สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฉิมใหญ่

สมเด็จพระปฐมบรมวงศ์ หรือ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฉิมใหญ่ (สมัยกรุงศรีอยุธยา - พ.ศ. 2322) หรือ เจ้าจอมมารดาฉิมใหญ่ ในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี มีพระนามเดิมว่า ฉิมใหญ่ หรือ หวาน เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ที่ประสูติแต่สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฉิมใหญ่
พระราชชายาในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น 1
พระสวามี	สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี
พระบุตร	หม่อมเหม็น
ราชวงศ์	ธนบุรี (เสกสมรส) จักรี (สถาปนา)
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
พระมารดา	สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี
ประสูติ	ไม่ปรากฏ
สิ้นพระชนม์	พ.ศ. 2322

เจ้าจอมมารดาฉิมใหญ่พระราชชายาในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี และได้ประสูติพระราชโอรสคือเจ้าฟ้าสุพันธุวงศ์ (ต่อมาคือ เจ้าฟ้าอภัยธิเบศร์, เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์ และหม่อมเหม็น ตามลำดับ) แต่เจ้าจอมมารดาฉิมใหญ่ได้ถึงแก่อนิจกรรมหลังจากนั้น 12 วัน หลังการปราบดาภิเษกของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ได้มีการสถาปนาเจ้าจอมมารดาฉิมใหญ่ ขึ้นเป็น เจ้าฟ้าฉิมใหญ่ ย้อนหลัง

พระประวัติ

พระชนม์ชีพตอนต้น

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฉิมใหญ่ ในจดหมายเหตุออกพระนามว่า "หวาน" เป็นพระราชธิดาลำดับที่สามในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ที่ประสูติแต่สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี เมื่อยังไม่สิ้นกรุงศรีอยุธยาและไม่ปรากฏหลักฐานที่แน่ชัดว่าประสูติเมื่อใด

มีการสันนิษฐานว่าน่าจะประสูติเมื่อ พ.ศ. 2304 บ้างก็ว่าประสูติช่วงปี พ.ศ. 2306-2307 และไม่เกินปี พ.ศ. 2308 เพราะพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประสูติในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2310

เข้ารับราชการฝ่ายใน

เมื่อสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีปราบดาภิเษกเป็นพระมหากษัตริย์แห่งกรุงธนบุรี พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชขณะนั้นทรงดำรงพระยศเป็นเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ได้ถวายตัวคุณฉิมใหญ่เป็นบาทบริจาริกาในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี และให้ประสูติการพระราชโอรสพระนามว่า "เจ้าฟ้าเหม็น" ต่อมาทรงพระนามว่า "สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าสุพันธุวงศ์" เมื่อวันที่ 17 กันยายน พ.ศ. 2322 ดังปรากฏใน จดหมายเหตุความทรงจำกรมหลวงนรินทรเทวี ซึ่งได้บันทึกเรื่องราวดังกล่าวไว้ ความว่า

เจ้าฟ้ากษัตริย์ศึกเข้าเมืองได้ ณ วันจันทร์ ขึ้น ๓ ค่ำ เดือน ๑๐ เจ้าเมืองหนี ได้พระแก้วพระบาง พระไอยกาเข้าเมืองได้ ๓ วัน เจ้าลูกทรงครรภ์ประสูตร์เจ้า ณ วันศุกร์ ขึ้น ๗ ค่ำ เดือน ๑๐ ประสูตร์เปนพระราชกุมาร ประโคมแตรสังข์ลั่นฆ้องไชย แมงมุมทั้งไข่จิ้งจกตกพร้อมกัน แมงมุมอนิจกรรม จิ้งจกไปได้ ๑๒ วัน เจ้าแม่สิ้นพระชนม์ ส่วนเจ้าลูกให้พระพี่นางเธอเอาไปเลี้ยง ให้นามเจ้าสุพันทวงษ์

ซึ่งนิมิตดีคือพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้ทำศึกตีเวียงจันทน์แตกได้พระแก้วมรกตและพระบางมาสู่พระนคร ส่วนลางร้ายคือแมงมุมและจิ้งจกตกลงมาพร้อมกัน หลังจากนั้นเจ้าจอมมารดาฉิมใหญ่ก็สิ้นพระชนม์ แต่ขณะเดียวกันการ "ประโคมแตรสังข์ลั่นฆ้องไชย" เป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นว่าพระราชโอรสที่ประสูติเป็นเจ้าฟ้าทั้ง ๆ ที่ผู้ให้กำเนิดเป็นเพียงเจ้าจอมมารดาเท่านั้น ซึ่งกรณีในกรณีดังกล่าวจัดว่าเป็นเจ้าฟ้าตั้ง

หลังการสิ้นพระชนม์

เจ้าจอมมารดาฉิมใหญ่สิ้นพระชนม์ลงในปี พ.ศ. 2322 การนี้ฝ่ายกรุงธนบุรีจึงมีใบบอกเพื่อแจ้งข่าวร้ายไปยังพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชซึ่งขณะนั้นมิได้อยู่ในพระนคร และยังติดศึกอยู่ที่เวียงจันทน์ ความว่า

ศพนั้นก่อกุฎไว้ ณ วัดบางยี่เรือ ให้ประโคมทุกเพลาฯ ณ เดือนอ้าย มีศุภอักษรขึ้นไปถึงเจ้าฟ้ากษัตริย์ศึก ว่าสำเร็จการศึกแล้วให้กลับลงมา บุตรนั้นเสียแล้ว ยังแต่หลานเป็นผู้ชาย

ส่วนการศพของเจ้าจอมมารดาฉิมใหญ่ก็ถูกจัดขึ้นอย่างเจ้าฟ้าที่วัดบางยี่เรือ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชวิจารณ์เพิ่มเติมไว้ว่า

การพระศพสมเด็จพระเจ้าปฐมบรมไอยิกาเธอ ซึ่งเปนพระมารดาเจ้าฟ้าเหม็นองค์นี้ มีหมายว่า จุลศักราช ๑๑๔๓ ปีชวดโทศกมีหมายเวรควรรู้อัศว์ ว่าเจ้าพระยาจักรีรับมีรับสั่งใส่เกล้าฯ สั่งว่าจะได้พระราชทางเพลิงพระศพพระมารดาสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ ณ วัดบางยี่เรือนอก ให้ทำการเมรุเปนอย่างพระศพเจ้าฟ้า แลเครื่องการพระศพครั้งนี้ เจ้าพระยาจักรีให้ช่างทำสังเคตเอก ฉัตรราชวัตรหีบบุทองอังกฤษทั้งสิ้น แลโรงพิเศษ ทิมพระสงฆ์สังเคตสามสร้าง แลโรงโขนนางรำ ระทาดอกไม้เพลิงต้นกัลปพฤกษ์ การทั้งปวงเหมือนพระศพกรมขุนอินทรพิทักษ์ พระเจ้านราสุริวงษ์ จะได้พระราชทานเพลิงพระศพพระมารดาสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ ณะ เดือน ๗ ปีวอกโทศก หลวงศรีกาฬสมุดให้ตัวอย่าง มีรูปเมรุ ในงานเมรุคราวนี้พระราชทานเงินโรงการเล่นขึ้นทุก ๆ อย่าง

ทั้งนี้การศพดังกล่าวถือเป็นการถวายพระเกียรติตามศักดิ์ที่เป็นพระราชมารดาของเจ้าฟ้า ปรากฏพระนามจารึกที่พระโกศว่า "เจ้าครอกฉิมใหญ่" และหลังการปราบดาภิเษกของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ก็ได้ยกเจ้าจอมมารดาฉิมใหญ่ขึ้นเป็นเจ้าฟ้าย้อนหลังด้วยเช่นกัน

ผู้สืบเชื้อสาย

ส่วนเจ้าฟ้าสุพันธุวงศ์ พระราชโอรสเพียงพระองค์เดียวของพระองค์ ได้รับการสถาปนาในรัชกาลที่ 1 เป็น สมเด็จเจ้าฟ้าอภัยธิเบศร์ กรมขุนกระษัตรานุชิต และเปลี่ยนพระนามเป็น ธรรมาธิเบศร์ ครั้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงถูกฟ้องร้องว่าคิดวางแผนก่อการกบฏ จึงถูกถอดยศเป็น "หม่อมเหม็น" และถูกสำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์ ที่วัดปทุมคงคา พร้อมพระโอรสทั้งหกพระองค์ เหลือแต่เหล่าพระธิดาซึ่งถูกถอดพระยศเป็น คุณ หรือ หม่อม

อย่างไรก็ตามในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ผู้สืบเชื้อสายของหม่อมเหม็นได้รับพระราชทานนามสกุลว่า "อภัยกุล"

พระอิสริยยศ

• คุณฉิมใหญ่
• เจ้าจอมฉิมใหญ่
• เจ้าจอมมารดาฉิมใหญ่ / เจ้าครอกฉิมใหญ่
• สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าฉิมใหญ่*
• สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าฉิมใหญ่*
• สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฉิมใหญ่*

* เป็นพระอิสริยยศสถาปนาเมื่อสิ้นพระชนม์แล้ว

พงศาวลี

พงศาวลีของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฉิมใหญ่

16. เจ้าพระยาวรวงษาธิราช (ขุนทอง)               8. พระยาราชนิกูล (ทองคำ)                       4. สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก                             9.                       2. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช                                   10. คหบดีเชื้อสายจีน                       5. พระอัครชายา (หยก)                             11.                       1. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าฉิมใหญ่                                         12. ท่านตาเจ้าพร                       6. ทอง ณ บางช้าง                             13. ท่านยายเจ้าชี                       3. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี                                   14.                       7. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี                             15. ท่านยายเจ้าถี

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). ราชสกุลวงศ์ (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 9. Check date values in: |year= (help)
2. ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย. ลูกแก้ว เมียขวัญ. กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์มติชน, พ.ศ. 2551. 328 หน้า. หน้า 19. ISBN 974-02-0107-6
3. ปรามินทร์ เครือทอง. กบฏเจ้าฟ้าเหม็น. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ:มติชน. 2555, หน้า 17-18
4. ปรามินทร์ เครือทอง. กบฏเจ้าฟ้าเหม็น. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ:มติชน. 2555, หน้า 29
5. ปรามินทร์ เครือทอง. กบฏเจ้าฟ้าเหม็น. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ:มติชน. 2555, หน้า 31
6. ปรามินทร์ เครือทอง. กบฏเจ้าฟ้าเหม็น. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ:มติชน. 2555, หน้า 32
7. ปรามินทร์ เครือทอง. กบฏเจ้าฟ้าเหม็น. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ:มติชน. 2555, หน้า 33
8. ปรามินทร์ เครือทอง. กบฏเจ้าฟ้าเหม็น. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ:มติชน. 2555, หน้า 151

บรรณานุกรม

• ธำรงศักดิ์ อายุวัฒนะ. ราชสกุลจักรีวงศ์ และราชสกุลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์บรรณกิจ, พิมพ์ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2544. 490 หน้า. ISBN 974-222-648-2
• เล็ก พงษ์สมัครไทย. พระญาติ ราชสกุลกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพ : สำนักพิมพ์ข้าวฟ่าง, พ.ศ. 2549. 160 หน้า. หน้า หน้าที่. ISBN 974-9687-35-3