fbpx
วิกิพีเดีย

สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร

สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร พระนามเดิม เจริญ คชวัตร ฉายา สุวฑฺฒโน (3 ตุลาคม พ.ศ. 2456 – 24 ตุลาคม พ.ศ. 2556) เป็นสมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายกพระองค์ที่ 19 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ สถิต ณ วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร ทรงดำรงตำแหน่งเมื่อ พ.ศ. 2532 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ถือเป็นสมเด็จพระสังฆราชที่มีพระชันษามากกว่าสมเด็จพระสังฆราชทุกพระองค์ในอดีตและเป็นพระองค์แรกของไทยที่มีพระชันษา 100 ปี สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 24 ตุลาคม พ.ศ. 2556 เนื่องจากติดเชื้อในกระแสพระโลหิต

สมเด็จพระสังฆราชเจ้า
กรมหลวงวชิรญาณสังวร
สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก
ดำรงพระยศ21 เมษายน พ.ศ. 2532 - 24 ตุลาคม พ.ศ. 2556 (24 ปี 186 วัน)
สถาปนาพ.ศ. 2532
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
ก่อนหน้าสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงชินวราลงกรณ
ถัดไปสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อัมพร อมฺพโร)
พรรษา80
สถิตวัดบวรนิเวศราชวรวิหาร
ศาสนาพุทธ
นิกายธรรมยุติกนิกาย
ประสูติ3 ตุลาคม พ.ศ. 2456
จังหวัดกาญจนบุรี ประเทศสยาม
เจริญ คชวัตร
สิ้นพระชนม์24 ตุลาคม พ.ศ. 2556 (100 ปี)
โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย
พระชนกน้อย คชวัตร
พระชนนีกิมน้อย คชวัตร
ลายพระนาม

พระประวัติ

ขณะทรงพระเยาว์

สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร มีพระนามเดิมว่า เจริญ คชวัตร ประสูติเมื่อวันที่ 3 ตุลาคม พ.ศ. 2456 ที่จังหวัดกาญจนบุรี เป็นบุตรคนโตของพระชนกน้อย คชวัตร และพระชนนีกิมน้อย คชวัตร พระองค์มีน้องชาย 2 คน ได้แก่ นายจำเนียร คชวัตร และนายสมุทร คชวัตร พระชนกของพระองค์ป่วยเป็นโรคเนื้องอกและเสียชีวิตไปตั้งแต่พระองค์ยังเล็ก หลังจากนั้น พระองค์ได้มาอยู่ในความดูแลของนางกิมเฮ้ง หรือกิมเฮงซึ่งเป็นพี่สาวของพระชนนีกิมน้อยที่ได้ขอพระองค์มาเลี้ยงดู และนางกิมเฮ้งจึงตั้งชื่อหลานชายผู้นี้ว่า "เจริญ"

พระชนกน้อย คชวัตร เป็นบุตรคนที่สามจากทั้งหมดสี่คนของเล็ก กับแดงอิ่ม คชวัตร เป็นหลานปู่-หลานย่าของหลวงพิพิธภักดี ผู้เคยเป็นข้าราชการชาวกรุงเก่า กับนางจีนผู้ภริยาหลวงพิพิธภักดีเป็นหลานยายของท้าวเทพกระษัตรี ส่วนพระชนนีกิมน้อย หรือน้อย ซึ่งเคยเปลี่ยนชื่อเป็นแดงแก้วนั้น มีบิดาเป็นคนเชื้อสายจีนคือนายเฮงเล็ก แซ่ตั๊น กับมารดาเชื้อสายญวนชื่อนางทองคำ ครั้นนายเฮงเล็กถึงแก่กรรม นางทองคำจึงสมรสใหม่กับนายสุข รุ่งสว่าง มีบุตรด้วยกัน 4 คน

 
ด.ช.เจริญ คชวัตร ขณะศึกษาอยู่ ณ โรงเรียนวิสุทธรังษี(พึงสังเกตได้ว่า ด.ช.เจริญสวมเครื่องชุดลูกเสือสามัญในตำแหน่งยศลูกเสือเอก)

เมื่อพระชันษาได้ 8 ปี ทรงเข้าเรียนที่โรงเรียนประชาบาล วัดเทวสังฆาราม จนจบชั้นประถม 5 (เทียบเท่าชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 และ 2 ในปัจจุบัน) เมื่อ พ.ศ. 2468 ในขณะที่มีพระชันษา 12 ปี หลังจากนั้น ทรงไม่รู้ว่าจะเรียนอะไรต่อและไม่รู้ว่าจะเรียนที่ไหน ทรงเล่าว่า "เมื่อเยาว์วัยมีพระอัธยาศัยค่อนข้างขลาด กลัวต่อคนแปลกหน้า และค่อนข้างจะเป็นคนติดป้าที่อยู่ ใกล้ชิดกันมาแต่ทรงพระเยาว์โดยไม่เคยแยกจากกันเลย" จึงทำให้พระองค์ไม่กล้าตัดสินพระทัยไปเรียนต่อที่อื่น

บรรพชาและอุปสมบท

เมื่อพระองค์ยังทรงพระเยาว์นั้นทรงเจ็บป่วยออดแอดอยู่เสมอ โดยมีอยู่คราวหนึ่งที่ทรงป่วยหนักจนญาติ ๆ ต่างพากันคิดว่าคงไม่รอดแล้วและได้บนไว้ว่า ถ้าหายป่วยจะให้บวชเพื่อแก้บน แต่เมื่อหายป่วยแล้ว พระองค์ก็ยังไม่ได้บวช จนกระทั่งเรียนจบชั้นประถม 5 แล้ว พระองค์จึงได้ทรงบรรพชาเป็นสามเณรเพื่อแก้บนในปี พ.ศ. 2469 ขณะมีพระชันษาได้ 14 ปี ที่วัดเทวสังฆาราม โดยมีพระเทพมงคลรังษี (ดี พุทฺธโชติ) เจ้าอาวาสวัดเทวสังฆาราม เป็นพระอุปัชฌาย์ และพระครูนิวิฐสมาจาร (เหรียญ สุวณฺณโชติ) เจ้าอาวาสสวัดศรีอุปลาราม เป็นพระอาจารย์ให้สรณะและศีล

ภายหลังบรรพชาแล้วได้จำพรรษาอยู่ที่วัดเทวสังฆาราม 1 พรรษา และได้มาศึกษาพระธรรมวินัยที่วัดเสน่หา จังหวัดนครปฐม หลังจากนั้น พระเทพมงคลรังษี (ดี พุทธฺโชติ) พระอุปัชฌาย์ได้พาพระองค์ไปยังวัดบวรนิเวศราชวรวิหาร และนำพระองค์ขึ้นเฝ้าถวายตัวต่อสมเด็จพระวชิรญาณวงศ์ เจ้าอาวาสวัดบวรนิเวศวิหาร (ต่อมาคือสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์) เพื่ออยู่ศึกษาพระปริยัติธรรมในสำนักวัดบวรนิเวศวิหาร พระองค์ทรงได้รับประทานนามฉายาจากสมเด็จพระสังฆราชว่า “สุวฑฺฒโน” ซึ่งมีความหมายว่า “ผู้เจริญดี” จนกระทั่งพระชันษาครบอุปสมบทจึงทรงเดินทางกลับไปอุปสมบทที่วัดเทวสังฆารามเมื่อ พ.ศ. 2476 ภายหลังจึงได้เดินทางเข้ามาจำพรรษา ณ วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพมหานคร เพื่อทรงศึกษาพระธรรมวินัยและที่วัดบวรนิเวศวิหารนี่เอง พระองค์ท่านได้เข้าพิธีอุปสมบทซ้ำในธรรมยุติกนิกายเมื่อวันที่ 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2476 (นับแบบปัจจุบันตรงกับ พ.ศ. 2477) โดยมีสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ เป็นพระอุปัชฌาย์ พระเทพเมธี (จู อิสฺสรญาโณ) เป็นพระกรรมวาจาจารย์

การศึกษาพระปริยัติธรรม

พระองค์ทรงเริ่มเรียนพระปริยัติธรรมตามคำชักชวนของพระเทพมงคลรังษี (ดี พุทฺธโชติ) พระอุปัชฌาย์ ที่ตั้งใจจะให้พระองค์กลับมาสอนพระปริยัติธรรมที่วัดเทวสังฆารามและจะสร้างโรงเรียนพระปริยัติธรรมเตรียมไว้ให้ โดยพระอุปัชฌาย์นำพระองค์ไปฝากไว้กับพระครูสังวรวินัย (อาจ) เจ้าอาวาสวัดเสน่หา เมื่อวันที่ 20 มิถุนายน พ.ศ. 2470 แล้วจึงเริ่มเรียนภาษาบาลีโดยมีพระเปรียญจากวัดมกุฏกษัตริยารามราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร เป็นอาจารย์สอน หลังจากนั้น จึงเดินทางมายังกรุงเทพมหานครเพื่อศึกษาพระปริยัติธรรมที่วัดบวรนิเวศวิหาร พระองค์ทรงสอบได้นักธรรมชั้นตรีได้เมื่อ พ.ศ. 2472 และทรงสอบได้นักธรรมชั้นโทและเปรียญธรรม 3 ประโยค ในปี พ.ศ. 2473

พระองค์ทรงตั้งพระทัยอย่างมากในการสอบเปรียญธรรม 4 ประโยค แต่ผลปรากฏว่าทรงสอบตก ทำให้ทรงรู้สึกท้อแท้และคิดว่า "คงจะหมดวาสนาในทางพระศาสนาเสียแล้ว" แต่เมื่อทรงคิดทบทวนและไตร่ตรองดูว่าทำไมจึงสอบตก ก็ทรงตระหนักได้ว่าเหตุแห่งการสอบตกนั้นเกิดจากความประมาทโดยแท้ กล่าวคือ ทรงทำข้อสอบโดยไม่พิจารณาให้รอบคอบด้วยสำคัญผิดว่าตนรู้ดีแล้ว ทั้งยังมุ่งอ่านเฉพาะเนื้อหาที่เก็งว่าจะออกเป็นข้อสอบเท่านั้น ซึ่งพระองค์ทรงพบว่าเป็นวิธีการเรียนที่ไม่ถูกต้องเพราะไม่ทำให้เกิดความรู้อย่างแท้จริง จึงเป็นสาเหตุที่ทำให้พระองค์สอบตก เมื่อพระองค์ทรงตระหนักได้ดังนี้แล้วจึงทรงเปลี่ยนมาใช้วิธีเรียนแบบสม่ำเสมอและทั่วถึง พระองค์จึงสอบได้ทั้งนักธรรมชั้นเอกและเปรียญธรรม 4 ประโยค ในปี พ.ศ. 2475

หลังจากนั้น พระองค์ทรงกลับไปสอนพระปริยัติธรรมที่โรงเรียนเทวานุกูล วัดเทวสังฆาราม เพื่อสนองพระคุณพระเทพมงคลรังษีเป็นเวลา 1 พรรษา แล้วจึงทรงกลับมาอยู่วัดบวรนิเวศวิหารเพื่อทรงศึกษาพระปริยัติธรรมต่อไป โดยทรงสอบได้เปรียญธรรม 5 ประโยค โดยในระหว่างที่ทรงอยู่วัดบวรนิเวศวิหารนั้น พระองค์ก็ยังคงกลับไปช่วยสอนพระปริยัติธรรมที่วัดเทวสังฆารามอยู่เสมอ พระองค์ยังทรงศึกษาพระปริยัติธรรมอย่างต่อเนื่อง จนกระทั่ง สอบได้เปรียญธรรม 9 ประโยค ในปี พ.ศ. 2484

การปฏิบัติหน้าที่ด้านคณะสงฆ์

 
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงฉายภาพหมู่ร่วมกับคณะพระภิกษุสงฆ์วัดบวรนิเวศวิหาร เมื่อครั้งทรงผนวช

หลังจากที่พระองค์สอบได้เปรียญธรรม 9 แล้ว พระองค์ทรงเริ่มงานอันเกี่ยวเนื่องกับคณะสงฆ์อีกมากมาย ซึ่งนอกเหนือจากเป็นครูสอนพระปริยัติธรรมแล้ว พระองค์ยังเป็นผู้อำนวยการศึกษาสำนักเรียนวัดบวรนิเวศวิหารซึ่งมีหน้าที่จัดการศึกษาของภิกษุสามเณรทั้งแผนกธรรมและแผนกบาลี รวมทั้งทรงเป็นสมาชิกสังฆสภาโดยตำแหน่งในฐานะเป็นพระเปรียญ 9 ประโยค ต่อมา เมื่อมีการจัดตั้งมหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัยขึ้นอีกครั้งในปี พ.ศ. 2488 พระองค์ทรงรับหน้าที่เป็นกรรมการสภาการศึกษาและอาจารย์ของมหาวิทยาลัย รวมทั้ง เป็นพระวินัยธรชั้นอุทธรณ์และรักษาการพระวินัยธรชั้นฎีกาในกาลต่อมา นอกจากนี้ ยังทรงเป็นเลขานุการในสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์อีกด้วย

