พระยาปรีชานุสาสน์ (เสริญ ปันยารชุน)

มหาอำมาตย์ตรี นายกองโท พระยาปรีชานุสาสน์ (เสริญ ปันยารชุน) (27 มิถุนายน พ.ศ. 2433 - 8 มีนาคม พ.ศ. 2517) อดีตปลัดทูลฉลอง กระทรวงศึกษาธิการ ผู้บังคับการโรงเรียนมหาดเล็กหลวง เชียงใหม่ รักษาการณ์ผู้บังคับการโรงเรียนราชวิทยาลัย เจ้ากรมโรงเรียนในพระบรมราชูปถัมภ์ในสมัยรัชกาลที่๖ อดีตผู้บังคับการวชิราวุธวิทยาลัย อดีตนายกสมาคมหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย เป็นบิดาของนายอานันท์ ปันยารชุน อดีตนายกรัฐมนตรีของไทย

พระยาปรีชานุสาสน์ (เสริญ ปันยารชุน)
เกิด	27 มิถุนายน พ.ศ. 2433 เมืองธนบุรี ประเทศสยาม
เสียชีวิต	8 มีนาคม พ.ศ. 2517 (83 ปี)
อาชีพ	นักหนังสือพิมพ์ ข้าราชการ
คู่สมรส	ปฤกษ์ โชติกเสถียร

ประวัติ

พระยาปรีชานุสาสน์ เดิมชื่อว่า เสริญ ปันยารชุน เกิดที่บ้านริมคลองบางหลวง ธนบุรี ในครอบครัวเชื้อสายมอญ เป็นบุตรของพระยาเทพประชุน (ปั้น ปันยารชุน) กับคุณหญิงจัน จบการศึกษาจากโรงเรียนอัสสัมชัญ โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย และโรงเรียนเทพศิรินทร์ ได้รับทุนเล่าเรียนหลวงไปศึกษาต่อที่ มหาวิทยาลัยแมนเชสเตอร์ ประเทศอังกฤษ เมื่อ พ.ศ. 2452

หลังจบการศึกษา ได้กลับมาเป็นครูสอนหนังสือที่โรงเรียนเทพศิรินทร์ โรงเรียนสวนกุหลาบ และจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นผู้บังคับการวชิราวุธวิทยาลัย ระหว่าง พ.ศ. 2469 - 2476 และได้เป็นปลัดทูลฉลอง กระทรวงศึกษาธิการ เมื่อ พ.ศ. 2476

พระยาปรีชานุสาสน์ ลาออกจากราชการเมื่อ พ.ศ. 2478 ได้ก่อตั้งบริษัท สยามพาณิชยการ จำกัด เพื่อดำเนินธุรกิจการพิมพ์ และออกหนังสือพิมพ์หลายฉบับ ทั้งภาษาไทย ภาษาอังกฤษ และภาษาจีน เช่น "สยามนิกร" "บางกอกครอนิเคิล" "สุภาพสตรี" "ไทยฮั้วเซียงป่อ" มีนักหนังสือพิมพ์ในสังกัด เช่น โชติ แพร่พันธุ์ มาลัย ชูพินิจ สุภา ศิริมานนท์ เฉลิม วุฒิโฆษิต ประภาศรี ศิริวรสาร มาลี พันธุมจินดา (สนิทวงศ์) ต่อมาได้เปลี่ยนชื่อเป็น ไทยพาณิชยการ และขายกิจการให้แก่ อารีย์ ลีวีระ

ในปี พ.ศ. 2484 กลุ่มนักหนังสือพิมพ์ของไทย ได้รวมตัวกันจัดตั้ง สมาคมนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย และคัดเลือก พระยาปรีชานุสาสน์ เป็นนายกสมาคมคนแรก จนถึง พ.ศ. 2485

พระยาปรีชานุสาสน์ สมรสกับคุณหญิงปรีชานุสาสน์ (ปฤกษ์ โชติกเสถียร) มีบุตรธิดา 12 คน คือ

1. พันตรี รักษ์ ปันยารชุน สมรสกับจีรวัสส์ พิบูลสงคราม (2457 - 2550)
2. สุธีรา เกษมศรี ณ อยุธยา (2458 - 2552) สมรสกับหม่อมราชวงศ์ระพีพรรณ เกษมศรี มารดาของหม่อมหลวงพีรพงศ์ เกษมศรี
3. ปฤถา วัชราภัย (2459 - 2549) สมรสกับกระแสร์ วัชราภัย
4. กุนตี พิชเยนทรโยธิน (2460 - 2555) สมรสกับเกริกอิทธิ์ พิชเยนทร์โยธิน
5. กุศะ ปันยารชุน สมรสกับสุพรรณี เบญจฤทธิ์ และนฤวร ทวีสิน
6. หม่อมจิตรา วรวรรณ ณ อยุธยา (2462 - 2551) สมรสกับหม่อมเจ้าโวฒยากร วรวรรณ
7. ดุษฎี โอสถานนท์ สมรสกับ ศ.นพ.ชัชวาลย์ โอสถานนท์
8. พันตำรวจเอก ประสัตถ์ ปันยารชุน (2466 - 2561) สมรสกับสุขศรี ปันยารชุน
9. กรรถนา อิศรเสนา ณ อยุธยา (2467 - 2562) สมรสกับอายุศ อิศรเสนา ณ อยุธยา
10. สุภาพรรณ ชุมพล ณ อยุธยา สมรสกับนายแพทย์ หม่อมราชวงศ์พัชรีสาณ ชุมพล
11. ชัช ปันยารชุน สมรสกับมัลลิกา สนิทวงศ์ ณ อยุธยา
12. อานันท์ ปันยารชุน สมรสกับหม่อมราชวงศ์สดศรีสุริยา จักรพันธุ์

พระยาปรีชานุสาสน์ เสียชีวิตเมื่อวันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2517 อายุ 83 ปี

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2496 –   เหรียญลูกเสือสดุดี ชั้นที่ 1

อ้างอิง

1. วิรัตน์ แสงทองคำ (16 เมษายน 2557). "อานันท์ ปันยารชุน (1)". ประชาไท. สืบค้นเมื่อ 24 พฤษภาคม 2559. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
2. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง พระราชทานเหรียญลูกเสือสดุดี, เล่ม ๗๐ ตอนที่ ๔๖ หน้า ๒๕๖๗, ๑๔ กรกฎาคม ๒๔๙๖

• ประวัติจาก สมาคมนักข่าวหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย
• แถมสิน รัตนพันธุ์. ตำนาน "ลึก (ไม่) ลับ"' ฉบับ ทระนง ฅนหนังสือพิมพ์. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ร่วมด้วยช่วยกัน, พ.ศ. 2548. 160 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-9785-33-9