อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์
บ้านใหม่ไชยพจน์ [–ไช-ยะ-พด] เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดบุรีรัมย์ ห่างจากตัวจังหวัดบุรีรัมย์ประมาณ 95 กิโลเมตร ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ และประกอบอาชีพเกษตรกรเป็นหลัก แยกตัวออกจากอำเภอพุทไธสงเมื่อ พ.ศ. 2536 มีชื่อเสียงในเรื่องการทอผ้าไหมมัดหมี่ และมีงานประจำปีที่จัดขึ้นอย่างยิ่งใหญ่เป็นประจำทุกปี คือ ประเพณีปรางค์กู่สวนแตง และบุญบั้งไฟบ้านใหมไชยพจน์
อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ | |
|---|---|
| คำขวัญ: กู่สวนแตงเด่นสง่า ล้ำค่ากูฤๅษี ผ้าไหมมัดหมี่ ประเพณีบุญบั้งไฟ | |
| พิกัดภูมิศาสตร์: 15°34′22″N 102°50′0″E / 15.57278°N 102.83333°E | |
| อักษรไทย | อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ |
| อักษรโรมัน | Amphoe Ban Mai Chaiyaphot |
| จังหวัด | บุรีรัมย์ |
| พื้นที่ | |
| • ทั้งหมด | 175.0 ตร.กม. (67.6 ตร.ไมล์) |
| ประชากร (2563) | |
| • ทั้งหมด | 26,536 คน |
| • ความหนาแน่น | 151.63 คน/ตร.กม. (392.7 คน/ตร.ไมล์) |
| รหัสไปรษณีย์ | 31120 |
| รหัสภูมิศาสตร์ | 3119 |
| ที่ตั้งที่ว่าการ | ที่ว่าการอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ หมู่ที่ 1 บ้านใหม่ไชยพจน์ ถนนเจนจบทิศ ตำบลหนองแวง อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ จังหวัดบุรีรัมย์ 31120 |
ประวัติ
เดิมพื้นที่อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์มีลักษณะเป็นป่าทึบ จึงเป็นที่ซ่องสุ่มของโจรผู้ร้าย ต่อมาใน พ.ศ. 2497 ไชยพจน์ ภู่กำชัย นายอำเภอพุทไธสงในขณะนั้น มีแนวความคิดขอตั้งหมู่บ้านในบริเวณดังกล่าวโดยใช้ชื่อว่า บ้าน กม.ศูนย์ เมื่อวันที่ 20 ธันวาคม พ.ศ. 2499 และได้รับอนุมัติเมื่อวันที่ 19 มีนาคม พ.ศ. 2500 โดยไชยพจน์เป็นผู้วางผังหมู่บ้านและเปิดให้จับจองที่ดิน
ต่อมามีการปรับปรุงถนน ขยายช่องทางการจราจร ทำให้การคมนาคมสะดวกขึ้น ประกอบกับท้องที่ของอำเภอพุทไธสงในขณะนั้น มีอาณาเขตกว้างขวาง ประชาชนบางส่วนอยู่ห่างไกลจากตัวอำเภอ เจ้าหน้าที่ออกตรวจตราดูแลความทุกข์สุขไม่ทั่วถึง ทำให้ใน พ.ศ. 2521 ชาวบ้าน กม.ศูนย์ และประชาชนประมาณ 10,000 คนของทั้ง 5 ตำบล จึงเสนอขอแบ่งท้องที่อำเภอพุทไธสงตั้งเป็นกิ่งอำเภอ ชื่อว่า กิ่งอำเภอกู่สวนแตง แต่ไม่ได้รับการอนุมัติจากกระทรวงมหาดไทย
ต่อมาเมื่อชุมชนบ้าน กม.ศูนย์ ขยายใหญ่ขึ้น คณะกรรมการหมู่บ้านสภาตำบลหนองแวงจึงได้เสนอขอจัดตั้งกิ่งอำเภอใหม่อีกครั้งในนาม กิ่งอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ เพื่อเป็นเกียรติแก่ไชยพจน์ ผู้เสนอจัดตั้งหมู่บ้าน กม.ศูนย์ และกิ่งอำเภอนี้ได้รับการอนุมัติจัดตั้งจากกระทรวงมหาดไทยเมื่อ พ.ศ. 2535 โดยรวมตำบลทองหลาง หนองแวง กู่สวนแตง แดงใหญ่ และหนองเยือง รวม 46 หมู่บ้าน ประชากร 23,970 คน ตั้งกิ่งอำเภอ ณ บ้าน กม.ศูนย์ ตำบลหนองแวง และได้ยกฐานะเป็น อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ เมื่อ พ.ศ. 2540
ภูมิศาสตร์
ที่ตั้งและอาณาเขต
อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอหนองสองห้อง (จังหวัดขอนแก่น)
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอพุทไธสง
- ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอเมืองยาง (จังหวัดนครราชสีมา)
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอประทาย (จังหวัดนครราชสีมา)
ภูมิประเทศและภูมิอากาศ
อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ มีเนื้อที่ประมาณ 175 ตารางกิโลเมตร ทางตอนเหนือของอำเภอมีลักษณะเป็นที่ราบสลับกับทุ่งกว้าง ประกอบกับดินเหนียว ดินทราย ส่วนทางตอนใต้มีลักษณะเป็นที่ราบลุ่มลำสะแทด
อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ มีสภาพอากาศแบ่งออกเป็น 3 ฤดู ดังนี้
- ฤดูร้อน : ปลายเดือนกุมภาพันธ์ ถึงพฤษภาคม
- ฤดูฝน : เดือนพฤษภาคม ถึงตุลาคม
