ม้าก้านกล้วย

บทความนี้เกี่ยวกับกวีนิพนธ์ สำหรับการละเล่นเด็กไทย ดูที่ ขี่ม้าก้านกล้วย

ม้าก้านกล้วย เป็นกวีนิพนธ์ แต่งโดยไพวรินทร์ ขาวงาม โดยอาศัยจินตนาการจากวัยเยาว์ เชื่อมโยงเข้ากับโลกปัจจุบันที่เติบวัยและเติบโตเชิงความคิด เป็นความผูกพันของนักเขียนที่ยังไม่ลืมถิ่นเก่าบ้านเกิด แม้จะมาใช้ชีวิตเพื่อหน้าที่การงานในกรุงเทพฯ แต่อารมณ์ “ถวิลหา” ต่อทุ่งนา และน้ำใสใจจริงของคนชนบทยังคงมีอยู่ไม่เสื่อมคลาย และเป็นจุดเริ่มให้กวีอาสาเป็น “สารถี” ขี่ม้าก้านกล้วยหนีโลกแห่งความแออัดแบบวิถีเมือง ทะยานสู่โลกแห่งความงามธรรมชาติแบบวิถีชนบท เพื่อนำมาสู่การตริตรองและแสวงหา “ถิ่นใด” ที่ควรค่าแก่การรอนแรมมาพักพิง และชื่นชมความงามในระดับจิตวิญญาณ

ม้าก้านกล้วย ได้รับรางวัลซีไรต์เมื่อปี พ.ศ. 2538 และได้รับเลือกให้เป็นหนังสือนอกเวลาภาษาไทย ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย

ม้าก้านกล้วย ได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษในชื่อว่า "Banana Tree Horse" โดย หม่อมหลวงพีระพงศ์ เกษมศรี อดีตราชเลขาธิการ

 ม้าก้านกล้วย เมื่อวิเคราะห์ดูแล้ว อารมณ์ที่ปรากฏชัดที่สุด คือ อารมณ์โหยหาอาลัยของกวี เป็นความโหยหาความรักและความฝัน “ความรักนี้” คือ ความรักในมาตุภูมิของกวี คือ แผ่นดินอีสาน ความทรงจำแห่งอดีตอันงดงามของอีสานและความรักในคุณค่าวัฒนธรรมดั้งเดิมอันกำลังสูญสลายอย่างไม่มีวันหวนคืน และ “ความฝัน” คืออุดมคติอันงามของการดำรงชีวิตอยู่อย่างสมศักดิ์ศรีของมนุษย์ และความใฝ่ฝันที่จะนำพามนุษย์ไปสู่สิ่งที่สูงส่งกว่าตนเอง ในภาคนำจะประกอบไปด้วยบทประพันธ์ชื่อม้าก้านกล้วยจำนวน 4 บท เป็นความอธิบายความหมายของม้าก้านกล้วยและเกริ่นนำให้ผู้อ่านได้เข้าใจ “สาร” ที่กวีต้องการจะสื่อ ม้าก้านกล้วย เป็นภาพพจน์ตัวแทนตัวตนของกวี ในฐานะชาวชนบทที่มุ่งสู่เมืองเพื่อนค้นหาชีวิตที่ดีขึ้น และยังเป็นสัญลักษณ์ของความสมถะ เรียบง่าย งดงาม ของชีวิตชนบทเดิมอีกด้วย ภาค 1 แผ่นดินถิ่นทุ่ง : เป็นเนื้อหาพรรณราความรัก ความงาม ความผูกพันต่อแผ่นดินอีสาน กวีสามารถถ่ายทอดความงามความละเมียดละไมของแผ่นดิน ธรรมชาติและวิถีชีวิตของมาตุภูมิอย่างประณีตงดงามในกวีนิพนธ์หลายบท เช่น เจ้าสาวใบตอง (หน้า43) 

เธอเจ้าสาวใบตองในร่องสวน เคยขอนวลมาพอห่อข้าวขาว จะออกทุ่งออกทางทุกครั้งคราว ต้องห่อข้าวห่อของแล้วท่องไป ถึงยามหิวแกะห่อก็ข้ามหอม ถึงกลางแดดแผดดอมก็หอมได้ ละคำเคยอิ่มหอมถึงหัวใจ หอมแต่น้อยคุ้มใหญ่หอมไม่จาง

