พระพุทธเจดีย์ไพรบึง

พระพุทธเจดีย์ไพรบึง หรือที่ชาวไพรบึงโดยทั่วไปเรียกว่า พระธาตุไพรบึง ประดิษฐานอยู่ภายในวัดไพรบึง(วัดจำปาสุรภีย์) อำเภอไพรบึง จังหวัดศรีสะเกษ ซึ่งตั้งอยู่ในเขตเทศบาลตำบลไพรบึงทางตอนเหนือ ใกล้กับสวนสาธารณะบึงนกเป็ดน้ำไพรบึง เป็นพระธาตุเจดีย์สำคัญของจังหวัดศรีสะเกษ มีขนาดสูงใหญ่ ความสูงจากฐานถึงยอดฉัตร ประมาณ 60 เมตร สร้างขึ้นตามรูปแบบศิลปะอินเดีย แบบเจดีย์พุทธคยา ส่วนยอดฉัตรด้านบนสุดของพระเจดีย์เป็นที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ ซึ่งอัญเชิญมาจากประเทศอินเดีย พระพุทธเจดีย์องค์นี้จึงถือเป็นมรดกทางพุทธศาสนา อันเป็นปูชนียสถานที่เคารพสักการะมากที่สุดแห่งหนึ่งของชาวจังหวัดศรีสะเกษและจังหวัดใกล้เคียง อนึ่ง วัดไพรบึง เป็นวัดเก่าแก่ที่มีอายุตั้งแต่ พ.ศ.2100

พระพุทธเจดีย์ไพรบึง
พระพุทธเจดีย์ไพรบึง วัดไพรบึง(วัดจำปาสุรภีย์)
ที่ตั้ง	ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2111(ถนนพยุห์-ขุนหาญ) ตำบลไพรบึง อำเภอไพรบึง จังหวัดศรีสะเกษ 33180
ประเภท	วัดราษฏ์
พระพุทธรูปสำคัญ	พระพุทธเจดีย์ไพรบึง
ความพิเศษ	พระบรมสารีริกธาตุ ประดิษฐานบนยอดสูงสุดของพระเจดีย์
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมพระพุทธศาสนา

ประวัติ

พระพุทธเจดีย์ไพรบึง ได้รับการริเริ่มใน พ.ศ.2521 โดยนายอำเภอไพรบึงในขณะนั้น (นายบุญตา หาญวงศ์) ซึ่งได้รับการปรารภจากพุทธศาสนิกชนท่านหนึ่งว่าจะอุทิศพระบรมสารีริกธาตุจากประเทศอินเดียประดิษฐานไว้เป็นที่สักการบูชาแก่ชาวอำเภอไพรบึง โดยมีเงื่อนไขว่าชาวอำเภอไพรบึงต้องสร้างพระเจดีย์ที่มีขนาดสูงกว่ายอดไม้ อำเภอไพรบึงจึงได้หารือกับข้าราชการ กำนัน-ผู้ใหญ่บ้าน และนิมนต์พระภิกษุ สามเณรของอำเภอไพรบึง มีมติเห็นพ้องให้ดำเนินการก่อสร้างพระเจดีย์ภายในบริเวณวัดไพรบึง

ประกอบพิธีวางศิลาฤกษ์ ในวันที่ 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2522 มีนายสมบูรณ์ ไทยวัชรามาศ ผู้ว่าราชการจังหวัดศรีสะเกษ (ในขณะนั้น) เป็นประธานฝ่ายฆราวาส พระราชจินดามุณี (เสน) เจ้าคณะจังหวัดศรีสะเกษ (ในขณะนั้น) เป็นประธานฝ่ายบรรพชิต ส่วนองค์พระธาตุ ต้งแต่ฐานถึงฐานฉัตรคอนกรีตได้รับการก่อสร้างเสร็จในเดือนมีนาคม พ.ศ.2524 จากนั้นได้มีพิธีพุทธาภิเษกและอัญเชิญยอดฉัตรทองคำ ขึ้นประดิษฐานบนฐานฉัตรคอนกรีต เมื่อวันที่ 18 มีนาคม พ.ศ.2524

