พระอารามหลวง
พระอารามหลวง หรือ วัดหลวง คือ วัดที่พระมหากษัตริย์หรือพระบรมวงศานุวงศ์ทรงสร้างหรือทรงบูรณปฏิสังขรณ์ หรือมีผู้สร้างน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวายเป็นวัดหลวง และวัดที่ราษฎรสร้าง หรือบูรณปฏิสังขรณ์ แล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เข้าจำนวนในบัญชีเป็นพระอารามหลวง
ประวัติ
แต่เดิมนั้นยังไม่มีการจัดแบ่งพระอารามหลวงอย่างเป็นทางการ เพียงแต่มีการจัดแบ่งพระอารามหลวงออกเป็นหลายชั้นตามความรู้สึกหรืออาศัยการคาดเดาตามสถานการณ์ เช่น ดูจากการพระราชทานเทียนพรรษาขี้ผึ้งหรือไม้เล่มเดียวหรือมากกว่านั้น หรือดูจากการบรรดาศักดิ์ที่พระราชทานแก่เจ้าพนักงานผู้คุมเลกข้าพระ เป็นต้น หลังจากนั้น กระทรวงธรรมการร่วมกับกระทรวงพระคลังมหาสมบัติได้จัดระเบียบพระอารามหลวงเพื่อประมาณค่าบำรุงวัดหลักจากเลิกเลขวัด แต่ไม่ได้นำมาใช้เป็นเกณฑ์ในการจัดระเบียบพระอารามหลวง ดังนั้น ในปี พ.ศ. 2458 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้มีการจัดระเบียบพระอารามหลวงขึ้นอย่างเป็นระบบตั้งแต่นั้นมา
โดยในครั้งนั้น วัดที่จัดว่าเป็นพระอารามหลวงนั้น คือ วัดอันสมเด็จพระเจ้าแผ่นดิน สมเด็จพระราชินี สมเด็จพระยุพราช ทรงสร้าง ทรงปฏิสังขรณ์เป็นส่วนพระองค์หรือทรงในนามท่านผู้อื่น และอารามอันพระบรมวงศ์และข้าทูลละอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่สร้างปฏิสังขรณ์ทรงรับไว้ในความบำรุงของแผ่นดิน ภายหลังจึงหมายรวมถึงวัดราษฎร์ที่ที่ประชาชนสร้างหรือปฏิสังขรณ์ แล้วทรงพิจารณาเห็นสมควรยกย่องเป็นพิเศษก็ทรงรับไว้เป็นพระอารามหลวง
การแบ่งพระอารามหลวง
แบ่งตามระดับชั้น
การจัดลำดับชั้นของพระอารามหลวง เริ่มมีขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อ พ.ศ. 2458 ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดระเบียบแบ่งชั้นพระอารามหลวงออกเป็นสามชั้น แต่ละชั้นยังแยกระดับออกไปอีกหลายระดับ โดยมีสร้อยต่อท้ายชื่อวัดตามฐานะดังนี้
- พระอารามหลวงชั้นเอก ได้แก่ วัดที่มีเจดียสถานบรรจุพระบรมอัฐิ หรือเป็นวัดที่มีเกียรติสูง มี 3 ชนิด คือ
- ชนิดราชวรมหาวิหาร
- ชนิดราชวรวิหาร
- ชนิดวรมหาวิหาร
- พระอารามหลวงชั้นโท ได้แก่ วัดที่มีเจดียสถานสำคัญ มี 4 ชนิด คือ
- ชนิดราชวรมหาวิหาร
- ชนิดราชวรวิหาร
- ชนิดวรมหาวิหาร
- ชนิดวรวิหาร
- พระอารามหลวงชั้นตรี ได้แก่ วัดประจำหัวเมือง หรือวัดที่มีความสำคัญชั้นรอง มี 3 ชนิด คือ
- ชนิดราชวรวิหาร
- ชนิดวรวิหาร
- ชนิดสามัญ (ไม่มีสร้อยนามต่อท้าย โดยส่วนใหญ่จะต่อท้ายว่า พระอารามหลวง)
แบ่งตามฐานันดรศักดิ์
- ราชวรมหาวิหาร หมายถึง พระอารามที่พระมหากษัตริย์ สมเด็จพระราชินี สมเด็จพระยุพราชทรงสร้างหรือปฏิสังขรณ์เป็นการส่วนพระองค์ โดยมีสิ่งปลูกสร้างขนาดใหญ่โตสมพระเกียรติ
- ราชวรวิหาร หมายถึง พระอารามที่พระมหากษัตริย์ สมเด็จพระราชินี สมเด็จพระยุพราชทรงสร้างหรือปฏิสังขรณ์เป็นการส่วนพระองค์
- วรมหาวิหาร หมายถึง พระอารามในลักษณะเดียวกับชนิดราชวรวิหาร แต่มีความสำคัญน้อยกว่าและทรงสร้างหรือปฏิสังขรณ์แล้วพระราชเกียรติแก่ผู้อื่น
- วรวิหาร หมายถึง พระอารามที่พระมหากษัตริย์ สมเด็จพระราชินี สมเด็จพระยุพราชทรงสร้างหรือปฏิสังขรณ์พระราชทานเป็นเกียรติแก่ผู้ต่ำศักดิ์ลงมา อาจเป็นวัดที่ประชาชนสร้างหรือปฏิสังขรณ์ และทรงรับไว้เป็นพระอารามหลวงและยกเป็นเกียรติยศ
รายชื่อพระอารามหลวงชั้นเอก
| ชื่อวัด | จังหวัด | ภูมิภาค | นิกาย | เจ้าอาวาสรูปปัจจุบัน |
|---|---|---|---|---|
| วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | มหานิกาย | สมเด็จพระมหาธีราจารย์ (ประสฤทธิ์ เขมงฺกโร) |
| วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ราชวรมหาวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | มหานิกาย | พระธรรมปัญญาบดี (พีร์ สุชาโต) |
| วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | มหานิกาย | พระวิสุทธาธิบดี (เชิด จิตฺตคุตฺโต) |
| วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | มหานิกาย | พระพรหมวัชรเมธี (สมเกียรติ โกวิโท) |
| วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหาร | สระบุรี | ภาค 2 | มหานิกาย | พระธรรมปิฎก (ชวลิต อภิวฑฺฒโน) |
| วัดพระปฐมเจดีย์ราชวรมหาวิหาร | นครปฐม | ภาค 14 | มหานิกาย | พระพรหมเวที (สุเทพ ผุสฺสธมฺโม) |
| วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | ธรรมยุต | สมเด็จพระวันรัต (จุนท์ พฺรหฺมคุตฺโต) |
| วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | ธรรมยุต | พระพรหมวัชราจารย์ (พูนศักดิ์ วรภทฺทโก) |
| วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | ธรรมยุต | สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อัมพร อมฺพโร) |
| วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | มหานิกาย | พระเทพกิตติเวที (ฉ่ำ ปุญฺญชโย) |
| วัดราชโอรสารามราชวรวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | มหานิกาย | พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช) |
| วัดเสนาสนารามราชวรวิหาร | พระนครศรีอยุธยา | ภาค 2 | ธรรมยุต | พระเทพมงคลโสภณ (โสภณ ปุญฺญโสภโณ) |
| วัดสุวรรณดารารามราชวรวิหาร | พระนครศรีอยุธยา | ภาค 2 | มหานิกาย | พระมหาเวชยันต์ เวชยนฺโต (ผู้รักษาการแทนเจ้าอาวาส) |
| วัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร | พระนครศรีอยุธยา | ภาค 2 | ธรรมยุต | พระปริยัติสารสุธี (เอนก มนุญฺโญ) (ผู้รักษาการแทนเจ้าอาวาส) |
| วัดพระศรีรัตนมหาธาตุราชวรวิหาร | สุโขทัย | ภาค 5 | มหานิกาย | พระราชวิมลเมธี (บุญโรจน์ จนฺทปญฺโญ) (ผู้รักษาการแทนเจ้าอาวาส) |
| วัดพระบรมธาตุไชยาราชวรวิหาร | สุราษฎร์ธานี | ภาค 16 | มหานิกาย | พระอุดมธรรมปรีชา (จำลอง ธมฺมิสฺสโร) |
| วัดพระศรีมหาธาตุวรมหาวิหาร | กรุงเทพมหานคร | ภาค 1 | ธรรมยุต | พระพรหมมุนี (บุญเรือง ปุญฺญโชโต) |
| วัดญาณสังวรารามวรมหาวิหาร | ชลบุรี | ภาค 13 | ธรรมยุต | พระโสภณคณาภรณ์ (ไชยวัฒน์ ชยวฑฺฒโน) |
| วัดพระธาตุพนมวรมหาวิหาร | นครพนม | ภาค 10 | มหานิกาย | พระเทพวรมุนี (สำลี ปญฺญาวโร) |
| วัดพระสิงห์วรมหาวิหาร | เชียงใหม่ | ภาค 7 | มหานิกาย | พระเทพสิงหวราจารย์ (โสภณ โสภโณ) |
| วัดพระธาตุหริภุญชัยวรมหาวิหาร | ลำพูน | ภาค 7 | มหานิกาย | พระเทพรัตนนายก (จำรัส ทตฺตสิริ) |
| วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร | พิษณุโลก | ภาค 5 | มหานิกาย | พระพุทธิวงศมุนี (บำรุง ฐานุตฺตโร) |
| วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร | นครศรีธรรมราช | ภาค 16 | ธรรมยุต | พระเทพวินยาภรณ์ (สมปอง ปญฺญาทีโป) |
รายชื่อพระอารามหลวงชั้นโท และ ตรี
อ้างอิง
- พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542
- ↑ ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศกระทรวงธรรมการ แผนกกรมสังฆการี เรื่อง จัดระเบียบพระอารามหลวง, เล่ม ๓๒, ตอน ๐ ก, ๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๕๘, หน้า ๒๘๔
- ระเบียบกระทรวงศึกษาธิการ ว่าด้วยการยกวัดราษฎร์ขึ้นเป็นพระอารามหลวง พ.ศ. 2518