นเจ้านายจากสิบสองพันนา แต่เดิมพระองค์สนองพระเดชพระคุณเป็นนางสนมของพญาแสนเมืองมา และเป็นนางรับใช้คอยถวายงานแด่ยสุนทราเทวีผู้มีพระราชอำนาจสูง หลังการสวรรคตของพญากือนา และสืบราชสมบัติของพญาแสนเมืองมาที่ขณะนั้นมีพระชันษา 13 ปี ยสุนทราเทวีได้เป็นผู้กำหนดว่าจะให้ใครเป็นอัครมเหสีของพระราชโอรสผู้ขึ้นครองราชย์ ซึ่งทรงเลือกติโลกจุฑาเทวีเป็นพระสุณิสา โดยมีพระมหาสวามีรูปหนึ่งมาทำนายทายทักว่าติโลกจุฑาเทวีจะได้ขึ้นเป็นมเหสีด้วย ดังปรากฏใน พื้นเมืองเชียงใหม่ ความว่า
"...ทีนี้จักจาด้วยแม่เจ้าราชบุตรสามฝั่งแกนก่อนแล ดังนางผู้นี้เป็นเชื้อท้าว มีรูปโฉมอันงามผ้ง เป็นสาวนางสนมอยู่ใช้สอยมหาเทวีแม่เจ้าแสนเมืองมา ยังมีในวัน 1 นางผู้นั้นเอาผ้าเช็ดหน้ามหาเทวีออกตาก หันนกจอกตัว 1 มากรายหน้านาง 7 บาทย่าง ลูนนั้นมหาเทวีใช้นางเอาจังหันไปส่งสวามีพุทธญาณ วัดเชียงยืน นางบอกเหตุอันตนได้หันนกจอกนั้นย่างมาหานั้นแก่มหาสวามี มหาสวามีจึงว่า ดูรา นางอุบาสิกามึงอย่าบอกแก่ใผ มึงจักได้เป็นเทวีดั่งมหาเทวีบัดนี้บ่อย่าชะแลว่าอั้น ถัดนั้นมหาเทวีใช้นางไปหาเจ้าแสนเมืองมาลูกแห่งตน เจ้าแสนเมืองมาก็เอานางไปอยู่นอนทวย นางจึงทรงคัพภได้ 3 เดือน มหาเทวีหันหลาก จึงถามว่านางทรงคัพภลูกใผว่าอั้น นางบอกว่าข้าทรงคัพภกับเจ้าเหนือหัวลูกแม่เทวีแลว่าอั้น มหาเทวีจึงแต่งอุ้มส่งหื้อนางไปเป็นเมียเจ้าแสนเมืองมาลูกแห่งตน..."
พระองค์ได้ประสูติการพญาสามฝั่งแกน พระราชโอรส ขณะที่เสด็จกลับจากสิบสองพันนา พอเดินทางถึงพันนาฝั่งแกนก็มีประสูติพระราชโอรสที่นั่น พญาสามจึงมีสร้อยพระนามว่า "ฝั่งแกน" ภายหลังเมื่อพระราชโอรสมีพระชันษาได้ 13 ปี จึงได้สร้างวัด ณ สถานที่ที่พระราชโอรสประสูติโดยตั้งชื่อวัดนั้นว่า วัดเพิง
หลังการเสด็จสวรรคตของพญาแสนเมืองมา และการครองราชย์ของพญาสามฝั่งแกน พระองค์มีบทบาทสำคัญยิ่งในการปกครองอาณาจักรร่วมกับพระราชโอรส และปรากฏใน พื้นเมืองเชียงใหม่ ความว่า
"...เสนาทังหลายอภิเสกเจ้าราชบุตรสามฝั่งแกน อายุได้ 13 ปี เป็นพญาในปีรวงไส้ สกราชได้ 763 ตัว เดือน 8 เพ็ง เม็งวัน 6 ไทยกดสะง้า เจ้าเป็นพญาแล้ว นางผู้แม่ก็ได้เป็นมหาเทวีชื่อว่า ติโลกจุฑาเทวี..."