ต่อมา มีคณะพระเถรานุเถระชั้นผู้ใหญ่และคณะฑราวาส ประกอบประพรมน้ำพระพุทธมนต์พระบรมสารีริกธาตุ ณ ศาลาประชาคมจังหวัดศรีสะเกษ แล้วส่งมอบให้กับเรือตรีดนัย เกตุศิริ ร.น. ผู้ว่าราชการจังหวัดศรีสะเกษ และนายบุญตา หาญวงศ์ นายอำเภอไพรบึง (ในขณะนั้น) เพื่ออัญเชิญและนำไปประกอบพิธีประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ ไว้ที่พระพุทธเจดีย์ไพรบึง ในวันที่ 20 มิถุนายน พ.ศ.2524 โดยนายพิศาล มูลศาสตรสาทร ปลัดกระทรวงมหาดไทย ในขณะนั้น(อดีตผู้ว่าราชการจังหวัดศรีสะเกษ พ.ศ.2517 - พ.ศ.2518) เป็นประธานในพิธี

ตั้งแต่นั้นมา ได้มีพิธีสมโภชน์และสักการะพระบรมสารีริกธาตุและพระพุทธเจดีย์ไพรบึง เป็นประจำทุกปี มีระยะเวลา 7 วัน 7 คืน ในเดือนกุมภาพันธ์หรือเดือนมีนาคม ซึ่งเป็นช่วงคาบเกี่ยวกับวันมาฆบูชา ถือเป็นเทศกาลบุญประเพณีใหญ่ที่สำคัญของอำเภอไพรบึง และจังหวัดศรีสะเกษ

ลักษณะทางศิลปะ สถาปัตยกรรม

องค์พระพุทธเจดีย์ไพรบึงใช้รูปแบบดัดแปลงมาจากเจดีย์พุทธคยา ประเทศอินเดีย ประกอบด้วยส่วนฐานพระเจดีย์ ส่วนองค์พระเจดีย์ ส่วนยอดพระเจดีย์ และ ฉัตรทองคำ

ฐานพระเจดีย์

ส่วนฐานก่อสร้างด้วยคอนกรีตเสริมเหล็ก มีลักษณะรูปทรงสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว้างด้านละ 9 เมตร ตกแต่งด้วยลวดลายปูปั้นโดยรอบ โดยลวดลายบริเวณด้านล่างสุดของฐานเป็นรูปเหล่ายักษ์แบก (บรรณกยักษ์) คอยปกป้องฐานพระพุทธเจดีย์ กรอบประตูแต่ละด้านทั้งสี่ด้าน ตกแต่งด้วยลายกนกและลายพรรณพฤกษา ตลอดจนประติมากรรมนูนต่ำรูปทวารบาล ประจำประตูทุกด้าน ด้านละ 2 ตน

องค์พระเจดีย์

ส่วนเรือนธาตุหรือองค์พระเจดีย์ มีความสูงประมาณ 40 เมตร ก่อสร้างด้วยคอนกรีตเสริมเหล็ก เป็นทรงบัวเหลี่ยม ฐานป้านแล้วสอบขึ้นไปหาส่วนยอด อันเป็นรูปแบบคล้ายกับเจดีย์พุทธคยา ส่วนปลายใกล้กับฐานฉัตรคอนกรีต ประดับด้วยลายปูนปั้นรูปกลีบบัวคว่ำทรงเรียวยาวโดยรอบท้งสี่ด้าน กรอบกลีบบัวแต่ละกลีบตกแต่งด้วยลายกนก

ยอดพระเจดีย์

ส่วนยอด เหนือปลายสุดของส่วนเรือนธาตุหรือองค์พระเจดีย์ ก่อสร้างเป็นฐานฉัตร 3 ชั้น ซ้อนลดหลั่นกันขึ้นไป ก่อด้วยคอนกรีต ทาสีเหลืองอมเขียว ถัดจากฐานฉัตรคอนกรีต เป็นกรวยแหลมที่มีแกนในเป็นเหล็กขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 2 นิ้ว หุ้มด้วยคอนกรีต ตกแต่งด้วยลายปูนปั้นรูปกลีบบัวคว่ำ-บัวหงาย ทรงเรียวยาว แกนในที่เป็นท่อเหล็กดังกล่าว คือส่วนรองรับก้าน(ขา) ของฉัตรทองคำ

