พระยาประชากิจกรจักร์ (แช่ม บุนนาค)

พระยาประชากิจกรจักร์ นามเดิม แช่ม เป็นขุนนางในสกุลบุนนาค อดีตกรรมการศาลฎีกา ผู้เรียบเรียงพงศาวดารโยนก

ประวัติ

พระยาประชากิจกรจักร์ มีนามเดิม แช่ม เป็นบุตรพระพรหมธิบาล (จอน) กับนางเปรม โดยบิดาเป็นบุตรสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) กับหม่อมก้อนทอง ได้ศึกษากฎหมายในสำนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพิชิตปรีชากร

การรับราชการ

นายแช่มเริ่มรับราชการในหน้าที่มหาดเล็กในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในปี พ.ศ. 2426 ได้รับบรรดาศักดิ์เป็นขุนประชาคดีกิจ ถึงวันที่ 18 ตุลาคม พ.ศ. 2432 จึงเลื่อนเป็นหลวงประชาคดีกิจ มีตำแหน่งราชการในกรมมหาดไทย ถือศักดินา 600 และเป็นพระประชาคดีกิจ ตามลำดับ ในวันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2436 จึงโปรดให้กระทรวงมหาดไทยส่งสัญญาบัตรไปพระราชทานเลื่อนเป็นพระยาประชากิจกรจักร์ ตำแหน่งข้าหลวงรับราชการในหัวเมือง สังกัดกระทรวงมหาดไทย ถือศักดินา 1000 และเป็นกรรมการตรวจตัดสินความฎีกาตั้งแต่วันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2446

นอกจากนี้พระยาประชากิจกรจักร์ยังบริจาคทรัพย์ 300 บาทช่วยสร้างระเบียงวัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร

อนิจกรรม

พระยาประชากิจกรจักร์ ป่วยเป็นวัณโรค จนต้องพักจากหน้าที่กรรมการศาลฎีกาตั้งแต่วันที่ 9 กันยายน พ.ศ. 2450 และถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ 14 ตุลาคม

ครอบครัว

พระยาประชากิจกรจักร์สมรสกับคุณหญิงปราย มีบุตร 4 ได้แก่

1. จมื่นเทพศิรินทร์ (ประณีต บุนนาค)
2. จ่าแกว่นประกอบการ (ประสิทธิ์ บุนนาค)
3. นายสดจำลอง (ประเสริฐ บุนนาค)
4. นายพันตำรวจเอก พระราชญาติรักษา (ประกอบ บุนนาค)

งานประพันธ์

• โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ห้องที่ 87 รวมโคลง 28 บท (แต่งเมื่อเป็นนักเรียน)
• ว่าด้วยภาษาต่าง ๆ ในสยามประเทศ
• โคลงยอพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมสมเด็จพระบำราบปรปักษ์ โคลงที่ 27 คชกรรมสาตร
• ลูกขุนคือผู้ใด
• พงศาวดารโยนก
• ประวัติพระพุทธสาสนา
• ประวัติสาสนา

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2448 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) (ฝ่ายหน้า)

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. สยาม ภัทรานุประวัติ และ หม่อมราชวงศ์ศุภวัฒย์ เกษมศรี (2558). "ฐานข้อมูลนามานุกรมวรรณคดีไทย : นายแช่ม". ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). สืบค้นเมื่อ 30 มกราคม 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
2. "พระราชทานสัญญาบัตร" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 6 (29): 245. 20 ตุลาคม ร.ศ. 108. สืบค้นเมื่อ 31 มกราคม พ.ศ. 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
3. "พระราชทานสัญญาบัตรขุนนาง" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 10 (11): 129. 11 มิถุนายน ร.ศ. 112. สืบค้นเมื่อ 30 มกราคม พ.ศ. 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
4. "แจ้งความกรรมการฎีกา เรื่อง ให้พระยาประชากิจกรจักร์ เป็นกรรมการตรวจตัดสินความฎีกา" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 20 (16): 245. 19 กรกฎาคม ร.ศ. 122. สืบค้นเมื่อ 30 มกราคม พ.ศ. 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
5. "แจ้งความกระทรวงธรรมการ แผนกกรมสังฆการี" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 23 (28): 701, 703. 7 ตุลาคม ร.ศ. 125. สืบค้นเมื่อ 30 มกราคม พ.ศ. 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
6. "แจ้งความศาลฎีกา [พระยาประชากิจกรจักรป่วยให้พระเมธีนฤปกรเป็นกรรมการศาลฏีกาแทนชั่วคราว]" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 24 (24): 590. 15 กันยายน ร.ศ. 126. สืบค้นเมื่อ 30 มกราคม พ.ศ. 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
7. "ข่าวตาย" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 24 (29): 710. 20 ตุลาคม ร.ศ. 126. สืบค้นเมื่อ 30 มกราคม พ.ศ. 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
8. พงศาวดารโยนก, หน้า 15
9. ประชากิจกรจักร (แช่ม บุนนาค), พระยา. ว่าด้วยภาษาต่างๆ ในสยามประเทศ. พระนคร : โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, 2462. 90 หน้า.
10. ประชากิจกรจักร (แช่ม บุนนาค), พระยา. เรื่องพงษาวดารโยนก. พระนคร : โรงพิมพ์กองลหุโทษ, 2450. 449 หน้า.
11. ประชากิจกรจักร (แช่ม บุนนาค), พระยา. ประวัติพระพุทธสาสนา. พระนคร : โรงพิมพ์กรุงเทพเดลิเมล์, 2469. 34 หน้า.
12. ประชากิจกรจักร (แช่ม บุนนาค), พระยา. ประวัติสาสนา. พระนคร : โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, 2461. 90 หน้า.
13. "พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ จุลจอมเกล้าฝ่ายหน้า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 22 (35): 763. 26 พฤศจิกายน ร.ศ. 124. สืบค้นเมื่อ 30 มกราคม พ.ศ. 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)

บรรณานุกรม

• ประชากิจกรจักร (แช่ม บุนนาค), พระยา. พงศาวดารโยนก. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2557. 496 หน้า. ISBN 978-616-7146-62-1