ถือว่าพญาสามฝั่งแกนจึงได้รับการอุปถัมภ์ค้ำชูจากทั้งติโลกจุฑาเทวี พระราชชนนี และยสุนทราเทวี พระอัยยิกาที่ยังทรงพระชนม์ในขณะนั้น พระองค์และพระราชโอรสได้สืบทอดพระราชปณิธานของพญาแสนเมืองมาที่จะสร้างเจดีย์หลวงเพื่ออุทิศถวายแด่พญากือนาที่ยังไม่แล้วเสร็จให้เสร็จ ติโลกจุฑาเทวีที่เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์จึงทรงรับเป็นแม่กองงานบัญชาการการก่อสร้างด้วยพระองค์เอง ใช้ระยะเวลา 5 ปีจึงแล้วเสร็จ พร้อมกับสร้างวิหารหลวง หล่อพระอัฏฐารส และพระอัครสาวกซ้ายขวา ณ วัดเจดีย์หลวงด้วย
เชิงอรรถ - หมายเหตุ
ก พระนามดังกล่าวปรากฏในจารึกวัดพระคำ ในจังหวัดพะเยา จากฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์มหาชน) อธิบายว่าพระนามดังกล่าวเป็นของสิริยศวดีเทวี ส่วนเฉลิมวุฒิ ต๊ะคำมี ว่าพระนามดังกล่าวเป็นการเรียกแทนพระนามของติโลกจุฑาเทวี ที่จารึกดังกล่าวถูกจารขึ้นในสมัยหลังซึ่งกล่าวถึงพระนาง
- อ้างอิง
- สงวน โชติสุขรัตน์ (ปริวรรต). "ตำนานวัดเจดีย์หลวง". ประชุมตำนานลานนาไทย เล่ม 2. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์, หน้า 145
- ↑ สรัสวดี อ๋องสกุล. ประวัติศาสตร์ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : อมรินทร์, 2552, หน้า 228
- ↑ "พระนางติโลกจุฑาเทวี". สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. สืบค้นเมื่อ 13 พฤศจิกายน 2559.
- เฉลิมวุฒิ ต๊ะคำมี. ความสัมพันธ์ระหว่างชนชั้นปกครองของล้านนาและสุโขทัย : ข้อคิดใหม่และข้อสังเกตบางประการ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2559, หน้า 48
- อรุณรัตน์ วิเชียรเขียว และเดวิด เค วัยอาจ (ปริวรรต). ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่. กรุงเทพฯ : ตรัสวิน, 2543, หน้า 70-71
- "จารึกกษัตริย์ราชวงศ์มังราย". ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์มหาชน). สืบค้นเมื่อ 13 พฤศจิกายน 2559.
- เฉลิมวุฒิ ต๊ะคำมี. ความสัมพันธ์ระหว่างชนชั้นปกครองของล้านนาและสุโขทัย : ข้อคิดใหม่และข้อสังเกตบางประการ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2559, หน้า 51
- "จารึกวัดพระคำ". ฐานข้อมูลจารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์มหาชน). สืบค้นเมื่อ 13 พฤศจิกายน 2559.
- เฉลิมวุฒิ ต๊ะคำมี. ความสัมพันธ์ระหว่างชนชั้นปกครองของล้านนาและสุโขทัย : ข้อคิดใหม่และข้อสังเกตบางประการ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2559, หน้า 144
พระนางต, โลกจ, ฑาเทว, โลกจ, ฑาเทว, หร, โลกะจ, ฑาเทว, หร, สมเด, จบพ, ตร, พระมหาเทว, ศร, ตนจ, กรวรรด, เป, นพระชายาในพญาแสนเม, องมา, และเป, นมหาเทว, พระราชชนน, ในพญาสามฝ, งแกน, พระองค, บทบาทสำค, ญในการปกครองอาณาจ, กรร, วมก, บพระราชโอรสพระราชประว, แก, ไขต, โลกจ, ฑ. tiolkcuthaethwi hrux tiolkacuthaethwi 1 hrux smedcbphitr phramhaethwisrirtnckrwrrdi k epnphrachayainphyaaesnemuxngma aelaepnmhaethwiphrarachchnniinphyasamfngaekn phraxngkhmibthbathsakhyinkarpkkhrxngxanackrrwmkbphrarachoxrsphrarachprawti aekikhtiolkcuthaethwimiechuxsayithlux burphchnepnecanaycaksibsxngphnna 2 aetedimphraxngkhsnxngphraedchphrakhunepnnangsnmkhxngphyaaesnemuxngma aelaepnnangrbichkhxythwaynganaedysunthraethwiphumiphrarachxanacsung hlngkarswrrkhtkhxngphyakuxna aelasubrachsmbtikhxngphyaaesnemuxngmathikhnannmiphrachnsa 13 pi 3 ysunthraethwiidepnphukahndwacaihikhrepnxkhrmehsikhxngphrarachoxrsphukhunkhrxngrachy sungthrngeluxktiolkcuthaethwiepnphrasunisa 4 odymiphramhaswamiruphnungmathanaythaythkwatiolkcuthaethwicaidkhunepnmehsidwy 3 dngpraktin phunemuxngechiyngihm khwamwa 5 thinickcadwyaemecarachbutrsamfngaeknkxnael dngnangphuniepnechuxthaw mirupochmxnngamphng epnsawnangsnmxyuichsxymhaethwiaemecaaesnemuxngma yngmiinwn 1 nangphunnexaphaechdhnamhaethwixxktak hnnkcxktw 1 makrayhnanang 7 bathyang lunnnmhaethwiichnangexacnghnipsngswamiphuththyan wdechiyngyun nangbxkehtuxntnidhnnkcxknnyangmahannaekmhaswami