เมื่อมีพระชันษาได้ 34 ปี พระองค์ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะ ชั้นสามัญ ที่ พระโศภนคณาภรณ์ โดยพระองค์ได้รับเลือกจากสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ให้เป็นพระอภิบาลของพระภิกษุพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรในระหว่างที่ผนวชเป็นพระภิกษุและเสด็จประทบ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร เมื่อปี พ.ศ. 2499 ต่อมา ได้เลื่อนสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะ ชั้นธรรม ที่ พระธรรมวราภรณ์ โดยราชทินนามทั้ง 2 ข้างต้นนั้นเป็นราชทินนามที่ตั้งขึ้นใหม่สำหรับพระราชทานแก่พระองค์เป็นรูปแรก

ในปี พ.ศ. 2504 พระองค์ได้รับตำแหน่งเป็นผู้รักษาการเจ้าคณะธรรมยุตภาคทุกภาคและเจ้าอาวาสวัดบวรนิเวศวิหารราชวรวิหาร ในปีเดียวกันนี้เองพระองค์ได้รับการสถาปนาที่ พระสาสนโสภณ พระองค์เข้ารับตำแหน่งกรรมการมหาเถรสมาคมตั้งแต่ปี พ.ศ. 2506 นอกจากนั้น ยังได้ทรงนิพนธ์ผลงานทางวิชาการ เอกสาร และตำราด้านพุทธศาสนาไว้มากมาย

สมเด็จพระสังฆราช

 
พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรทรงสถาปนา สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก

พ.ศ. 2515 พระองค์ได้รับพระราชทานสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชาคณะที่ สมเด็จพระญาณสังวร ซึ่งเป็นราชทินนามที่พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยโปรดให้ตั้งขึ้นใหม่สำหรับพระราชทานสถาปนาสมเด็จพระอริยวงษญาณ (สุก ญาณสังวร) พระราชาคณะฝ่ายวิปัสสนาธุระเป็นครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. 2359 ตำแหน่งสมเด็จพระราชาคณะที่สมเด็จพระญาณสังวร จึงเป็นตำแหน่งพิเศษที่โปรดพระราชทานสถาปนาแก่พระเถระผู้ทรงคุณทางวิปัสสนาธุระเท่านั้น

เมื่อสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงชินวราลงกรณ สมเด็จพระสังฆราชในขณะนั้นสิ้นพระชนม์ในปี พ.ศ. 2531 ทำให้ตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราชว่างลง พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรจึงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระองค์ขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ในราชทินนามเดิมคือ สมเด็จพระญาณสังวร ซึ่งราชทินนามดังกล่าวนับเป็นราชทินนามพิเศษ กล่าวคือ สมเด็จพระสังฆราชที่มิได้เป็นพระบรมวงศานุวงศ์นั้น โดยปกติจะใช้ราชทินนามว่า สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ บางพระองค์ ครั้งนี้จึงนับเป็นอีกหนึ่งครั้งมีการใช้ราชทินนาม สมเด็จพระญาณสังวร สำหรับสมเด็จพระสังฆราชเพื่อเป็นการยกย่องพระเกียรติคุณทางวิปัสสนาธุระของพระองค์ให้เป็นที่ประจักษ์

ผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนสมเด็จพระสังฆราช

 
หนังสือ “ขอรับพระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช” ที่ พศ 0006/3 วันที่ 15 มกราคม พ.ศ. 2547

ในช่วงที่สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช มีศาสนกิจที่จะต้องเสด็จไปต่างประเทศ พระองค์จะมีพระบัญชาแต่งตั้งผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนสมเด็จพระสังฆราช โดยเมื่อครั้งพระองค์เสด็จประเทศจีนอย่างเป็นทางการ ตามคำกราบทูลอาราธนาของทบวงศาสนกิจ ประเทศจีน และเสด็จปฏิบัติศาสนกิจที่ประเทศเนปาล พระองค์มีพระบัญชาแต่งตั้งให้ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฟื้น ชุตินฺธโร) เป็นผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนสมเด็จพระสังฆราช นอกจากนี้ เมื่อครั้งที่พระองค์เสด็จปฏิบัติศาสนกิจที่ประเทศญี่ปุ่นและประเทศอินเดีย พระองค์มีพระบัญชาแต่งตั้งสมเด็จพระพุทธปาพจนบดี (ทองเจือ จินฺตากโร) เป็นผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนสมเด็จพระสังฆราช

 
นายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ นายกรัฐมนตรี (ขณะนั้น) เข้าเฝ้าถวายเครื่องสักการะแก่เจ้าประคุณสมเด็จพระญาณสังวรฯ เนื่องในเทศกาลเข้าพรรษาประจำปี 2553 ณ ตึกวชิรญาณ สามัคคีพยาบาร ชั้น 6 โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ กรุงเทพฯ เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 29 กรกฎาคม พ.ศ. 2553

ช่วงปี พ.ศ. 2547 หลังจากที่สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช ประชวรและประทับรักษาพระองค์ ณ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ เข้าร่วมงานพระศาสนาไม่สะดวก มหาเถรสมาคม ซึ่งเป็นองค์กรปกครองคณะสงฆ์ ได้แต่งตั้งให้สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) เป็นผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช ซึ่งสมเด็จพระสังฆราชได้มีพระบัญชาว่า “ทราบและเห็นชอบ” เมื่อวันที่ 26 มกราคม พ.ศ. 2547 ต่อมา การแต่งตั้งนั้นได้สิ้นสุดลงเพราะครบระยะเวลาที่กำหนด มหาเถรสมาคมจึงได้แต่งตั้งคณะผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช เพื่อบริหารกิจการคณะสงฆ์แทนสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช โดยประกอบด้วยพระราชาคณะ รวม 7 รูป จากพระอาราม 7 วัด โดยมีสมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) ในฐานะมีอาวุโสสูงสุดโดยสมณศักดิ์ทำหน้าที่ประธานคณะผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช

สิ้นพระชนม์

 
ภาพแสดงหน้าจอโทรทัศน์เป็นสีขาวดำเพื่อถวายความอาลัย น้อมสักการะสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร ทางสถานีวิทยุโทรทัศน์กองทัพบก
 
พระโกศกุดั่นใหญ่ถวายพระเกียรติยศ ณ ตำหนักเพ็ชร วัดบวรนิเวศวิหาร

สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 24 ตุลาคม พ.ศ. 2556 เวลา 19:30 นาฬิกา ณ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ เนื่องจากติดเชื้อในกระแสพระโลหิต มีการเคลื่อนพระศพจากโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์มายังตำหนักเพชร วัดบวรนิเวศวิหาร เมื่อวันที่ 25 ตุลาคม พ.ศ. 2556 เวลา 17.00 น. สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนินพร้อมด้วยพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯ ถึงตำหนักเพ็ชร วัดบวรนิเวศวิหาร เพื่อถวายน้ำสรงพระศพ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก โดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์

เมื่อสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ถวายน้ำสรงพระศพเสร็จแล้ว เจ้าพนักงานสุกำพระศพลงสู่หีบ แล้วเชิญไปประดิษฐานหลังชั้นแว่นฟ้าทอง ประกอบพระโกศกุดั่นใหญ่ภายใต้เศวตฉัตร 3 ชั้น แวดล้อมด้วยเครื่องประกอบพระเกียรติยศ เสร็จแล้วทรงทอดผ้าไตรถวายพระศพ พร้อมทั้งทรงวางพวงมาลาพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ และพวงมาลาส่วนพระองค์ ที่หน้าพระโกศพระศพ

การนี้พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรได้พระราชทานเลื่อนชั้นยศพระโกศประกอบพระอิสริยยศจากพระโกศกุดั่นน้อยเป็นพระโกศกุดั่นใหญ่ตั้งแต่วันแรกที่สิ้นพระชนม์ ครั้นถึงวาระพระราชทานเพลิงพระศพ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรจึงทรงพระกรุณาโปรดถวายพระโกศทองน้อยประกอบพระอิสริยยศและให้เจ้าพนักงานจัดฉัตรตาดเหลือง 5 ชั้นกางกั้นพระโกศ ในพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพระหว่างวันที่ 15-17 ธันวาคม พ.ศ. 2558 ซึ่งถือเป็นกรณีพิเศษเพราะยังไม่เคยปรากฏการพระราชทานเลื่อนพระโกศถึงสองครั้งมาก่อน

สำหรับพระอัฐิของสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ได้แบ่งออกเป็น 3 ส่วน ส่วนแรกประดิษฐาน ณ พระตำหนักเดิม ซึ่งเป็นสถานที่เก็บพระอัฐิของเจ้าอาวาสวัดบวรนิเวศวิหารทุกรูป ส่วนที่สองประดิษฐานที่วัดเทวสังฆาราม จังหวัดกาญจนบุรี ซึ่งเป็นวัดที่พระองค์ทรงผนวชและส่วนที่สามประดิษฐานที่วัดญาณสังวราราม จังหวัดชลบุรี ซึ่งเป็นวัดที่พระองค์สร้างขึ้น ส่วนพระสรีรางคารประดิษฐานที่พระวิหารเก๋ง วัดบวรนิเวศวิหาร

ในปี พ.ศ. 2562 พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงสถาปนาพระอัฐิของสมเด็จพระญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒโน) สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ในฐานะพระราชกรรมวาจาจารย์เมื่อครั้งทรงผนวช ขึ้นเป็น "สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร" ในการนี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เจ้าพนักงานจัดฉัตรตาดเหลือง 5 ชั้น ถวายกางกั้นพระรูปบรรจุพระสรีรางคาร ณ วัดบวรนิเวศวิหาร กับทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้แบ่งพระอัฐิบรรจุลงพระโกศทองคำ เชิญมาประดิษฐานในหอพระนาก วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เพื่อเป็นที่ทรงสักการบูชาและทรงบำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศถวายในพระฐานะพระบุพการีทางธรรมสืบไป

พระกรณียกิจ

ด้านการพระศาสนาในต่างประเทศ

พระองค์ได้เป็นกำลังสำคัญในการดำเนินการมาโดยลำดับ ดังนี้

  • พ.ศ. 2509 ในฐานะประธานกรรมการอำนวยการฝึกอบรมพระธรรมทูตในต่างประเทศ ได้เสด็จไปเป็นประธานสงฆ์ ในพิธีเปิดวัดพุทธประทีป ณ กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ และดูกิจการพระธรรมทูตในประเทศอังกฤษและอิตาลี
  • พ.ศ. 2511 เสด็จไปดูการพระศาสนา วัฒนธรรม และการศึกษาในประเทศอินโดนีเซีย ออสเตรเลีย และฟิลิปปินส์ อันเป็นผลให้ต่อมาได้มีการวางแผนร่วมกับชาวพุทธอินโดนีเซีย ในอันที่จะฟื้นฟูพระพุทธศาสนาในประเทศนั้น และได้ส่งพระธรรมทูตชุดแรกไปยังอินโดนีเซีย เมื่อปี พ.ศ. 2512 ได้ส่งพระภิกษุจากวัดบวรนิเวศ ออกไปปฏิบัติศาสนกิจที่ประเทศออสเตรเลีย เมื่อปี พ.ศ. 2516, และตั้งสำนักสงฆ์ในปี พ.ศ. 2518
  • พ.ศ. 2514 เสด็จไปดูการพระศาสนา และการศึกษาในประเทศเนปาล และอินเดีย ปากีสถาน ตะวันออก (บังคลาเทศ) ทำให้เกิดงานฟื้นฟูพระพุทธศาสนาในเนปาล ในขั้นแรก ได้ให้ทุนภิกษุ สามเณรเนปาลมาศึกษาพระพุทธศาสนาในไทย ที่วัดบวรนิเวศฯ
  • พ.ศ. 2520 เสด็จไปบรรพชาชาวอินโดนีเซีย จำนวน 43 คน ที่เมืองสมารัง ตามคำอาราธนาของคณะสงฆ์เถรวาทอินโดนีเซีย
  • พ.ศ. 2528 ทรงเป็นประธานคณะสงฆ์ ไปประกอบพิธีผูกพัทธสีมาอุโบสถ วัดจาการ์ต้าธรรมจักรชัย ณ ประเทศอินโดนีเซีย นับเป็นการผูกพันธสีมาอุโบสถวัดพระพุทธศาสนาเถรวาท เป็นครั้งแรกของประเทศอินโดนีเซีย และในปีเดียวกันนี้ ได้เสด็จไปเป็นประธานบรรพชากุลบุตรศากย แห่งเนปาล จำนวน 73 คน ณ กรุงกาฐมาณฑุ ประเทศเนปาล
  • พ.ศ. 2536 เสด็จไปเจริญศาสนาสัมพันธ์ระหว่างไทย-จีน เป็นครั้งแรก ที่ประเทศจีน ตามคำกราบทูลอาราธนาของรัฐบาลจีน
  • พ.ศ. 2538 เสด็จไปเป็นประธาน วางศิลาฤกษ์วัดไทย ณ ลุมพินี ประเทศเนปาล ซึ่งรัฐบาลไทยจัดสร้างถวายเป็นพุทธบูชา และเพื่อเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เนื่องในวโรกาสทรงครองสิริราชสมบัติครบ 50 ปี

ด้านสาธารณูปการ

ได้ทรงบูรณะซ่อมสร้างเสนาสนะ และถาวรวัตถุอันเป็นสาธารณประโยชน์เป็นจำนวนมาก กล่าวคือ

ปูชนียสถาน
ได้แก่ มณฑปประดิษฐานพระพุทธบาทจำลอง พระเจดีย์ วัดบวรนิเวศวิหาร พระบรมธาตุ เจดีย์ศรีนครินทรมหาสันติคีรี ดอยแม่สลอง

พระอาราม ได้แก่ วัดสันติคีรี ดอยแม่สลอง จังหวัดเชียงราย วัดรัชดาภิเศก อำเภอบ่อพลอย จังหวัดกาญจนบุรี วัดล้านนาสังวราราม อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ วัดพุมุด อำเภอไทรโยค กาญจนบุรี วัดญาณสังวราราม อำเภอบางละมุง จังหวัดชลบุรี นอกจากนั้นยังทรงอุปถัมภ์วัดไทยในต่างประเทศอีกหลายแห่งคือ วัดพุทธรังสี นครซิดนีย์ ออสเตรเลีย วัดจาการ์ตาธรรมจักรชัย กรุงจาการ์ตา ประเทศอินโดนีเซีย วัดนครมณฑปศรีกีรติวิหาร เมืองกิรติปูร เนปาล

โรงเรียน
ได้แก่ โรงเรียนสมเด็จพระญาณสังวร ยโสธร โรงเรียนสมเด็จพระปิยมหาราชรมณียเขต กาญจนบุรี
โรงพยาบาล
ได้แก่ การสร้างตึกวชิรญาณวงศ์ ตึกวชิรญาณสามัคคีพยาบาร และตึก ภปร. โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์, โรงพยาบาลสมเด็จพระปิยมหาราชรมณียเขต จังหวัดกาญจนบุรี, โรงพยาบาลวัดญาณสังวราราม จังหวัดชลบุรี, และโรงพยาบาลสกลมหาสังฆปรินายก เพื่อถวายเป็นอนุสรณ์ แด่สมเด็จพระสังฆราชแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ทุกพระองค์ รวม 19 แห่ง ได้เริ่มก่อสร้างไปแล้วหลายแห่ง

พระภารกิจ

  • พ.ศ. 2484 เป็นสมาชิกสังฆสภาโดยตำแหน่ง เป็นกรรมการสังคายนาพระธรรมวินัย และเป็นผู้อำนวยการศึกษาสำนักเรียนวัดบวรนิเวศวิหาร
  • พ.ศ. 2489 เป็นพระวินัยธรชั้นอุทธรณ์ และเป็นกรรมการสภาการศึกษามหามกุฏราชวิทยาลัย
  • พ.ศ. 2493 เป็นกรรมการเถรสมาคม คณะธรรมยุต ประเภทชั่วคราว
  • พ.ศ. 2494 เป็นกรรมการอำนวยการมหามงกุฎราชวิทยาลัย และเป็นกรรมการแผนกตำราของมหามกุฏราชวิทยาลัย
  • พ.ศ. 2496 เป็นกรรมการตรวจชำระ คัมภีร์ฎีกา
  • พ.ศ. 2497 เป็นกรรมการเถรสมาคมคณะธรรมยุตประเภทถาวร
 
สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรินายก
  • พ.ศ. 2499 เป็นพระอภิบาล (พระพี่เลี้ยง) ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชซึ่งทรงพระผนวชและเสด็จประทับ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร ได้เลื่อนสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะชั้นธรรม ที่พระธรรมวราภรณ์ และรักษาการวินัยธรชั้นฎีกา
  • พ.ศ. 2501 เป็นกรรมการคณะธรรมยุติ และเป็นกรรมการมูลนิธิส่งเสริมกิจการพระศาสนา และมนุษยธรรม (ก.ศ.ม.)
  • พ.ศ. 2503 เป็นสังฆมนตรีช่วยว่าการองค์การปกครอง สั่งการองค์การปกครองฝ่ายธรรมยุต
  • พ.ศ. 2504 เป็นเจ้าอาวาสวัดบวรนิเวศวิหาร เป็นผู้อำนวยการมหามกุฏราชวิทยาลัย เป็นประธานกรรมการสภาการศึกษามหามกุฏราชวิทยาลัย เป็นผู้รักษาการณ์เจ้าคณะธรรมยุตภาคทุกภาค และเป็นพระอุปัชฌาย์
  • พ.ศ. 2506 เป็นกรรมการเถรสมาคม ซึ่งเป็นกรรมการชุดแรก ตาม พ.ร.บ. คณะสงฆ์ พ.ศ. 2505
  • พ.ศ. 2515 เป็นเจ้าคณะกรุงเทพมหานครและสมุทรปราการ
  • พ.ศ. 2517 เป็นประธานกรรมการคณะธรรมยุต
  • พ.ศ. 2521 เป็นพระกรรมวาจาจารย์ ในพระราชพิธีทรงผนวช พันตรี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม
  • พ.ศ. 2528 เป็นรองประธานกรรมการสังคีติการสงฆ์ ในการสังคายนาพระธรรมวินัย ตรวจชำระพระไตรปิฎก และเป็นสังฆปาโมกข์ปาลิวิโสธกะพระวินัยปิฎก เนื่องในวโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 5 รอบ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
  • พ.ศ. 2531 รักษาการเจ้าคณะใหญ่ธรรมยุต เป็นนายกกรรมการมหามกุฏราชวิทยาลัย และเป็นนายกสภาการศึกษามหามกุฏราชวิทยาลัย

พระนิพนธ์

ทรงนิพนธ์เรื่องต่าง ๆ ไว้เป็นอันมาก ทั้งที่เป็นตำรา พระธรรมเทศนา และทั่วไป พอประมวลได้ดังนี้;

ประเภทตำรา ทรงเรียบเรียง

ประเภทพระธรรมเทศนา มีอยู่เป็นจำนวนมาก เท่าที่พิมพ์เป็นเล่มแล้วเช่น;

  • ปัญจคุณ 5 กัณฑ์
  • ทศพลญาณ 10 กัณฑ์
  • มงคลเทศนา
  • โอวาทปาฏิโมกข์ 3 กัณฑ์
  • สังฆคุณ 9 กัณฑ์
  • ฯลฯ

ประเภทงานแปลเป็นภาษาต่างประเทศ ทรงริเริ่มและดำเนินการให้แปลตำราทางพุทธศาสนา จากภาษาไทยเป็นภาษาอังกฤษ เพื่อใช้ในการศึกษาพระพุทธศาสนา เช่น;

  • นวโกวาท
  • วินัยมุข
  • พุทธประวัติ
  • ภิกขุปาติโมกข์
  • อุปสมบทวิธี
  • ทำวัตรสวดมนต์
  • ฯลฯ

ประเภททั่วไป มีอยู่เป็นจำนวนมาก เช่น;

  • การนับถือพระพุทธศาสนา
  • หลักพระพุทธศาสนา
  • พระพุทธเจ้าของเรานั้นท่านล้ำเลิศ
  • 45 พรรษาพระพุทธเจ้า
  • พระพุทธเจ้าสั่งสอนอะไร (ไทย-อังกฤษ)
  • วิธีปฏิบัติตนให้ถูกต้องทางธรรมะ
  • พระพุทธศาสนากับสังคมไทย
  • เรื่องกรรม ศีล (ไทย-อังกฤษ)
  • แนวปฏิบัติในสติปัฎฐาน
  • อาหุเณยโย
  • อวิชชา
  • สันโดษ
  • หลักธรรมสำหรับการปฏิบัติอบรมจิต
  • การบริหารจิตสำหรับผู้ใหญ่
  • บัณฑิตกับโลกธรรม
  • แนวความเชื่อ
  • บวชดี
  • บุพการี-กตัญญูกตเวที
  • คำกลอนนิราศสังขาร
  • ตำนานวัดบวรนิเวศ
  • วิธีสร้างบุญบารมี
  • แสงส่องใจ
  • ความซับซ้อนของกรรม
  • พุทธวิธีแก้หลง
  • ฯลฯ

พระเกียรติยศ

ลำดับสมณศักดิ์

ธรรมเนียมพระยศของ
สมเด็จพระสังฆราชเจ้า
กรมหลวงวชิรญาณสังวร
 
ตราประจำพระองค์
การทูลใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตนข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับพะย่ะค่ะ/เพคะ
ลำดับโปเจียมเสมอศักดิ์พระอนุวงศ์ชั้นพระเจ้าวรวงศ์เธอ ทรงกรม
  • พ.ศ. 2490 พระราชาคณะชั้นสามัญ ที่ พระโศภณคณาภรณ์
  • พ.ศ. 2495 พระราชาคณะชั้นราช ในราชทินนามเดิม
  • พ.ศ. 2498 พระราชาคณะชั้นเทพ ในราชทินนามเดิม
  • พ.ศ. 2499 พระราชาคณะชั้นธรรม ที่ พระธรรมวราภรณ์ บรมนริศรธรรมนีติสาธก ตรีปิฎกคุณวิภูสิต ธรรมวิทิตคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี
  • พ.ศ. 2504 รองสมเด็จพระราชาคณะ มีราชทินนามตามจารึกในหิรัญบัฏว่า พระสาสนโสภณ วิมลญาณสุนทร บรมนริศรธรรมนีติสาธก ตรีปิฎกธรรมาลังการวิภูสิต ธรรมยุตติกคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี
  • พ.ศ. 2515 สมเด็จพระราชาคณะ มีราชทินนามตามจารึกในสุพรรณบัฏว่า สมเด็จพระญาณสังวร บรมนริศรธรรมนีติสาธก ตรีปิฎกปริยัตติธาดา สัปตวิสุทธิจริยาสมบัติ อุดมศีลจารวัตรสุนทร ธรรมยุตติกคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัณยวาสี
  • 21 เมษายน พ.ศ. 2532 ทรงได้รับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า สมเด็จพระญาณสังวร บรมนริศรธรรมนีติภิบาล อริยวงศาคตญาณวิมล สกลมหาสังฆปริณายก ตรีปิฎกปริยัตติธาดา วิสุทธจริยาธิสมบัติ สุวัฑฒนภิธานสงฆวิสุต ปาวจนุตตมพิสาร สุขุมธรรมวิธานธำรง วชิรญาณวงศวิวัฒ พุทธบริษัทคารวสถาน วิจิตรปฏิภาณพัฒนคุณ วิบุลสีลาจารวัตรสุนทร บวรธรรมบพิตร สรรพคณิศรมหาปธานาธิบดี คามวาสี อรัณยวาสี สมเด็จพระสังฆราช
  • 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2562 ทรงได้รับการสถาปนาพระอัฐิเป็น สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร วชิราลงกรณราชาภินิษกรมณาจารย์ สุขุมธรรมวิธานธำรง อริยวงศาคตญาณวิมล สกลมหาสังฆปริณายก ตรีปิฎกปริยัติธาดา วิสุทธจริยาธิสมบัติ สุวัฑฒนภิธานสังฆวิสุต ปาวจนุตตมพิสาร วชิรญาณวงศวิวัฒ พุทธบริษัทคารวสถาน วิจิตรปฏิภาณพัฒนคุณ วิบุลสีลาจารวัตรสุนทร สรรพคณิศรมหาสังฆาธิบดี ศรีสมณุดมบรมบพิตร

ตำแหน่งที่ได้รับการถวาย

 
เอกสารถวายตำแหน่งผู้นำคณะสงฆ์สูงสุดแห่งโลกพระพุทธศาสนา
  • ผู้นำคณะสงฆ์สูงสุดแห่งโลกพระพุทธศาสนา (Supreme Holiness of World Buddhism) อันเป็นตำแหน่งที่ได้รับการทูลถวายจากผู้นำชาวพุทธโลกจาก 32 ประเทศเข้าร่วมประชุมสุดยอดพุทธศาสนิกชนแห่งโลก ณ ประเทศญี่ปุ่น เมื่อ พ.ศ. 2555 ในฐานะที่ทรงได้รับการเคารพอย่างสูงสุด รวมทั้งเป็นสมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายกแห่งประเทศไทย ผู้สอนพระธรรมคำสั่งสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าให้ทุกคนปฏิบัติธรรมตั้งอยู่ในพระปัญญาธรรมและพระกรุณาธรรมนำ ไปสู่สันติภาพและความเจริญรุ่งเรืองมีพระบารมีปกแผ่ไพศาลไปทั่วราชอาณาจักรไทยและทั่วโลก นับเป็นแบบอย่างของสากลโลก ซึ่งเป็นการมอบตำแหน่งนี้เป็นครั้งแรกของโลก

ปริญญากิตติมศักดิ์

   
ตราประจำพระองค์ในขณะทรงดำรงพระสมณศักดิ์เป็นสมเด็จพระสังฆราช (ภาพซ้าย) และดำรงพระสมณศักดิ์เป็นสมเด็จพระสังฆราชเจ้า (ภาพขวา)

พระองค์ได้รับการถวายปริญญากิตติมศักดิ์จากสถาบันการศึกษา ดังต่อไปนี้

สถานที่เนื่องด้วยพระนาม

งานฉลองพระชันษา 96 ปี (8 รอบ)

3 ตุลาคม 2552 สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรินายก ทรงเจริญพระชันษาครบ 96 ปี รัฐบาลจัดให้มีการบำเพ็ญกุศล และงานฉลองเนื่องในโอกาสมงคลนี้

งานฉลองพระชันษา 100 ปี 3 ตุลาคม 2556

งานแสดงมุทิตาจิต ฉลองพระชันษา 100 ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ในวันพฤหัสบดีที่ 3 ตุลาคม 2556 ณ ตึกวชิรญาณ สามัคคีพยาบาร โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์

  • เวลา 08.00 น. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช เสด็จฯ ออกทรงรับบาตรจากศิษยานุศิษย์ และ ประชาชนทั่วไป
  • เวลา 09.00 น. ศิลปิน ดารา นักร้อง ที่จะมาร่วมรณรงค์รับบริจาคเงิน เพื่อโดยเสด็จพระกุศล สมเด็จพระสังฆราชให้โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ เข้าเฝ้าฯ ถวายพระพรและรับประทานเกียรติบัตร และออกรณรงค์รับบริจาคตามคลินิกผู้ป่วยนอก / หอผู้ป่วยพิเศษ / สำนักงาน
  • เวลา 11.00 น. ถวายภัตตาหารเพล ณ ตึกวชิรญาณ สามัคคีพยาบาร ชั้น 5
  • เวลา 13.00 น. การบรรยายพิเศษ “ใส่บาตรอย่างไร ได้บุญ ไกลโรค” ณ ห้องประชุมเฉลิม พรมมาส ตึก อปร.
  • เวลา 13.30 น. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงรับน้ำสรงพระราชทาน จากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ และบรมวงศานุวงศ์ทุก พระองค์ เนื่องในงานฉลองพระชันษา 100 ปี
  • เวลา 15.00 น. สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯ เป็นองค์ประธานทอดผ้าป่าสามัคคี 84,000 กอง
  • เวลา 15.30 - 16.45 น. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช โปรดฯ ให้ศิษยานุศิษย์และประชาชนทั่วไปเข้าเฝ้าฯ ถวายพระพร
  • เวลา 17.00 น. พิธีเจริญพระพุทธมนต์แสดงมุทิตาจิตฉลองสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เนื่องในงานฉลองพระชันษา 100 ปี
  • เวลา 18.00 น. พิธีลาบวชเนกขัมมบารมี 101 คน

พงศาวลี

อ้างอิง

เชิงอรรถ
  1. "พุทธศาสนิกชนร่ำไห้ "สมเด็จพระสังฆราช" สิ้นพระชนม์ลงแล้ว!". มติชน. 2013-10-24. สืบค้นเมื่อ 2013-10-24.[ลิงก์เสีย]
  2. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เจ้าอาวาสลำดับที่ ๖ (หน้า 1), วัดบวรนิเวศวิหาร, เข้าถึงวันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2556
  3. บวรธรรมบพิตร พระประวัติ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก, หน้า 21
  4. บวรธรรมบพิตร พระประวัติ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก, หน้า 20
  5. บวรธรรมบพิตร พระประวัติ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก, หน้า 18-19
  6. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เจ้าอาวาสลำดับที่ ๖ (หน้า 2), วัดบวรนิเวศวิหาร, เข้าถึงวันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2556
  7. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เจ้าอาวาสลำดับที่ ๖ (หน้า 3), วัดบวรนิเวศวิหาร, เข้าถึงวันที่ 24 เมษายน พ.ศ. 2556
  8. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เจ้าอาวาสลำดับที่ ๖ (หน้า 4), วัดบวรนิเวศวิหาร, เข้าถึงวันที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2556
  9. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เจ้าอาวาสลำดับที่ ๖ (หน้า 5), วัดบวรนิเวศวิหาร, เข้าถึงวันที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2556
  10. พระศาสนกิจทางการคณะสงฆ์ 2011-10-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, สังฆราชดอตคอม, เข้าถึงวันที่ 27 เมษายน พ.ศ. 2556
  11. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง ผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนสมเด็จพระสังฆราช สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฟื้น ชุตินธโร), เล่ม ๑๑๐, ตอน ๘๙ ง, ๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๓๖, หน้า ๓๘
  12. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง ผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนสมเด็จพระสังฆราช (สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฟื้น ชุตินธโร), เล่ม ๑๑๒, ตอน พิเศษ ๔๓ ง, ๑๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๓๘, หน้า ๑๗
  13. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง ผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนสมเด็จพระสังฆราช, เล่ม ๑๑๕, ตอนพิเศษ ๓๒ ง, ๒๗ เมษายน พ.ศ. ๒๕๔๑, หน้า ๓
  14. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง ผู้ปฏิบัติหน้าที่แทนสมเด็จพระสังฆราช, เล่ม ๑๑๖, ตอน ๒๗ ง, ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๕๔๒, หน้า ๓๔
  15. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ เรื่อง แต่งตั้งคณะผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช, เล่ม ๑๒๑, ตอนพิเศษ ๓ง, ๑๔ มกราคม พ.ศ. ๒๕๔๗, หน้า ๒๘
  16. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศมติมหาเถรสมาคม ครั้งที่ ๒๐/๒๕๔๗ เรื่อง การแต่งตั้งคณะผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช, เล่ม ๑๒๑, ตอนพิเศษ ๗๙ ง, ๒๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๗, หน้า ๑
  17. ผู้จัดการออนไลน์, สำนักนายกฯแถลง “สมเด็จญาณฯ” ทรงเป็นสมเด็จพระสังฆราชแต่เพียงพระองค์เดียว, 3 พฤศจิกายน 2548
  18. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศสถาปนาพระเกียรติยศ, ตอนพิเศษ 328 ง, เล่ม 132, วันที่ 14 ธันวาคม พ.ศ. 2558, หน้า 1
  19. "นักวิชาการ เผย สมเด็จพระญาณสังวรฯ ได้เลื่อนชั้นพระโกศถึง 2 ครั้งถือเป็นกรณีพิเศษ". ไทยรัฐออนไลน์. 10 ธันวาคม 2558. สืบค้นเมื่อ 10 ธันวาคม 2558. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
  20. "พระเจดีย์บรรจุพระอัฐิพระสังฆราช 3 องค์". Nation TV. 17 ธันวาคม 2558. สืบค้นเมื่อ 11 กุมภาพันธ์ 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
  21. "พระบรมราชโองการ ประกาศ เรื่อง สถาปนาสมเด็จพระสังฆราชเจ้า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 136 (40 ข): 2. 28 กรกฎาคม 2562. สืบค้นเมื่อ 28 กรกฎาคม 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
  22. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศตั้งคณะสังฆมนตรี, เล่ม 77, ตอนที่ 41, 17 พฤษภาคม 2503, หน้า 1437-9
  23. หมายกำหนดการ พระราชพิธีทรงผนวช พันตรี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฏราชกุมาร ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๕๒๑
  24. ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานสัญญาบัตรตั้งสมณศักดิ์, เล่ม ๖๔, ตอน ๒๗ ง, ๑๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๙๐, หน้า ๑๕๒๖
  25. ราชกิจจานุบเกษา, แจ้งความสำนักคณะรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานสัญญาบัตรตั้งสมณศักดิ์, เล่ม ๗๔, ตอน ๖ ง ฉบับพิเศษ, ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๕๐๐, หน้า ๑
  26. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสถาปนาสมณศักดิ์, ตอนที่ 104, เล่ม 78, วันที่ 15 ธันวาคม พ.ศ. 2504, หน้า 13-16
  27. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสถาปนาสมณศักดิ์ (พระสาสณโสภณ เป็นสมเด็จพระราชาคณะ), ตอนที่ 102, เล่ม 89, วันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2515, หน้า 1-5
  28. "แก้คำผิด จดหมายเหตุพระราชพิธีสถาปนสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 109 (16 ง): 1080. 28 มกราคม 2535. สืบค้นเมื่อ 11 พฤศจิกายน 2556. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
  29. ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช, ตอนที่ 63, เล่ม 106, วันที่ 21 เมษายน พ.ศ. 2532, หน้า 1-7
  30. ผู้นำชาวพุทธ 32 ประเทศทูลถวายพระเกียรติยศอันสูงสุด สมเด็จพระสังฆราช ให้เป็น "ผู้นำคณะสงฆ์สูงสุดแห่งโลกพระพุทธศาสนา" เป็นครั้งแรกของโลก[ลิงก์เสีย], สำนักข่าวแห่งชาติ กรมประชาสัมพันธ์, เข้าถึงวันที่ 30 เมษายน พ.ศ. 2556
  31. ถวาย "ผู้นำคณะสงฆ์สูงสุดแห่งโลกพุทธ", ไทยรัฐออนไลน์, เข้าถึงวันที่ 30 เมษายน พ.ศ. 2556
  32. สมเด็จพระสังฆราช“ผู้นำคณะสงฆ์สูงสุดแห่งโลกพระพุทธศาสนา”, เดลินิวส์ออนไลน์, เข้าถึงวันที่ 30 เมษายน พ.ศ. 2556
  33. ปริญญาดุษฎีบัณฑิต 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, สังฆราชดอตคอม, เข้าถึงวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2556
  34. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เจ้าอาวาสลำดับที่ ๖ (หน้า 12), วัดบวรนิเวศวิหาร, เข้าถึงวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2556
  35. รายพระนามและรายนามผู้ได้รับปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์จากมหาวิทยาลัยขอนแก่น ปี 2511 - ปัจจุบัน Archived 2012-07-18 ที่ archive.today, มหาวิทยาลัยขอนแก่น, เข้าถึงวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2556
  36. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ทูลเกล้าฯ ถวายปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ 2008-10-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, เข้าถึงวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2556
  37. รายพระนามและรายนามปริญญาดุษฎีกิตติมศักดิ์ ประจำปี 2544[ลิงก์เสีย], มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, เข้าถึงวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2556
  38. ม.ราชภัฏมหาสารคามทูลถวายดุษฎีบัณฑิตแด่สมเด็จพระสังฆราช[ลิงก์เสีย], ฝ่ายประชาสัมพันธ์ มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย, เข้าถึงวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2556
  39. บำเพ็ญพระกุศล สังฆราช 98 พรรษา, ไทยรัฐออนไลน์, เข้าถึงวันที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2556
  40. มมร.ทูลถวายปริญญาเอกพุทธศาสน์ศึกษาแด่พระสังฆราช ฉลองพระชนมายุ 100 พรรษา 2016-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน, มติชนออนไลน์, เข้าถึงวันที่ 27 กันยายน พ.ศ. 2556
  41. งานฉลองพระชันษา ๙๖ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปรินายก[ลิงก์เสีย]
  42. พระองค์ที่ ๑๙: สมเด็จพระสังฆราช (เจริญ สุวฑฺฒโน)
บรรณานุกรม
ก่อนหน้า สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณสังวร ถัดไป
สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงชินวราลงกรณ    
สมเด็จพระสังฆราชแห่งกรุงรัตนโกสินทร์
(พ.ศ. 2532 – 2556)
  สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อัมพร อมฺพโร)
สมเด็จพระญาณสังวร (สุก)   สมเด็จพระญาณสังวร
(พ.ศ. 2515 – 2556)
  รอการสถาปนา
สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงชินวราลงกรณ    
เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต
(พ.ศ. 2532 – 2556)
  สมเด็จพระวันรัต (จุนท์ พฺรหฺมคุตฺโต)
พระพรหมมุนี (ผิน สุวโจ)    
เจ้าอาวาสวัดบวรนิเวศราชวรวิหาร
(พ.ศ. 2504 – 2556)
  สมเด็จพระวันรัต (จุนท์ พฺรหฺมคุตฺโต)
ไม่มี    
ผู้รักษาการแทนเจ้าอาวาสวัดญาณสังวรารามวรมหาวิหาร
(พ.ศ. 2525 – 2556)
  พระธรรมบัณฑิต (อภิพล อภิพโล)



สมเด, จพระส, งฆราชเจ, กรมหลวงวช, รญาณส, งวร, พระนามเด, เจร, คชว, ตร, ฉายา, วฑ, ฒโน, ลาคม, 2456, ลาคม, 2556, เป, นสมเด, จพระส, งฆราช, สกลมหาส, งฆปร, ณายกพระองค, แห, งกร, งร, ตนโกส, นทร, สถ, ดบวรน, เวศราชวรว, หาร, ทรงดำรงตำแหน, งเม, 2532, ในร, ชสม, ยพระบาทสมเด, . smedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwr phranamedim ecriy khchwtr chaya suwth thon 3 tulakhm ph s 2456 24 tulakhm ph s 2556 epnsmedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinaykphraxngkhthi 19 aehngkrungrtnoksinthr sthit n wdbwrniewsrachwrwihar thrngdarngtaaehnngemux ph s 2532 inrchsmyphrabathsmedcphrabrmchnkathiebsr mhaphumiphlxdulyedchmharach brmnathbphitr thuxepnsmedcphrasngkhrachthimiphrachnsamakkwasmedcphrasngkhrachthukphraxngkhinxditaelaepnphraxngkhaerkkhxngithythimiphrachnsa 100 pi sinphrachnmemuxwnthi 24 tulakhm ph s 2556 enuxngcaktidechuxinkraaesphraolhit 1 smedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwrsmedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinaykdarngphrays21 emsayn ph s 2532 24 tulakhm ph s 2556 24 pi 186 wn sthapnaph s 2532wdphrasrirtnsasdaramkxnhnasmedcphrasngkhracheca krmhlwngchinwralngkrnthdipsmedcphraxriywngsakhtyan xmphr xm phor phrrsa80sthitwdbwrniewsrachwrwiharsasnaphuththnikaythrrmyutiknikayprasuti3 tulakhm ph s 2456cnghwdkaycnburi praethssyamecriy khchwtrsinphrachnm24 tulakhm ph s 2556 100 pi orngphyabalculalngkrn krungethphmhankhr praethsithyphrachnknxy khchwtrphrachnnikimnxy khchwtrlayphranam enuxha 1 phraprawti 1 1 khnathrngphraeyaw 1 2 brrphchaaelaxupsmbth 1 3 karsuksaphrapriytithrrm 1 4 karptibtihnathidankhnasngkh 1 5 smedcphrasngkhrach 1 6 phuptibtihnathiaethnsmedcphrasngkhrach 1 7 sinphrachnm 2 phrakrniykic 2 1 dankarphrasasnaintangpraeths 2 2 dansatharnupkar 2 3 phrapharkic 3 phraniphnth 4 phraekiyrtiys 4 1 ladbsmnskdi 4 2 taaehnngthiidrbkarthway 4 3 priyyakittimskdi 5 sthanthienuxngdwyphranam 6 nganchlxngphrachnsa 96 pi 8 rxb 7 nganchlxngphrachnsa 100 pi 3 tulakhm 2556 8 phngsawli 9 xangxingphraprawti aekikhkhnathrngphraeyaw aekikh smedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwr miphranamedimwa ecriy khchwtr prasutiemuxwnthi 3 tulakhm ph s 2456 thicnghwdkaycnburi epnbutrkhnotkhxngphrachnknxy khchwtr aelaphrachnnikimnxy khchwtr phraxngkhminxngchay 2 khn idaek naycaeniyr khchwtr aelanaysmuthr khchwtr phrachnkkhxngphraxngkhpwyepnorkhenuxngxkaelaesiychiwitiptngaetphraxngkhyngelk hlngcaknn phraxngkhidmaxyuinkhwamduaelkhxngnangkimehng hruxkimehngsungepnphisawkhxngphrachnnikimnxythiidkhxphraxngkhmaeliyngdu 2 aelanangkimehngcungtngchuxhlanchayphuniwa ecriy 3 phrachnknxy khchwtr epnbutrkhnthisamcakthnghmdsikhnkhxngelk kbaedngxim khchwtr epnhlanpu hlanyakhxnghlwngphiphithphkdi phuekhyepnkharachkarchawkrungeka 4 kbnangcinphuphriyahlwngphiphithphkdiepnhlanyaykhxngthawethphkrastri 5 swnphrachnnikimnxy hruxnxy sungekhyepliynchuxepnaedngaekwnn mibidaepnkhnechuxsaycinkhuxnayehngelk aestn kbmardaechuxsayywnchuxnangthxngkha 4 khrnnayehngelkthungaekkrrm nangthxngkhacungsmrsihmkbnaysukh rungswang mibutrdwykn 4 khn 5 d ch ecriy khchwtr khnasuksaxyu n orngeriynwisuththrngsi phungsngektidwa d ch ecriyswmekhruxngchudlukesuxsamyintaaehnngyslukesuxexk emuxphrachnsaid 8 pi thrngekhaeriynthiorngeriynprachabal wdethwsngkharam cncbchnprathm 5 ethiybethachnmthymsuksapithi 1 aela 2 inpccubn emux ph s 2468 inkhnathimiphrachnsa 12 pi hlngcaknn thrngimruwacaeriynxairtxaelaimruwacaeriynthiihn thrngelawa emuxeyawwymiphraxthyasykhxnkhangkhlad klwtxkhnaeplkhna aelakhxnkhangcaepnkhntidpathixyu iklchidknmaaetthrngphraeyawodyimekhyaeykcakknely cungthaihphraxngkhimklatdsinphrathyiperiyntxthixun 2 brrphchaaelaxupsmbth aekikh emuxphraxngkhyngthrngphraeyawnnthrngecbpwyxxdaexdxyuesmx odymixyukhrawhnungthithrngpwyhnkcnyati tangphaknkhidwakhngimrxdaelwaelaidbniwwa thahaypwycaihbwchephuxaekbn aetemuxhaypwyaelw phraxngkhkyngimidbwch cnkrathngeriyncbchnprathm 5 aelw phraxngkhcungidthrngbrrphchaepnsamenrephuxaekbninpi ph s 2469 khnamiphrachnsaid 14 pi thiwdethwsngkharam odymiphraethphmngkhlrngsi di phuth thochti ecaxawaswdethwsngkharam epnphraxupchchay aelaphrakhruniwithsmacar ehriyy suwn nochti ecaxawasswdsrixuplaram epnphraxacaryihsrnaaelasil 2 phayhlngbrrphchaaelwidcaphrrsaxyuthiwdethwsngkharam 1 phrrsa aelaidmasuksaphrathrrmwinythiwdesnha cnghwdnkhrpthm hlngcaknn phraethphmngkhlrngsi di phuthth ochti phraxupchchayidphaphraxngkhipyngwdbwrniewsrachwrwihar aelanaphraxngkhkhunefathwaytwtxsmedcphrawchiryanwngs ecaxawaswdbwrniewswihar txmakhuxsmedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryanwngs ephuxxyusuksaphrapriytithrrminsankwdbwrniewswihar phraxngkhthrngidrbprathannamchayacaksmedcphrasngkhrachwa suwth thon sungmikhwamhmaywa phuecriydi 6 cnkrathngphrachnsakhrbxupsmbthcungthrngedinthangklbipxupsmbththiwdethwsngkharamemux ph s 2476 phayhlngcungidedinthangekhamacaphrrsa n wdbwrniewswihar krungethphmhankhr ephuxthrngsuksaphrathrrmwinyaelathiwdbwrniewswiharniexng phraxngkhthanidekhaphithixupsmbthsainthrrmyutiknikayemuxwnthi 15 kumphaphnth ph s 2476 nbaebbpccubntrngkb ph s 2477 odymismedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryanwngs epnphraxupchchay phraethphemthi cu xis sryaon epnphrakrrmwacacary karsuksaphrapriytithrrm aekikh phraxngkhthrngerimeriynphrapriytithrrmtamkhachkchwnkhxngphraethphmngkhlrngsi di phuth thochti phraxupchchay thitngiccaihphraxngkhklbmasxnphrapriytithrrmthiwdethwsngkharamaelacasrangorngeriynphrapriytithrrmetriymiwih odyphraxupchchaynaphraxngkhipfakiwkbphrakhrusngwrwiny xac ecaxawaswdesnha emuxwnthi 20 mithunayn ph s 2470 aelwcungerimeriynphasabaliodymiphraepriyycakwdmkutkstriyaramrachwrwihar krungethphmhankhr epnxacarysxn hlngcaknn cungedinthangmayngkrungethphmhankhrephuxsuksaphrapriytithrrmthiwdbwrniewswihar 6 phraxngkhthrngsxbidnkthrrmchntriidemux ph s 2472 aelathrngsxbidnkthrrmchnothaelaepriyythrrm 3 praoykh inpi ph s 2473 7 phraxngkhthrngtngphrathyxyangmakinkarsxbepriyythrrm 4 praoykh aetphlpraktwathrngsxbtk thaihthrngrusukthxaethaelakhidwa khngcahmdwasnainthangphrasasnaesiyaelw aetemuxthrngkhidthbthwnaelaitrtrxngduwathaimcungsxbtk kthrngtrahnkidwaehtuaehngkarsxbtknnekidcakkhwampramathodyaeth klawkhux thrngthakhxsxbodyimphicarnaihrxbkhxbdwysakhyphidwatnrudiaelw thngyngmungxanechphaaenuxhathiekngwacaxxkepnkhxsxbethann sungphraxngkhthrngphbwaepnwithikareriynthiimthuktxngephraaimthaihekidkhwamruxyangaethcring cungepnsaehtuthithaihphraxngkhsxbtk emuxphraxngkhthrngtrahnkiddngniaelwcungthrngepliynmaichwithieriynaebbsmaesmxaelathwthung phraxngkhcungsxbidthngnkthrrmchnexkaelaepriyythrrm 4 praoykh inpi ph s 2475 7 hlngcaknn phraxngkhthrngklbipsxnphrapriytithrrmthiorngeriynethwanukul wdethwsngkharam ephuxsnxngphrakhunphraethphmngkhlrngsiepnewla 1 phrrsa aelwcungthrngklbmaxyuwdbwrniewswiharephuxthrngsuksaphrapriytithrrmtxip odythrngsxbidepriyythrrm 5 praoykh odyinrahwangthithrngxyuwdbwrniewswiharnn phraxngkhkyngkhngklbipchwysxnphrapriytithrrmthiwdethwsngkharamxyuesmx phraxngkhyngthrngsuksaphrapriytithrrmxyangtxenuxng cnkrathng sxbidepriyythrrm 9 praoykh inpi ph s 2484 7 karptibtihnathidankhnasngkh aekikh phrabathsmedcphrabrmchnkathiebsr mhaphumiphlxdulyedchmharach brmnathbphitr thrngchayphaphhmurwmkbkhnaphraphiksusngkhwdbwrniewswihar emuxkhrngthrngphnwch hlngcakthiphraxngkhsxbidepriyythrrm 9 aelw phraxngkhthrngerimnganxnekiywenuxngkbkhnasngkhxikmakmay sungnxkehnuxcakepnkhrusxnphrapriytithrrmaelw phraxngkhyngepnphuxanwykarsuksasankeriynwdbwrniewswiharsungmihnathicdkarsuksakhxngphiksusamenrthngaephnkthrrmaelaaephnkbali rwmthngthrngepnsmachiksngkhsphaodytaaehnnginthanaepnphraepriyy 9 praoykh txma emuxmikarcdtngmhawithyalymhamkutrachwithyalykhunxikkhrnginpi ph s 2488 phraxngkhthrngrbhnathiepnkrrmkarsphakarsuksaaelaxacarykhxngmhawithyaly rwmthng epnphrawinythrchnxuththrnaelarksakarphrawinythrchndikainkaltxma nxkcakni yngthrngepnelkhanukarinsmedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryanwngsxikdwy 8 dubthkhwamhlkthi phrarachphithithrngphnwchinrchkalthi 9emuxmiphrachnsaid 34 pi phraxngkhidrbphrarachthansmnskdiepnphrarachakhna chnsamy thi phraosphnkhnaphrn odyphraxngkhidrbeluxkcaksmedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryanwngsihepnphraxphibalkhxngphraphiksuphrabathsmedcphramhaphumiphlxdulyedchmharach brmnathbphitrinrahwangthiphnwchepnphraphiksuaelaesdcprathb n wdbwrniewswihar emuxpi ph s 2499 txma ideluxnsmnskdiepnphrarachakhna chnthrrm thi phrathrrmwraphrn odyrachthinnamthng 2 khangtnnnepnrachthinnamthitngkhunihmsahrbphrarachthanaekphraxngkhepnrupaerk 9 inpi ph s 2504 phraxngkhidrbtaaehnngepnphurksakarecakhnathrrmyutphakhthukphakhaelaecaxawaswdbwrniewswiharrachwrwihar inpiediywknniexngphraxngkhidrbkarsthapnathi phrasasnosphn 9 phraxngkhekharbtaaehnngkrrmkarmhaethrsmakhmtngaetpi ph s 2506 nxkcaknn yngidthrngniphnthphlnganthangwichakar exksar aelataradanphuththsasnaiwmakmay 10 smedcphrasngkhrach aekikh phrabathsmedcphramhaphumiphlxdulyedchmharach brmnathbphitrthrngsthapna smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk ph s 2515 phraxngkhidrbphrarachthansthapnaepnsmedcphrarachakhnathi smedcphrayansngwr sungepnrachthinnamthiphrabathsmedcphraphuththelishlanphalyoprdihtngkhunihmsahrbphrarachthansthapnasmedcphraxriywngsyan suk yansngwr phrarachakhnafaywipssnathuraepnkhrngaerk emux ph s 2359 taaehnngsmedcphrarachakhnathismedcphrayansngwr cungepntaaehnngphiessthioprdphrarachthansthapnaaekphraethraphuthrngkhunthangwipssnathuraethann 9 emuxsmedcphrasngkhracheca krmhlwngchinwralngkrn smedcphrasngkhrachinkhnannsinphrachnminpi ph s 2531 thaihtaaehnngsmedcphrasngkhrachwanglng phrabathsmedcphramhaphumiphlxdulyedchmharach brmnathbphitrcungmiphrabrmrachoxngkaroprdekla sthapnaphraxngkhkhunepnsmedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk inrachthinnamedimkhux smedcphrayansngwr sungrachthinnamdngklawnbepnrachthinnamphiess klawkhux smedcphrasngkhrachthimiidepnphrabrmwngsanuwngsnn odypkticaichrachthinnamwa smedcphraxriywngsakhtyan bangphraxngkh khrngnicungnbepnxikhnungkhrngmikarichrachthinnam smedcphrayansngwr sahrbsmedcphrasngkhrachephuxepnkarykyxngphraekiyrtikhunthangwipssnathurakhxngphraxngkhihepnthipracks 9 phuptibtihnathiaethnsmedcphrasngkhrach aekikh hnngsux khxrbphrabychasmedcphrasngkhrach thi phs 0006 3 wnthi 15 mkrakhm ph s 2547 inchwngthismedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach misasnkicthicatxngesdciptangpraeths phraxngkhcamiphrabychaaetngtngphuptibtihnathiaethnsmedcphrasngkhrach odyemuxkhrngphraxngkhesdcpraethscinxyangepnthangkar tamkhakrabthulxarathnakhxngthbwngsasnkic praethscin aelaesdcptibtisasnkicthipraethsenpal phraxngkhmiphrabychaaetngtngih smedcphraphuththokhsacary fun chutin thor epnphuptibtihnathiaethnsmedcphrasngkhrach 11 12 nxkcakni emuxkhrngthiphraxngkhesdcptibtisasnkicthipraethsyipunaelapraethsxinediy phraxngkhmiphrabychaaetngtngsmedcphraphuththpaphcnbdi thxngecux cin takor epnphuptibtihnathiaethnsmedcphrasngkhrach 13 14 nayxphisiththi ewchchachiwa naykrthmntri khnann ekhaefathwayekhruxngskkaraaekecaprakhunsmedcphrayansngwr enuxnginethskalekhaphrrsapracapi 2553 n tukwchiryan samkhkhiphyabar chn 6 orngphyabalculalngkrn krungethph emuxwnphvhsbdithi 29 krkdakhm ph s 2553 chwngpi ph s 2547 hlngcakthismedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach prachwraelaprathbrksaphraxngkh n orngphyabalculalngkrn ekharwmnganphrasasnaimsadwk mhaethrsmakhm sungepnxngkhkrpkkhrxngkhnasngkh idaetngtngihsmedcphraphuthacary ekiyw xupeson epnphuptibtihnathismedcphrasngkhrach 15 sungsmedcphrasngkhrachidmiphrabychawa thrabaelaehnchxb emuxwnthi 26 mkrakhm ph s 2547 txma karaetngtngnnidsinsudlngephraakhrbrayaewlathikahnd mhaethrsmakhmcungidaetngtngkhnaphuptibtihnathismedcphrasngkhrach ephuxbriharkickarkhnasngkhaethnsmedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach odyprakxbdwyphrarachakhna rwm 7 rup cakphraxaram 7 wd odymismedcphraphuthacary ekiyw xupeson inthanamixawuossungsudodysmnskdithahnathiprathankhnaphuptibtihnathismedcphrasngkhrach 16 17 sinphrachnm aekikh phaphaesdnghnacxothrthsnepnsikhawdaephuxthwaykhwamxaly nxmskkarasmedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwr thangsthaniwithyuothrthsnkxngthphbk phraokskudnihythwayphraekiyrtiys n tahnkephchr wdbwrniewswihar smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk sinphrachnmemuxwnthi 24 tulakhm ph s 2556 ewla 19 30 nalika n orngphyabalculalngkrn enuxngcaktidechuxinkraaesphraolhit 1 mikarekhluxnphrasphcakorngphyabalculalngkrnmayngtahnkephchr wdbwrniewswihar emuxwnthi 25 tulakhm ph s 2556 ewla 17 00 n smedcphrabrmoxrsathirach syammkudrachkumar esdcphrarachdaeninphrxmdwyphraecawrwngsethx phraxngkhecasrirsmi phrawrchaya thungtahnkephchr wdbwrniewswihar ephuxthwaynasrngphrasph smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk odyphrabathsmedcphraecaxyuhw thrngphrakrunaoprdeklaihsmedcphrabrmoxrsathirach syammkudrachkumar esdcphrarachdaeninaethnphraxngkhemuxsmedcphrabrmoxrsathirach syammkudrachkumar thwaynasrngphrasphesrcaelw ecaphnkngansukaphrasphlngsuhib aelwechiyippradisthanhlngchnaewnfathxng prakxbphraokskudnihyphayiteswtchtr 3 chn aewdlxmdwyekhruxngprakxbphraekiyrtiys esrcaelwthrngthxdphaitrthwayphrasph phrxmthngthrngwangphwngmalaphrabathsmedcphraecaxyuhw smedcphranangeca phrabrmrachininath aelaphwngmalaswnphraxngkh thihnaphraoksphrasphkarniphrabathsmedcphramhaphumiphlxdulyedchmharach brmnathbphitridphrarachthaneluxnchnysphraoksprakxbphraxisriyyscakphraokskudnnxyepnphraokskudnihytngaetwnaerkthisinphrachnm khrnthungwaraphrarachthanephlingphrasph phrabathsmedcphramhaphumiphlxdulyedchmharach brmnathbphitrcungthrngphrakrunaoprdthwayphraoksthxngnxyprakxbphraxisriyysaelaihecaphnkngancdchtrtadehluxng 5 chnkangknphraoks 18 inphrarachphithiphrarachthanephlingphrasphrahwangwnthi 15 17 thnwakhm ph s 2558 sungthuxepnkrniphiessephraayngimekhypraktkarphrarachthaneluxnphraoksthungsxngkhrngmakxn 19 sahrbphraxthikhxngsmedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk idaebngxxkepn 3 swn swnaerkpradisthan n phratahnkedim sungepnsthanthiekbphraxthikhxngecaxawaswdbwrniewswiharthukrup swnthisxngpradisthanthiwdethwsngkharam cnghwdkaycnburi sungepnwdthiphraxngkhthrngphnwchaelaswnthisampradisthanthiwdyansngwraram cnghwdchlburi sungepnwdthiphraxngkhsrangkhun swnphrasrirangkharpradisthanthiphrawiharekng wdbwrniewswihar 20 inpi ph s 2562 phrabathsmedcphrawchireklaecaxyuhw idthrngsthapnaphraxthikhxngsmedcphrayansngwr ecriy suwth thon smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk inthanaphrarachkrrmwacacaryemuxkhrngthrngphnwch khunepn smedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwr inkarni thrngphrakrunaoprdeklaoprdkrahmxmihecaphnkngancdchtrtadehluxng 5 chn thwaykangknphrarupbrrcuphrasrirangkhar n wdbwrniewswihar kbthrngphrakrunaoprdeklaoprdkrahmxmihaebngphraxthibrrculngphraoksthxngkha echiymapradisthaninhxphranak wdphrasrirtnsasdaram ephuxepnthithrngskkarbuchaaelathrngbaephyphrarachkuslxuthisthwayinphrathanaphrabuphkarithangthrrmsubip 21 phrakrniykic aekikhdankarphrasasnaintangpraeths aekikh phraxngkhidepnkalngsakhyinkardaeninkarmaodyladb dngni ph s 2509 inthanaprathankrrmkarxanwykarfukxbrmphrathrrmthutintangpraeths idesdcipepnprathansngkh inphithiepidwdphuththprathip n krunglxndxn praethsxngkvs aeladukickarphrathrrmthutinpraethsxngkvsaelaxitali ph s 2511 esdcipdukarphrasasna wthnthrrm aelakarsuksainpraethsxinodniesiy xxsetreliy aelafilippins xnepnphlihtxmaidmikarwangaephnrwmkbchawphuththxinodniesiy inxnthicafunfuphraphuththsasnainpraethsnn aelaidsngphrathrrmthutchudaerkipyngxinodniesiy emuxpi ph s 2512 idsngphraphiksucakwdbwrniews xxkipptibtisasnkicthipraethsxxsetreliy emuxpi ph s 2516 aelatngsanksngkhinpi ph s 2518 ph s 2514 esdcipdukarphrasasna aelakarsuksainpraethsenpal aelaxinediy pakisthan tawnxxk bngkhlaeths thaihekidnganfunfuphraphuththsasnainenpal inkhnaerk idihthunphiksu samenrenpalmasuksaphraphuththsasnainithy thiwdbwrniews ph s 2520 esdcipbrrphchachawxinodniesiy canwn 43 khn thiemuxngsmarng tamkhaxarathnakhxngkhnasngkhethrwathxinodniesiy ph s 2528 thrngepnprathankhnasngkh ipprakxbphithiphukphththsimaxuobsth wdcakartathrrmckrchy n praethsxinodniesiy nbepnkarphukphnthsimaxuobsthwdphraphuththsasnaethrwath epnkhrngaerkkhxngpraethsxinodniesiy aelainpiediywknni idesdcipepnprathanbrrphchakulbutrsaky aehngenpal canwn 73 khn n krungkathmanthu praethsenpal ph s 2536 esdcipecriysasnasmphnthrahwangithy cin epnkhrngaerk thipraethscin tamkhakrabthulxarathnakhxngrthbalcin ph s 2538 esdcipepnprathan wangsilavkswdithy n lumphini praethsenpal sungrthbalithycdsrangthwayepnphuththbucha aelaephuxechlimphraekiyrtiphrabathsmedcphraprminthrmhaphumiphlxdulyedch enuxnginworkasthrngkhrxngsirirachsmbtikhrb 50 pidansatharnupkar aekikh idthrngburnasxmsrangesnasna aelathawrwtthuxnepnsatharnpraoychnepncanwnmak klawkhux puchniysthan idaek mnthppradisthanphraphuththbathcalxng phraecdiy wdbwrniewswihar phrabrmthatu ecdiysrinkhrinthrmhasntikhiri dxyaemslxngphraxaram idaek wdsntikhiri dxyaemslxng cnghwdechiyngray wdrchdaphiesk xaephxbxphlxy cnghwdkaycnburi wdlannasngwraram xaephxcxmthxng cnghwdechiyngihm wdphumud xaephxithroykh kaycnburi wdyansngwraram xaephxbanglamung cnghwdchlburi nxkcaknnyngthrngxupthmphwdithyintangpraethsxikhlayaehngkhux wdphuththrngsi nkhrsidniy xxsetreliy wdcakartathrrmckrchy krungcakarta praethsxinodniesiy wdnkhrmnthpsrikirtiwihar emuxngkirtipur enpal orngeriyn idaek orngeriynsmedcphrayansngwr yosthr orngeriynsmedcphrapiymharachrmniyekht kaycnburiorngphyabal idaek karsrangtukwchiryanwngs tukwchiryansamkhkhiphyabar aelatuk phpr orngphyabalculalngkrn orngphyabalsmedcphrapiymharachrmniyekht cnghwdkaycnburi orngphyabalwdyansngwraram cnghwdchlburi aelaorngphyabalsklmhasngkhprinayk ephuxthwayepnxnusrn aedsmedcphrasngkhrachaehngkrungrtnoksinthrthukphraxngkh rwm 19 aehng iderimkxsrangipaelwhlayaehngphrapharkic aekikh ph s 2484 epnsmachiksngkhsphaodytaaehnng epnkrrmkarsngkhaynaphrathrrmwiny aelaepnphuxanwykarsuksasankeriynwdbwrniewswihar ph s 2489 epnphrawinythrchnxuththrn aelaepnkrrmkarsphakarsuksamhamkutrachwithyaly ph s 2493 epnkrrmkarethrsmakhm khnathrrmyut praephthchwkhraw ph s 2494 epnkrrmkarxanwykarmhamngkudrachwithyaly aelaepnkrrmkaraephnktarakhxngmhamkutrachwithyaly ph s 2496 epnkrrmkartrwcchara khmphirdika ph s 2497 epnkrrmkarethrsmakhmkhnathrrmyutpraephththawr smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk ph s 2499 epnphraxphibal phraphieliyng inphrabathsmedcphraprminthrmhaphumiphlxdulyedchsungthrngphraphnwchaelaesdcprathb n wdbwrniewswihar ideluxnsmnskdiepnphrarachakhnachnthrrm thiphrathrrmwraphrn aelarksakarwinythrchndika ph s 2501 epnkrrmkarkhnathrrmyuti aelaepnkrrmkarmulnithisngesrimkickarphrasasna aelamnusythrrm k s m ph s 2503 epnsngkhmntrichwywakarxngkhkarpkkhrxng 22 sngkarxngkhkarpkkhrxngfaythrrmyut ph s 2504 epnecaxawaswdbwrniewswihar epnphuxanwykarmhamkutrachwithyaly epnprathankrrmkarsphakarsuksamhamkutrachwithyaly epnphurksakarnecakhnathrrmyutphakhthukphakh aelaepnphraxupchchay ph s 2506 epnkrrmkarethrsmakhm sungepnkrrmkarchudaerk tam ph r b khnasngkh ph s 2505 ph s 2515 epnecakhnakrungethphmhankhraelasmuthrprakar ph s 2517 epnprathankrrmkarkhnathrrmyut ph s 2521 epnphrakrrmwacacary inphrarachphithithrngphnwch phntri smedcphrabrmoxrsathirach ecafamhawchiralngkrn syammkudrachkumar n phraxuobsthwdphrasrirtnsasdaram 23 ph s 2528 epnrxngprathankrrmkarsngkhitikarsngkh inkarsngkhaynaphrathrrmwiny trwccharaphraitrpidk aelaepnsngkhpaomkkhpaliwiosthkaphrawinypidk enuxnginworkasmhamngkhlechlimphrachnmphrrsa 5 rxb phrabathsmedcphraecaxyuhw ph s 2531 rksakarecakhnaihythrrmyut epnnaykkrrmkarmhamkutrachwithyaly aelaepnnayksphakarsuksamhamkutrachwithyalyphraniphnth aekikhthrngniphntheruxngtang iwepnxnmak thngthiepntara phrathrrmethsna aelathwip phxpramwliddngni praephthtara thrngeriyberiyng wakysmphnth phakh 1 2 sahrbichepnhnngsuxprakxb karsuksakhxngnkeriynbali aelathrngxanwykarcdtha pthanukrm bali ithy xngkvs snskvt chbbphraecabrmwngsethx krmphracnthburinvnath lpraephthphrathrrmethsna mixyuepncanwnmak ethathiphimphepnelmaelwechn pyckhun 5 knth thsphlyan 10 knth mngkhlethsna oxwathpatiomkkh 3 knth sngkhkhun 9 knth lpraephthnganaeplepnphasatangpraeths thrngrierimaeladaeninkarihaepltarathangphuththsasna cakphasaithyepnphasaxngkvs ephuxichinkarsuksaphraphuththsasna echn nwokwath winymukh phuththprawti phikkhupatiomkkh xupsmbthwithi thawtrswdmnt lpraephththwip mixyuepncanwnmak echn karnbthuxphraphuththsasna hlkphraphuththsasna phraphuththecakhxngerannthanlaelis 45 phrrsaphraphuththeca phraphuththecasngsxnxair ithy xngkvs withiptibtitnihthuktxngthangthrrma phraphuththsasnakbsngkhmithy eruxngkrrm sil ithy xngkvs aenwptibtiinstipdthan xahuenyoy xwichcha snods hlkthrrmsahrbkarptibtixbrmcit karbriharcitsahrbphuihy bnthitkbolkthrrm aenwkhwamechux bwchdi buphkari ktyyuktewthi khaklxnnirassngkhar tananwdbwrniews withisrangbuybarmi aesngsxngic khwamsbsxnkhxngkrrm phuththwithiaekhlng lphraekiyrtiys aekikhladbsmnskdi aekikh thrrmeniymphrayskhxng smedcphrasngkhrachecakrmhlwngwchiryansngwr trapracaphraxngkhkarthulitfaphrabathkaraethntnkhaphraphuththecakarkhanrbphayakha ephkhaladbopeciymesmxskdiphraxnuwngschnphraecawrwngsethx thrngkrmph s 2490 phrarachakhnachnsamy thi phraosphnkhnaphrn 24 ph s 2495 phrarachakhnachnrach inrachthinnamedim ph s 2498 phrarachakhnachnethph inrachthinnamedim ph s 2499 phrarachakhnachnthrrm thi phrathrrmwraphrn brmnrisrthrrmnitisathk tripidkkhunwiphusit thrrmwithitkhnissr bwrsngkharam khamwasi 25 ph s 2504 rxngsmedcphrarachakhna mirachthinnamtamcarukinhirybtwa phrasasnosphn wimlyansunthr brmnrisrthrrmnitisathk tripidkthrrmalngkarwiphusit thrrmyuttikkhnissr bwrsngkharam khamwasi 26 ph s 2515 smedcphrarachakhna mirachthinnamtamcarukinsuphrrnbtwa smedcphrayansngwr brmnrisrthrrmnitisathk tripidkpriyttithada sptwisuththicriyasmbti xudmsilcarwtrsunthr thrrmyuttikkhnissr bwrsngkharam khamwasi xrnywasi 27 21 emsayn ph s 2532 thrngidrbkarsthapnaepnsmedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk miphranamtamcarukinphrasuphrrnbtwa smedcphrayansngwr brmnrisrthrrmnitiphibal xriywngsakhtyanwiml sklmhasngkhprinayk tripidkpriyttithada wisuththcriyathismbti suwththnphithansngkhwisut 28 pawcnuttmphisar sukhumthrrmwithantharng wchiryanwngswiwth phuththbristhkharwsthan wicitrptiphanphthnkhun wibulsilacarwtrsunthr bwrthrrmbphitr srrphkhnisrmhapthanathibdi khamwasi xrnywasi smedcphrasngkhrach 29 28 krkdakhm ph s 2562 thrngidrbkarsthapnaphraxthiepn smedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwr wchiralngkrnrachaphiniskrmnacary sukhumthrrmwithantharng xriywngsakhtyanwiml sklmhasngkhprinayk tripidkpriytithada wisuththcriyathismbti suwththnphithansngkhwisut pawcnuttmphisar wchiryanwngswiwth phuththbristhkharwsthan wicitrptiphanphthnkhun wibulsilacarwtrsunthr srrphkhnisrmhasngkhathibdi srismnudmbrmbphitr 21 taaehnngthiidrbkarthway aekikh exksarthwaytaaehnngphunakhnasngkhsungsudaehngolkphraphuththsasna phunakhnasngkhsungsudaehngolkphraphuththsasna Supreme Holiness of World Buddhism xnepntaaehnngthiidrbkarthulthwaycakphunachawphuththolkcak 32 praethsekharwmprachumsudyxdphuththsasnikchnaehngolk n praethsyipun emux ph s 2555 inthanathithrngidrbkarekharphxyangsungsud rwmthngepnsmedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinaykaehngpraethsithy phusxnphrathrrmkhasngsxnkhxngphrasmmasmphuththecaihthukkhnptibtithrrmtngxyuinphrapyyathrrmaelaphrakrunathrrmna ipsusntiphaphaelakhwamecriyrungeruxngmiphrabarmipkaephiphsalipthwrachxanackrithyaelathwolk nbepnaebbxyangkhxngsaklolk sungepnkarmxbtaaehnngniepnkhrngaerkkhxngolk 30 31 32 priyyakittimskdi aekikh trapracaphraxngkhinkhnathrngdarngphrasmnskdiepnsmedcphrasngkhrach phaphsay aeladarngphrasmnskdiepnsmedcphrasngkhracheca phaphkhwa phraxngkhidrbkarthwaypriyyakittimskdicaksthabnkarsuksa dngtxipni 33 34 ph s 2529 prchyadusdibnthitkittimskdi cakmhawithyalyramkhaaehng ph s 2532 xksrsastrdusdibnthitkittimskdi cakmhawithyalymhidl ph s 2533 phuththsastrdusdibnthitkittimskdi cakmhawithyalymhaculalngkrnrachwithyaly ph s 2537 silpsastrdusdibnthitkittimskdi sakhaprchyaaelasasna cakmhawithyalyekstrsastr ph s 2538 karsuksadusdibnthitkittimskdi sakhabriharkarsuksa cakmhawithyalynerswr ph s 2539 silpsastrdusdibnthitkittimskdi cakmhawithyalysrinkhrinthrwiorth ph s 2540 silpsastrdusdibnthitkittimskdi sakhawichaphasaithy cakmhawithyalykhxnaekn 35 ph s 2543 silpsastrdusdibnthitkittimskdi sakhawichaprchyaaelasasna cakmhawithyalythrrmsastr 36 ph s 2545 prchyadusdibnthitkittimskdi sakhawichaithsuksa cakmhawithyalymhasarkham 37 ph s 2547 khrusastrdusdibnthitkittimskdi sakhakarbriharkarsuksa cakmhawithyalyrachphtkaycnburi ph s 2548 khrusastrdusdibnthitkittimskdi sakhakarbriharkarsuksa cakmhawithyalyrachphtmhasarkham 38 ph s 2554 khrusastrdusdibnthitkittimskdi sakhakarbriharkarsuksa cakmhawithyalyrachphtphuekt 39 ph s 2556 sasnsastrdusdibnthitkittimskdi sakhawichaphuththsasnsuksa cakmhawithyalymhamkutrachwithyaly 40 sthanthienuxngdwyphranam aekikhorngphyabalsmedcphrasngkhrachxngkhthi 19 ecriy suwth thon cnghwdkaycnburi xaephxthamwng cnghwdkaycnburi orngphyabalyansngwr echiyngray orngphyabalyansngwr chlburi tuk 100 pi smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk orngphyabalphhlphlphyuhesna cnghwdkaycnburi xakharethidphraekiyrtismedcphrayansngwr ecriy suwth thon sphakachadithy wdyansngwraramwrmhawihar xaephxbanglamung cnghwdchlburi xakharsmedcphrayansngwr orngphyabalsmedcphrasngkhrachxngkhthi 19 ecriy suwth thon cnghwdkaycnburinganchlxngphrachnsa 96 pi 8 rxb aekikh3 tulakhm 2552 smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk thrngecriyphrachnsakhrb 96 pi rthbalcdihmikarbaephykusl aelanganchlxngenuxnginoxkasmngkhlni 41 nganchlxngphrachnsa 100 pi 3 tulakhm 2556 aekikhnganaesdngmuthitacit chlxngphrachnsa 100 pi smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk inwnphvhsbdithi 3 tulakhm 2556 n tukwchiryan samkhkhiphyabar orngphyabalculalngkrn ewla 08 00 n smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach esdc xxkthrngrbbatrcaksisyanusisy aela prachachnthwip ewla 09 00 n silpin dara nkrxng thicamarwmrnrngkhrbbricakhengin ephuxodyesdcphrakusl smedcphrasngkhrachihorngphyabalculalngkrn ekhaefa thwayphraphraelarbprathanekiyrtibtr aelaxxkrnrngkhrbbricakhtamkhlinikphupwynxk hxphupwyphiess sankngan ewla 11 00 n thwayphttaharephl n tukwchiryan samkhkhiphyabar chn 5 ewla 13 00 n karbrryayphiess isbatrxyangir idbuy iklorkh n hxngprachumechlim phrmmas tuk xpr ewla 13 30 n smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk thrngrbnasrngphrarachthan cakphrabathsmedcphraecaxyuhw smedcphranangeca phrabrmrachininath aelabrmwngsanuwngsthuk phraxngkh enuxnginnganchlxngphrachnsa 100 pi ewla 15 00 n smedcphraethphrtnrachsuda syambrmrachkumari esdc epnxngkhprathanthxdphapasamkhkhi 84 000 kxng ewla 15 30 16 45 n smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach oprd ihsisyanusisyaelaprachachnthwipekhaefa thwayphraphr ewla 17 00 n phithiecriyphraphuththmntaesdngmuthitacitchlxngsmedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk enuxnginnganchlxngphrachnsa 100 pi ewla 18 00 n phithilabwchenkkhmmbarmi 101 khnphngsawli aekikhphngsawlikhxngsmedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwr 5 42 16 8 hlwngphiphithphkdi 17 4 elk khchwtr 18 phrayaephchrkhirisriphiichysngkhram sn 9 cin 19 kim n thlang 2 nxy khchwtr 5 aedngxim khchwtr 1 smedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwr 6 ehngelk aestn 3 kimnxy aedngaekw khchwtr 7 thxngkha rungswang xangxing aekikhechingxrrth 1 0 1 1 phuththsasnikchnraih smedcphrasngkhrach sinphrachnmlngaelw mtichn 2013 10 24 subkhnemux 2013 10 24 lingkesiy 2 0 2 1 2 2 smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk ecaxawasladbthi 6 hna 1 wdbwrniewswihar ekhathungwnthi 21 emsayn ph s 2556 bwrthrrmbphitr phraprawti smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk hna 21 4 0 4 1 bwrthrrmbphitr phraprawti smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk hna 20 5 0 5 1 5 2 bwrthrrmbphitr phraprawti smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk hna 18 19 6 0 6 1 smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk ecaxawasladbthi 6 hna 2 wdbwrniewswihar ekhathungwnthi 21 emsayn ph s 2556 7 0 7 1 7 2 smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk ecaxawasladbthi 6 hna 3 wdbwrniewswihar ekhathungwnthi 24 emsayn ph s 2556 smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk ecaxawasladbthi 6 hna 4 wdbwrniewswihar ekhathungwnthi 27 emsayn ph s 2556 9 0 9 1 9 2 9 3 smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk ecaxawasladbthi 6 hna 5 wdbwrniewswihar ekhathungwnthi 27 emsayn ph s 2556 phrasasnkicthangkarkhnasngkh Archived 2011 10 01 thi ewyaebkaemchchin sngkhrachdxtkhxm ekhathungwnthi 27 emsayn ph s 2556 rachkiccanuebksa prakaskrathrwngsuksathikar eruxng phuptibtihnathiaethnsmedcphrasngkhrach smedcphraphuththokhsacary fun chutinthor elm 110 txn 89 ng 8 krkdakhm ph s 2536 hna 38 rachkiccanuebksa prakaskrathrwngsuksathikar eruxng phuptibtihnathiaethnsmedcphrasngkhrach smedcphraphuththokhsacary fun chutinthor elm 112 txn phiess 43 ng 17 phvscikayn ph s 2538 hna 17 rachkiccanuebksa prakaskrathrwngsuksathikar eruxng phuptibtihnathiaethnsmedcphrasngkhrach elm 115 txnphiess 32 ng 27 emsayn ph s 2541 hna 3 rachkiccanuebksa prakaskrathrwngsuksathikar eruxng phuptibtihnathiaethnsmedcphrasngkhrach elm 116 txn 27 ng 6 emsayn ph s 2542 hna 34 rachkiccanuebksa prakassanknganphraphuththsasnaaehngchati eruxng aetngtngkhnaphuptibtihnathismedcphrasngkhrach elm 121 txnphiess 3ng 14 mkrakhm ph s 2547 hna 28 rachkiccanuebksa prakasmtimhaethrsmakhm khrngthi 20 2547 eruxng karaetngtngkhnaphuptibtihnathismedcphrasngkhrach elm 121 txnphiess 79 ng 20 krkdakhm ph s 2547 hna 1 phucdkarxxniln sanknaykaethlng smedcyan thrngepnsmedcphrasngkhrachaetephiyngphraxngkhediyw 3 phvscikayn 2548 rachkiccanuebksa phrabrmrachoxngkar prakassthapnaphraekiyrtiys txnphiess 328 ng elm 132 wnthi 14 thnwakhm ph s 2558 hna 1 nkwichakar ephy smedcphrayansngwr ideluxnchnphraoksthung 2 khrngthuxepnkrniphiess ithyrthxxniln 10 thnwakhm 2558 subkhnemux 10 thnwakhm 2558 Check date values in accessdate date help phraecdiybrrcuphraxthiphrasngkhrach 3 xngkh Nation TV 17 thnwakhm 2558 subkhnemux 11 kumphaphnth 2560 Check date values in accessdate date help 21 0 21 1 phrabrmrachoxngkar prakas eruxng sthapnasmedcphrasngkhracheca PDF rachkiccanuebksa 136 40 kh 2 28 krkdakhm 2562 subkhnemux 28 krkdakhm 2562 Check date values in accessdate date help rachkiccanuebksa prakastngkhnasngkhmntri elm 77 txnthi 41 17 phvsphakhm 2503 hna 1437 9 hmaykahndkar phrarachphithithrngphnwch phntri smedcphrabrmoxrsathirach ecafamhawchiralngkrn syammkutrachkumar n phraxuobsthwdphrasrirtnsasdaram phvscikayn phuththskrach 2521 rachkiccanuebksa aecngkhwamsanknaykrthmntri eruxng phrarachthansyyabtrtngsmnskdi elm 64 txn 27 ng 17 mithunayn ph s 2490 hna 1526 rachkiccanubeksa aecngkhwamsankkhnarthmntri eruxng phrarachthansyyabtrtngsmnskdi elm 74 txn 6 ng chbbphiess 12 mkrakhm ph s 2500 hna 1 rachkiccanuebksa prakassthapnasmnskdi txnthi 104 elm 78 wnthi 15 thnwakhm ph s 2504 hna 13 16 rachkiccanuebksa prakassthapnasmnskdi phrasasnosphn epnsmedcphrarachakhna txnthi 102 elm 89 wnthi 31 thnwakhm ph s 2515 hna 1 5 aekkhaphid cdhmayehtuphrarachphithisthapnsmedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk PDF rachkiccanuebksa 109 16 ng 1080 28 mkrakhm 2535 subkhnemux 11 phvscikayn 2556 Check date values in accessdate date help rachkiccanuebksa prakassthapnasmedcphrasngkhrach txnthi 63 elm 106 wnthi 21 emsayn ph s 2532 hna 1 7 phunachawphuthth 32 praethsthulthwayphraekiyrtiysxnsungsud smedcphrasngkhrach ihepn phunakhnasngkhsungsudaehngolkphraphuththsasna epnkhrngaerkkhxngolk lingkesiy sankkhawaehngchati krmprachasmphnth ekhathungwnthi 30 emsayn ph s 2556 thway phunakhnasngkhsungsudaehngolkphuthth ithyrthxxniln ekhathungwnthi 30 emsayn ph s 2556 smedcphrasngkhrach phunakhnasngkhsungsudaehngolkphraphuththsasna edliniwsxxniln ekhathungwnthi 30 emsayn ph s 2556 priyyadusdibnthit Archived 2016 03 04 thi ewyaebkaemchchin sngkhrachdxtkhxm ekhathungwnthi 28 emsayn ph s 2556 smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk ecaxawasladbthi 6 hna 12 wdbwrniewswihar ekhathungwnthi 28 emsayn ph s 2556 rayphranamaelaraynamphuidrbpriyyadusdibnthitkittimskdicakmhawithyalykhxnaekn pi 2511 pccubn Archived 2012 07 18 thi archive today mhawithyalykhxnaekn ekhathungwnthi 28 emsayn ph s 2556 mhawithyalythrrmsastrthulekla thwaypriyyadusdibnthitkittimskdi Archived 2008 10 05 thi ewyaebkaemchchin mhawithyalythrrmsastr ekhathungwnthi 28 emsayn ph s 2556 rayphranamaelaraynampriyyadusdikittimskdi pracapi 2544 lingkesiy mhawithyalymhasarkham ekhathungwnthi 28 emsayn ph s 2556 m rachphtmhasarkhamthulthwaydusdibnthitaedsmedcphrasngkhrach lingkesiy fayprachasmphnth mhawithyalymhamkutrachwithyaly ekhathungwnthi 28 emsayn ph s 2556 baephyphrakusl sngkhrach 98 phrrsa ithyrthxxniln ekhathungwnthi 28 emsayn ph s 2556 mmr thulthwaypriyyaexkphuththsasnsuksaaedphrasngkhrach chlxngphrachnmayu 100 phrrsa Archived 2016 03 04 thi ewyaebkaemchchin mtichnxxniln ekhathungwnthi 27 knyayn ph s 2556 nganchlxngphrachnsa 96 pi smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrachsklmhasngkhprinayk lingkesiy phraxngkhthi 19 smedcphrasngkhrach ecriy suwth thon brrnanukrmphrasakywngswisuththi xnilman thm msakioy thngthxng cnthrangsu aelasuekhawn phlxychum 2558 bwrthrrmbphitr phraprawti smedcphrayansngwr smedcphrasngkhrach sklmhasngkhprinayk PDF krungethph wdbwrniewswihar khlngkhxmuleka ekbcak aehlngedim PDF emux 2017 02 02 subkhnemux 2015 12 20 Check date values in year help CS1 maint multiple names authors list link khxmmxns miphaphaelasuxekiywkb smedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwrkxnhna smedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwr thdipsmedcphrasngkhracheca krmhlwngchinwralngkrn smedcphrasngkhrachaehngkrungrtnoksinthr ph s 2532 2556 smedcphraxriywngsakhtyan xmphr xm phor smedcphrayansngwr suk smedcphrayansngwr ph s 2515 2556 rxkarsthapnasmedcphrasngkhracheca krmhlwngchinwralngkrn ecakhnaihykhnathrrmyut ph s 2532 2556 smedcphrawnrt cunth ph rh mkhut ot phraphrhmmuni phin suwoc ecaxawaswdbwrniewsrachwrwihar ph s 2504 2556 smedcphrawnrt cunth ph rh mkhut ot immi phurksakaraethnecaxawaswdyansngwraramwrmhawihar ph s 2525 2556 phrathrrmbnthit xphiphl xphiphol ekhathungcak https th wikipedia org w index php title smedcphrasngkhracheca krmhlwngwchiryansngwr amp oldid 9693613, wikipedia, วิกิ หนังสือ, หนังสือ, ห้องสมุด,

บทความ

, อ่าน, ดาวน์โหลด, ฟรี, ดาวน์โหลดฟรี, mp3, วิดีโอ, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, รูปภาพ, เพลง, เพลง, หนัง, หนังสือ, เกม, เกม