พระอภัยมณี (ตัวละคร)

สำหรับความหมายอื่น ดูที่ พระอภัยมณี (แก้ความกำกวม)

พระอภัยมณี เป็นตัวละครเอกจากวรรณคดีของพระศรีสุนทรโวหาร (ภู่) เรื่อง พระอภัยมณี เจ้าชายแห่งกรุงรัตนา เป็นพระราชโอรสองค์ของท้าวสุทัศน์และพระนางประทุมเกสร

เมื่อพระอภัยมณีอายุได้ 15 ชันษา ท้าวสุทัศน์ได้ให้พระอภัยมณีและศรีสุวรรณ ผู้เป็นอนุชา ไปเสาะหาอาจารย์เพื่อเรียนวิชา ทั้งสองไปเรียนวิชาที่หมู่บ้านจันตคาม พระอภัยมณีเรียนวิชาเป่าปี่ ส่วนศรีสุวรรณเรียนวิชากระบี่กระบอง ท้าวสุทัศน์เมื่อทรงทราบว่าโอรสทั้งสองเรียนวิชาเป่าปี่และกระบี่กระบองจึงทรงกริ้ว เนื่องจากทรงเห็นว่าไม่สมควรกับกษัตริย์ สั่งให้ขับไล่ทั้งสองออกจากเมือง พระอภัยมณีและศรีสุวรรณได้เดินทางรอมแรมผ่านป่าเขาจนถึงชายทะเล ได้พบกับพราหมณ์สามคนคือวิเชียร โมรา สานนท์ พราหมณ์ทั้งสามได้แสดงวิชาที่ถนัดของตนให้พระอภัยมณีและศรีสุวรรณชม พระอภัยมณ๊จึงแสดงวิชาของตนบ้างโดยการเป่าปี่ให้ฟังจนสามพราหมณืและศรีสุวรรณเคลิ้มหลับไป ฝ่ายนางยักษ์ผีเสื้อสมุทรซึ่งกำลังหาอาหารในทะเล ได้เห็นพระอภัยมณีกำลังเป่าปี่ก็ตกหลุมรักจึงลักพาตัวพระอภัยมณีไปอยู่ที่ถ้ำของนาง อยู่กินด้วยกันจนมีบุตรชื่อ สินสมุทร

ต่อมา พระอภัยมณีและสินสมุทรได้หลบหนีจากถ้ำนางผีเสื้อสมุทรโดยการหลอกให้นางไปถือศีลที่อื่น ขณะนั้นก็หนีออกมาด้วยความช่วยเหลือของเงือกสามพ่อแม่ลูก ฝ่ายนางผีเสื้อสมุทรเมื่อรู้ว่าถูกหลอกจึงออกตามล่าพระอภัยมณี จับเงือกเฒ่าผัวเมียจับกินเป็นอาหาร ส่วนเงือกสาวก็พาพระอภัยมณีและสินสมุทรหนีมาจนถึงเกาะแก้วพิสดาร พระฤๅษีแห่งเกาะแก้วพิสดารได้ลงอาคมขับไล่นางผีเสื้อสมุทรไม่ให้เข้ามาใกล้เกาะ นางผีเสื้อสมุทรจึงถอยกลับถ้ำไป พระอภัยมณีและสินสมุทรจึงได้พักอาศัยอยู่กับพระฤๅษีที่เกาะแก้วพิสดารนี้

ต่อมา ท้าวสิลราชเจ้าเมืองผลึกได้เสด็จประพาสทางทะเลจนมาถึงเกาะแก้วพิสดาร พระอภัยมณีและสินสมุทรจึงขอโดยสารเรือของท้าวสิลราชเพื่อเดินทางกลับเมือง ระหว่างเดินทางกลับ นางผีเสื้อสมุทรได้โผล่ออกมาทำลายเรือของท้าวสิลราช ท้าวสิลราชจมน้ำสิ้นพระชนม์ สินสมุทรพานางสุวรรณมาลีธิดาท้าวสิลราชว่ายน้ำหนีไป ส่วนพระอภัยมณีได้ว่ายน้ำขึ้นไปที่เกาะแห่งหนึ่งและตัดสินใจเป่าปี่เพื่อสังหารนางผีเสื้อสมุทร

ต่อมา อุศเรน โอรสเจ้าเมืองลังกา คู่หมั้นของนางสุวรรณมาลี ได้เดินทางทางทะเลเพื่อตามหานางสุวรรณมาลีที่หายสาบสูญจนมาพบพระอภัยมณีที่เกาะแห่งนี้