 ไพวรินทร์รำพันถึงมาตุภูมิอีสานอันงดงามอบอุ่นของตนอย่างอาลัยอาวรณ์เพียงนั้น เนื่องจากการพลัดพรากจากมาตุภูมิที่รักนี้ มีเหตุผลอันเจ็บปวด 

เพราะ เป็นความจำเป็นแห่งการอยู่รอด อันบังคับผลักไสให้ลูกชาวนาทิ้งถิ่นไปสร้างตนในเมืองหลวง ซึ่งเป็นภาระหนักหนาและดูแทบที่จะไม่มีความหวังเลย อีกทั้งความหวังที่จะกลับไปสู่แผ่นดินอีสาน ไม่อาจที่จะหวังว่าจะกลับไปสู่แผ่นดินที่รักที่เหมือนเดิมได้อีก เพราะอีสานแสนงามนั้นได้เปลี่ยนแปรไปหมดแล้ว ไพวรินทร์พรรณนาถึง “ความล่มสลาย” ของสังคมชนบทในอีสาน ความล่มสลายของชาวนาและความล่มสลายของค่านิยมเดิม ชาวนาต้องทิ้งบ้านเกิด ทิ้งความสมถะเรียบง่าย ความเป็นอิสระของชนบท มาเป็น “แรงงาน” ในเมืองหลวง มุ่งแสวงหาเงินทองและความมั่งคั่ง เพื่อนำ “วัตถุ” และความมั่งคั่งกลับบ้านเกิด อันเป็นการสร้างค่านิยมแห่งการบูชาวัตถุให้เพิ่มพูนขึ้นในชนบทด้วย ความเปลี่ยนแปลงและความสูญสลายของคนอีสานในอดีตจึงยิ่งทำให้ความโหยหาอาลัย ของกวีมีความเจ็บปวดรันทดยิ่งขึ้น เพราะ ดูจะกาความหวังไม่ได้ที่จะให้ “อดีต” อันงดงามนั้นกลับคืนมาอีก

 ภาค 2 แผ่นดินถิ่นเมือง : ในม้าก้านกล้วย เป็นการพรรณนาถึงชีวิตในกรุงเทพมหานครที่ลูกชาวนาต้องมาอาศัยอยู่ เป็นสภาพของปัญหาอันซับซ้อนของกรุงเทพฯ 

ปัญหาสังคม สิ่งแวดล้อม และปัญหาอันบีบคั้นต่างๆของสังคมเมือง ภาพขอกรุงเทพที่กวีพรรณถึงเป็นภาพที่หมองหม่น เป็นเมืองในม่านหมอกของความเศร้าโดยเฉพาะในใจผู้แปลกถิ่น กวีจำใจต้องมาเผชิญกับชีวิตอันเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมอย่างสิ้นเชิง ทั้งต้องเผชิญกับอุปสรรคปัญหา และความรันทดลึกซึ้งด้วยตระหนักว่า ไม่สามารถกลับไปหาอดีตได้ แต่ก็ไม่สามารถไปสู่ความสำเร็จอันมุ่งหวังได้เช่นกัน กวีพรรณนาถึงความเจ็บปวดที่ได้รับในฐานะลูกอีสานคนหนึ่ง ซึ่งแสดงให้เห็นว่ากวีกำลังพูดแทนกลุ่มชนที่ร่วมชะตากรรมเดียวกันอีกจำนวนมหาศาล มีทั้งกลุ่มกรรมกรในโรงงาน คนเฝ้ายามในเมือง หญิงบริการ หนุ่มนักร้อง

 ดังนั้นในภาคสอง “แผ่นดินถิ่นเมือง” จึงเป็นการพรรณนาให้เห็นสภาพอันรันทดของกรุงเทพฯหรือนครใต้แสดาว ซึ่งเป็นที่รวมแห่งความทุกข์อันหลากหลาย 

อันมิอาจหลบลี้หนีไปได้ หากต้องเผชิญอยู่ทุกค่ำเช้าอย่างอดทน อย่างรันทด และอย่างเจ็บปวดสิ้นหวัง นครใต้แสงดาวจึงเป็น “มหานครผ่อนความทุกข์” ซึ่ง “คนตกทุกข์ทั่วเขตประเทศไทยต่างมุ่งหวังหลั่งไหลกันเข้ามา” แม้แต่รุกเทวดายังจำต้องทิ้งป่าดงพงไพรมาอยู่เมืองเพื่อหวังการอยู่รอดจากเครื่องเซ่นไหว้

 ภาค 3 แผ่นดินถิ่นใด : ในบทนี้กวีได้พยายาม “ปลงใจ” ยอมรับสภาพแห่งการพลัดพรากจากถิ่นเดิม และความโหยหาอันลึกซึ้งที่ไม่อาจเลือนหายไปได้ 

หรือมิเช่นนั้น กวีจะแสร้งทำใจชื่นชม ประชดความทุกข์ ความเจ็บปวดของตนเอง ดังเช่นบท นรกของเรา เป็นต้น ซึ่งเป็นการใช้น้ำเสียงประชดตนเองว่าอยู่ในนรกนั้นสบายดี สร้างอารมณ์สะเทือนใจแก่ผู้อ่านพอๆกับการประกาศอย่างเจ็บปวดของกวีเองว่า ความฝันนั้นตายเสียแล้ว แม้กวีจะพยายามฝันเพียงไรก็ตาม และในความเจ็บปวดนี้เองกวี ต้องใคร่ครวญถามใจตนเองแทนมนุษย์ร่วมสมัยอีกจำนวนไม่น้อยว่า ชีวิตนี้มุ่งหน้าไปทางไหน และในท้ายที่สุดของความหม่นหมองสิ้นหวังกวีจบบทด้วยบทคร่ำครวญ ซึ่งเป็นการร่ำไห้กับอดีตเป็นครั้งสุดท้าย ก่อนที่จะกล้าหาญพอจะวาดหวังอนาคตที่งมงาม ท่ามกลางหยาดตาและความอาลัยเสียดายอดีตที่จะไม่หวนกลับมาอีก

 จากเนื้อหาของนิราศม้าก้านกล้วยนี้ แสดงให้เห็นว่า นิราศม้าก้านกล้วยเป็นนิราศแห่งความรู้สึก เป็นนิราศทางจิตวิญญาณที่ผูกพันกับสภาพความเป็นจริงของยุคสมัย 

แม้จะเป็นบันทึกการเดินทางอันแสนเจ็บปวดของลูกชายชาวนามาสู่กรุงเทพฯ แต่ก็เป็นบันทึกความรู้สึกร่วมของชนกลุ่มใหญ่ไม่น้อยในสังคมไทย “ม้าก้านกล้วย” เหล่านี้อาจถือเป็นตัวแทนของความเปราะบางอ่อนโยนของวัฒนธรรมไทยในอดีต ซึ่งกำลังถูกทำร้ายจากความเจริญทางวัตถุในวัฒนธรรมสังคมเมือง การคร่ำครวญอาลัย แรมร้างจากความฝันของกวี จึงแทนเสียงคร่ำครวญอันเงียบสงบของกลุ่มชนอีกมากมายที่ต้องยองรับความสูญเสียสิ่งอันมีค่าอันเป็นที่รักไปโดยไม่สามารถที่จะปกป้องไว้ได้

 นิราศม้าก้านกล้วยจึงเป็นนิราศที่ร้างความฝันของมนุษย์ร่วมสมัย ที่ต้องผจญกับการเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วอันหลากหลาย มนุษย์ที่ต้องปรับใจรับกับสภาพความเสื่อมสลายของอุดมคติเดิม 

แต่มนุษย์ย่อมมีปัญญาอันเข็มแข็งพอที่จะผ่านเวลาอันเจ็บปวดเกล่านี้ และใช้ความฝันของตนสร้างอุดมคติใหม่ๆอันงดงามกว่าเดิมขึ้น เพื่อให้ความดีงามใหม่ๆ ของอุดมคติใหม่ๆได้ผลิบานไว้ประดับโลก เพื่อความสุขร่วมกันของมนุษยชาติ ดังกวีให้ภาพไว้ในตอนสุดท้ายว่า “ดอกไม้ใหม่จะสะพรั่งทั้งสวนมนุษย์”

อ้างอิง

1. มารู้จักรางวัลซีไรต์กันเถอะ จากเว็บไซต์ ศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนภาคกลาง
2. ม้าก้านกล้วย (ภาคภาษาอังกฤษ) - Banana Tree Horse