ฉัตรทองคำ

เป็นส่วนสูงสุด ทำจากโลหะลงรักปิดด้วยทองคำ มีรูปทรงเป็นฉัตรทรงกลม 4 ชั้น ซ้อนลดหลั่นกันขึ้นไป ฉัตรชั้นล่างสุดมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 150 เซนติเมตร ส่วนปลายแหลมซึ่งเป็นส่วนสูงสุดของฉัตร ทาด้วยสีแดงเข้ม ตกแต่งด้วยลายกนก ลงรักปิดทองคำเปลวบริสุทธิ์ 100 เปอร์เซ็นต์ น้ำหนักทั้งหมดประมาณ 20 กิโลกรัม ได้รับการอุทิศถวายโดยคุณหญิงฉอเลาะ ศิริสัมพันธ์ ทั้งนี้ ก่อนการยกยอดฉัตรทองคำขึ้นประดิษฐาน ได้มีพิธีพุทธาภิเษกสมโภชน์ 1 คืน ในคืนวันที่ 17 มีนาคม พ.ศ.2524 และรุ่งเช้าวันที่ 18 มีนาคม พ.ศ.2524 จึงได้มีพิธียกยอดฉัตรขึ้นประดิษฐานเหนือส่วนบนสุดของพระพุทธเจดีย์

พระบรมสารีริกธาตุและองค์ประกอบสำคัญ

ตลับหรือกล่องบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ

ประกอบด้วยตลับหรือกล่องจำนวน 3 ชั้น

• ชั้นนอกสุดหรือชั้นแรก เป็นตลับเงินแท้ 100 เปอร์เซ็นต์ ทรงกลม ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 2.5 นิ้ว สูง 1.5 นิ้ว น้ำหนัก 3 บาทเศษ

• ชั้นกลางหรือชั้นที่สอง เป็นตลับนาค ขนาดเล็กกว่าตลับเงินชั้นนอก ทรงกลม

• ชั้นในสุดหรือชั้นที่สาม เป็นตลับทองคำแท้ 100 เปอร์เซ็นต์ ทรงกลม ขนาดเล็กกว่าตลับเงิน และตลับนาค ตามลำดับ ภายในตลับทองคำแบ่งพื้นที่ออกเป็น 4 ช่อง เพื่อบรรจุชิ้นส่วนพระบรมสารีริกธาตุ ตามวาระต่างๆ ดังนี้
  • ช่องที่ 1 บรรจุวรรณะผลึก จำนวน 1,000 องค์
  • ช่องที่ 2 บรรจุวรรณะเมล็ดผักกาด จำนวน 108 องค์ และวรรณะเมล็ดถั่วเขียว จำนวน 80 องค์
  • ช่องที่ 3 บรรจุวรรณะเมล็ดข้าวสารหัก จำนวน 500 องค์
  • ช่องที่ 4 บรรจุชิ้นส่วนพระธาตุของพระอัครสาวกและพระสาวก ได้แก่ พระธาตุของพระโมคคัลลานะ จำนวน 2 องค์, พระธาตุของพระสารีบุตร จำนวน 2 องค์, พระธาตุของพระมหากัสสปะ จำนวน 3 องค์, พระธาตุของพระสังฆจายะ จำนวน 9 องค์, พระธาตุของพระอานนท์ จำนวน 1 องค์, พระธาตุของพระนางพิมพา จำนวน 2 องค์, พระธาตุของพระสิวลี จำนวน 5 องค์, พระธาตุขององค์คุลีมาร จำนวน 2 องค์

ภูเขาจำลอง

เป็นภูเขาจำลองขนาดเล็ก ฐานทรงกลม ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 2.5 นิ้ว ประดับด้วยอัญมณีสีต่างๆ รอบภูเขาจำลองมีการประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุวรรณะเมล็ดผักกาด จำนวน 10,000 องค์ วางเรียงโดยรอบฐาน ทั้งนี้ ตามคติการสร้างภูเขาจำลองประดับด้วยพระบรมสารีริกธาตุ จะนำมาซึ่งกุศลบุญอันถือเป็นมหากุศลมากที่สุดเหลือคณานับ

เจดีย์หินอ่อน

เป็นเจดีย์สำหรับบรรจุตลับเงิน-นาค-ทองคำ และภูเขาจำลอง องค์เจดีย์เป็นหินอ่อนแท้สีเขียวอมเทา ฐานทรงกลม ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 9 นิ้ว ฝาครอบด้านบนทำจากหินอ่อนชนิดและสีเดียวกัน ความสูงทั้งหมดตั้งแต่ฐานถึงยอดองค์เจดีย์จำลอง 13 นิ้ว มีสลักที่ฐานทั้ง 4 ด้าน เพื่อเชื่อมฝาครอบและฐานเจดีย์เข้าด้วยกัน

บุษบก

เป็นแท่นสำหรับตั้งรองรับองค์เจดีย์จำลอง สร้างด้วยไม้สักแท้ ฐานมีรูปทรงสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว้างด้านละ 39 เซนติเมตร สูง 119 เซนติเมตร พื้นทาสีแดง ตกแต่งด้วยลวดลายกนก ลงรักปิดทอง

แผ่นศิลาจารึก

เป็นแผ่นศิลาหินอ่อน ขนาดกว้าง 69 เซนติเมตร ยาว 109 เซนติเมตร หนา 1 นิ้ว สำหรับจารึกรายการก่อสร้างโดยย่อ รายละเอียดระบุชื่อ พระพุทธเจดีย์ไพรบึง , วัน เวลา ที่ประกอบพิธีวางศิลาฤกษ์, วัน เวลา บรรจุและประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ, รายนามผู้ถวายและอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุ, รายนามประธานในการประกอบพิธีขั้นตอนต่างๆ, รายนามผู้อำนวยการก่อสร้าง, รายนามผู้ออกแบบส่วนต่างๆ

พิธีบรรจุและประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ

ประธานในพิธี คือนายพิศาล มูลศาสตรสาทร ปลัดกระทรวงมหาดไทย(ในขณะนั้น) และอดีตผู้ว่าราชการจังหวัดศรีสะเกษ เริ่มประกอบพิธีในเวลา 08.59 น. จุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัย ไหว้พระ รับศีลแล้ว พระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ เสร็จแล้วประธานจุดธูปเล็ก ปักเครื่องเซ่น บวงสรวงสังเวยเทวดา นายไพบูลย์ ธาตุทอง พราหมณ์ในพิธี อ่านประกาศโองการและประกอบพิธีสังเวย ในขณะนั้นได้เกิดปาฏิหาริย์พระอาทิตย์ทรงกลดบนท้องฟ้าเหนือพระพุทธเจดีย์ ถือเป็นนิมิตที่เทวดาฟ้าดิน ได้รับรู้ว่าพุทธศาสนิกชนที่ชุมนุมอยู่ ณ บริเวณดังกล่าวกำลังร่วมกันประกอบพิธี