mhaswamicungwa dura nangxubasikamungxyabxkaekiph mungckidepnethwidngmhaethwibdnibxyachaaelwaxn thdnnmhaethwiichnangiphaecaaesnemuxngmalukaehngtn ecaaesnemuxngmakexanangipxyunxnthwy nangcungthrngkhphphid 3 eduxn mhaethwihnhlak cungthamwanangthrngkhphphlukiphwaxn nangbxkwakhathrngkhphphkbecaehnuxhwlukaemethwiaelwaxn mhaethwicungaetngxumsnghuxnangipepnemiyecaaesnemuxngmalukaehngtn phraxngkhidprasutikarphyasamfngaekn phrarachoxrs khnathiesdcklbcaksibsxngphnna phxedinthangthungphnnafngaeknkmiprasutiphrarachoxrsthinn phyasamcungmisrxyphranamwa fngaekn 2 phayhlngemuxphrarachoxrsmiphrachnsaid 13 pi cungidsrangwd n sthanthithiphrarachoxrsprasutiodytngchuxwdnnwa wdephing 3 hlngkaresdcswrrkhtkhxngphyaaesnemuxngma aelakarkhrxngrachykhxngphyasamfngaekn phraxngkhmibthbathsakhyyinginkarpkkhrxngxanackrrwmkbphrarachoxrs 6 aelapraktin phunemuxngechiyngihm khwamwa esnathnghlayxphieskecarachbutrsamfngaekn xayuid 13 pi epnphyainpirwngis skrachid 763 tw eduxn 8 ephng emngwn 6 ithykdsanga ecaepnphyaaelw nangphuaemkidepnmhaethwichuxwa tiolkcuthaethwi thuxwaphyasamfngaekncungidrbkarxupthmphkhachucakthngtiolkcuthaethwi phrarachchnni aelaysunthraethwi phraxyyikathiyngthrngphrachnminkhnann 7 phraxngkhaelaphrarachoxrsidsubthxdphrarachpnithankhxngphyaaesnemuxngmathicasrangecdiyhlwngephuxxuthisthwayaedphyakuxnathiyngimaelwesrcihesrc tiolkcuthaethwithiepnphusaercrachkaraethnphraxngkhcungthrngrbepnaemkxngnganbychakarkarkxsrangdwyphraxngkhexng ichrayaewla 5 picungaelwesrc phrxmkbsrangwiharhlwng hlxphraxtthars aelaphraxkhrsawksaykhwa n wdecdiyhlwngdwy 3 echingxrrth aekikhhmayehtuk phranamdngklawpraktincarukwdphrakha incnghwdphaeya cakthankhxmulcarukinpraethsithy sunymanusywithyasirinthr xngkhmhachn xthibaywaphranamdngklawepnkhxngsiriyswdiethwi 8 swnechlimwuthi takhami waphranamdngklawepnkareriykaethnphranamkhxngtiolkcuthaethwi thicarukdngklawthukcarkhuninsmyhlngsungklawthungphranang 9 xangxing sngwn ochtisukhrtn priwrrt tananwdecdiyhlwng prachumtananlannaithy elm 2 krungethph oxediynsotr hna 145 2 0 2 1 srswdi xxngskul prawtisastrlanna phimphkhrngthi 6 krungethph xmrinthr 2552 hna 228 3 0 3 1 3 2 3 3 phranangtiolkcuthaethwi sthabnwicysngkhm mhawithyalyechiyngihm subkhnemux 13 phvscikayn 2559 Check date values in accessdate help echlimwuthi takhami khwamsmphnthrahwangchnchnpkkhrxngkhxnglannaaelasuokhthy khxkhidihmaelakhxsngektbangprakar krungethph sankphimphculalngkrnmhawithyaly 2559 hna 48 xrunrtn wiechiyrekhiyw aelaedwid ekh wyxac priwrrt tananphunemuxngechiyngihm krungethph trswin 2543 hna 70 71 carukkstriyrachwngsmngray thankhxmulcarukinpraethsithy sunymanusywithyasirinthr xngkhmhachn subkhnemux 13 phvscikayn 2559 Check date values in accessdate help echlimwuthi takhami khwamsmphnthrahwangchnchnpkkhrxngkhxnglannaaelasuokhthy khxkhidihmaelakhxsngektbangprakar krungethph sankphimphculalngkrnmhawithyaly 2559 hna 51 carukwdphrakha thankhxmulcarukinpraethsithy sunymanusywithyasirinthr xngkhmhachn subkhnemux 13 phvscikayn 2559 Check date values in accessdate help echlimwuthi takhami khwamsmphnthrahwangchnchnpkkhrxngkhxnglannaaelasuokhthy khxkhidihmaelakhxsngektbangprakar krungethph sankphimphculalngkrnmhawithyaly 2559 hna 144 bthkhwamekiywkbprawtisastrniyngepnokhrng khunsamarthchwywikiphiediyidodyephimkhxmul duephimthi sthaniyxy prawtisastrekhathungcak https th wikipedia org w index php title phranangtiolkcuthaethwi amp oldid 7169744, wikipedia, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด,
บทความ
, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม
