รัตนพิมพวงษ์

รัตนพิมพวงษ์ เป็นตำนานเดิมของพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ซึ่งได้แต่งก่อนตำนานฉบับอื่น แต่งเป็นภาษาบาลี โดยพระภิกษุล้านนา นามว่า พระพรหมราชปัญญาเถระ ต่อมาพระยาธรรมปรีชา (แก้ว) เมื่อครั้งเป็นพระยาธรรมปโรหิตได้เรียบเรียงเป็นภาษาไทยเมื่อ พ.ศ. 2331 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช แล้วมอบให้ผู้รู้ตรวจสอบ และพระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์) นำมาแปลเป็นภาษาไทย เรียกว่า ตำนานพระแก้วมรกต ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. 2456

รัตนพิมพวงษ์
ผู้ประพันธ์	พระพรหมราชปัญญาเถระ
ผู้แปล	พระยาธรรมปรีชา (แก้ว) พระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษมณ์)
ประเทศ	อาณาจักรล้านนา
ภาษา	ภาษาบาลี
ประเภท	ตำนาน

รัตนพิมพวงษ์ ไม่ปรากฏปีที่รจนาแน่ชัด แต่สันนิษฐานว่าน่าจะแต่งในช่วงที่พระแก้วมรกตประดิษฐานอยู่ที่ลำปาง คือ พ.ศ. 1979 เป็นต้นไป เพราะตำนานจบตรงนั้น เนื้อเรื่องพระแก้วมรกต แบ่งออกเป็น 4 ตอน คือ การบังเกิดของพระนาคเสน การสร้างพระรัตนพิมพ์ พระแก้วอมรโกฎมาอยู่เมืองกัมโพชจนถึงเชียงราย และพระรัตนพิมพ์ออกจากเมืองเชียงรายมาประดิษฐานอยู่ที่ลำปาง เนื้อเรื่องส่วนที่เป็นสาระทางประวัติศาสตร์ คือ การพบพระแก้วมรกตในสถูปที่เชียงราย จนถึงประดิษฐานที่ลำปาง

เมื่อเปรียบเทียบ รัตนพิมพวงษ์ กับวรรณกรรมพุทธศาสนาก่อนหน้านี้ พบว่า รัตนพิมพวงษ์ ได้รับอิทธิพลจากคัมภีร์มิลินทปัญหา ในส่วนการสร้างพระรัตนพิมพ์ พระพรหมราชปัญญารจนาขึ้นใหม่ ในส่วนพระแก้วอมรโกฎมาอยู่เมืองกัมโพชจนถึงเชียงราย พระพรหมราชปัญญาน่าจะอาศัยเค้ามูลประวัติการเดินทางของพระพุทธศาสนาเข้ามาในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เป็นแกนหลัก ส่วนการนำพระแก้วมรกตประดิษฐานที่กำแพงเพชรและเกิดสงรามกับท้าวมหาพรหมเจ้าเมืองเชียงรายและประดิษฐานที่เชียงราย น่าจะได้รับอิทธิพลจาก สิหิงคนิทาน เพื่อสร้างความน่าเชื่อถือแก่ตำนาน

อ้างอิง

1. "ตำนานพระแก้วมรกต". มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม.
2. "รัตนพิมพวงส์". นามานุกรมวรรณคดีไทย.
3. "รัตนพิมพวงศ์กับการไขปริศนาของลาวและพม่า". ผู้จัดการออนไลน์.
4. ศานติ ภักดีคำ. "พระแก้วในตำนานพระโค-พระแก้วเขมร : พระแก้วมรกตจริงหรือ?" (PDF).