จากนั้น เรือตรีดนัย เกตุสิริ ผู้ว่าราชการจังหวัดศรีสะเกษ (ในขณะนั้น) กล่าวรายงานความเป็นมาในการก่อสร้างต่อประธานในพิธี ใจความโดยสรุปมีสาระสำคัญคือ "พระพุทธเจดีย์องค์นี้เป็นปูชนียสถาน การสร้างพระสถูปหรือพระเจดีย์ก็ดี ถือว่าเป็นการสะสมบุญไว้ทั้งในชาตินี้และชาติหน้า" ในตอนท้าย ประธานในพิธี ได้ย้ำว่า การสร้างพระพุทธเจดีย์ของพุทธศาสนิกชนนี้เกิดจากวัตถุประสงค์เดียวกัน คือ อยากได้กระดูกของพระพุทธเจ้ามาไว้เพื่อสักการบูชาเป็นประจำ เพื่อจะได้ชำระจิตใจให้สะอาด ปราศจากสิ่งเศร้าหมองแล้วทุกคนก็จะมีความสุข ก่อนจบนายพิศาล มูลศาสตรสาทร ได้แปลเป็นภาษาเขมร ซึ่งเป็นภาษาหนึ่งที่ใช้สื่อสารกันในท้องถิ่นอำเภอไพรบึง ทำให้พุทธศาสนิกชนเกิดความประทับใจและปลื้มปีติเป็นอย่างมาก

เมื่อได้เวลาตามฤกษ์ 10.49 น. ประธานได้ประกอบพิธียกบุษบกประดิษฐานเจดีย์บรรจุพระบรมสารีริกธาตุและองค์ประกอบขึ้นสู่ยอดเจดีย์ โดยมีคณะช่างรอรับอยู่ด้านบน ขณะที่บุษบกกำลังเคลื่อนขึ้นสู่ยอดพระเจดีย์ พระสงฆ์สวดชยันโต เจ้าพนักงานลั่นฆ้อง ตีกลอง ทุกคนได้แสดงความรู้สึกปลาบปลื้มและอิ่มเอิบใจในพิธีมหากุศลที่ได้ร่วมกันสร้างขึ้น

การเดินทาง

จากตัวเมืองจังหวัดศรีสะเกษ สามารถเดินทางมานมัสการพระพุทธเจดีย์ไพรบึง ได้โดยทางรถยนต์ ตามทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 221(ศรีสะเกษ-กันทรลักษ์-เขาพระวิหาร) ถึงสี่แยกพยุห์ ในเขตอำเภอพยุห์ แล้วเลี้ยวขวาเข้าสู่ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2111 (ถนนพยุห์-ขุนหาญ) จากแยกดังกล่าวมาประมาณ 20 กิโลเมตร เป็นที่ตั้งของวัดไพรบึง ซึ่งตั้งอยู่ทางฝั่งซ้ายมือของถนน(ในเส้นทางมาจากสี่แยกพยุห์) จากตัวเมืองจังหวัดศรีสะเกษถึงวัดไพรบึงเป็นระยะทางทั้งสิ้นประมาณ 40 กิโลเมตร

นอกจากนั้น หากเดินทางมาจากเส้นทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 24 (ถนนโชคชัย-เดชอุดม) เมื่อถึงสี่แยกหัวช้าง ในเขตบ้านหัวช้าง ตำบลสำโรงพลัน อำเภอไพรบึง แล้วเลี้ยวเข้าสู่ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2111(ถนนพยุห์-ขุนหาญ) จากสี่แยกหัวช้างถึงวัดไพรบึง เป็นระยะทางประมาณ 8 กิโลเมตร วัดไพรบึงตั้งอยู่ทางฝั่งขวาของถนน (ในเส้นทางมาจากสี่แยกหัวช้าง)

อ้างอิง

1. กรมศิลปากร. วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญา จังหวัดศรีสะเกษ.คณะกรรมการฝ่ายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ ในคณะกรรมการอำนวยการจัดงานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว; [บรรณาธิการ : ปรุงศรี วัลลิโภดม],กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2544.
2. กรมการศาสนา.ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร.กรุงเทพฯ : กรมการศาสนา, 2510.
3. วัดไพรบึง.หนังสือที่ระลึกงานทำบุญอายุวัฒนมงคล ครบ 6 รอบ พระครูวาปีคณาภิรักษ์ เจ้าคณะอำเภอไพรบึง และเจ้าอาวาสวัดไพรบึง.ศรีสะเกษ : ศรีสะเกษการพิมพ์, 2554.

แหล่งข้อมูลอื่น

• โบราณสถานและโบราณวัตถุสำคัญในอำเภอไพรบึง