- ฤดูหนาว : เดือนพฤศจิกายน ถึงกุมภาพันธ์
ทรัพยากรธรรมชาติ
อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์มีแหล่งน้ำที่สำคัญดังนี้
- ห้วยแอก อยู่ทางด้านทิศตะวันตกของอำเภอ ต้นน้ำอยู่ที่อำเภอพล จังหวัดขอนแก่น เป็นลำห้วยขนาดใหญ่ และไหลลงลำสะแทดที่บ้านส้มป่อย-ไทรทอง ตำบลหนองเยือง เป็นแนวแบ่งเขตแดนกับอำเภอประทาย จังหวัดนครราชสีมา
- ลำสะแทด อยู่ทางด้านทิศใต้ ต้นน้ำอยู่ในเขตอำเภอโนนสูง จังหวัดนครราชสีมา เป็นลำน้ำขนาดใหญ่ ไหลลงแม่น้ำมูลที่อำเภอพุทไธสง เป็นแนวแบ่งเขตแดนกับ อำเภอเมืองยาง จังหวัดนครราชสีมา
- ห้วยตะกั่ว เป็นลำน้ำขนาดเล็ก ต้นน้ำอยู่ทางด้านทิศเหนือของอำเภอหนองสองห้อง จังหวัดขอนแก่น ไหลผ่านตำบลแดงใหญ่ ตำบลหนองแวง ตำบลกู่สวนแตง และไหลลงลำสะแทดที่ตำบลกู่สวนแตง
อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์มีพื้นที่ป่าไม้ที่สำคัญดังนี้
- สวนป่าสิริกิตติ์ หมู่ที่ 2 ตำบลทองหลาง มีเนื้อที่ 119 ไร่
- ป่าสงวนแห่งชาติหนองข่า หมู่ที่ 5 และ 6 ตำบลแดงใหญ่ มีเนื้อที่ประมาณ 2,470 ไร่
การแบ่งเขตการปกครอง
การปกครองส่วนภูมิภาค
อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์แบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 5 ตำบล 55 หมู่บ้าน
| 1. | หนองแวง | (Nong Waeng) | 15 หมู่บ้าน | ||||
| 2. | ทองหลาง | (Thonglang) | 10 หมู่บ้าน | ||||
| 3. | แดงใหญ่ | (Daeng Yai) | 9 หมู่บ้าน | ||||
| 4. | กู่สวนแตง | (Ku Suan Taeng) | 12 หมู่บ้าน | ||||
| 5. | หนองเยือง | (Nong Yueang) | 9 หมู่บ้าน |
การปกครองส่วนท้องถิ่น
ท้องที่อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 6 แห่ง ได้แก่
- เทศบาลตำบลบ้านใหม่ไชยพจน์ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลทองหลางและบางส่วนของตำบลหนองแวง
- องค์การบริหารส่วนตำบลทองหลาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทองหลาง (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบ้านใหม่ไชยพจน์)
- องค์การบริหารส่วนตำบลหนองแวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองแวง (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบ้านใหม่ไชยพจน์)
- องค์การบริหารส่วนตำบลกู่สวนแตง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกู่สวนแตงทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลแดงใหญ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแดงใหญ่ทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลหนองเยือง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองเยืองทั้งตำบล
การศึกษา
- โรงเรียนระดับประถมศึกษา (สพฐ.)
มีทั้งหมด 21 โรงเรียน แบ่งเป็น 2 กลุ่ม ดังนี้
|
|
- โรงเรียนระดับมัธยมศึกษา (สพม.)
สถานที่สำคัญ
- ปรางค์กู่สวนแตง
เป็นเทวาลัยในศาสนาฮินดู สร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 โดยได้รับอิทธิพลจากศิลปกรรมสมัยนครวัดเป็นโบราณสถานอีกแห่งที่ถูกวางระเบิดจนองค์ปรางค์พังทลายลงมาเพื่อโจรกรรม ชิ้นส่วนปราสาทไปขาย ภายหลังกรมศิลปากรได้บูรณะใหม่จนมีความสมบูรณ์ และประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานเมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2547
ลักษณะของกู่ประกอบด้วย ปรางค์อิฐ 3 องค์ ตั้งเรียงกันในแนวเหนือ-ใต้ บนฐานศิลาแลงเดียวกัน อาคารทั้งหมดหันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีประตูหน้าเพียงประตูเดียว อีก 3 ด้าน สลักเป็นประตูหลอก ปรางค์องค์กลางมีขนาดใหญ่และมีสภาพค่อนข้างสมบูรณ์เป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ด้านหน้าทั้ง 3 ด้าน มีลักษณะยื่นออกมาและมีแผ่นศิลาทรายรองรับ ส่วนปรางค์อีกสององค์มีขนาดเล็กกว่าฐานเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีประตูเดียวทางด้านหน้า เช่นกัน ส่วนผนังอีก 3 ด้าน ก่อเรียบทึบ สำหรับบนพื้นหน้าปรางค์มีส่วนประกอบสถาปัตยกรรมหินทรายอื่นๆ ตกหล่นอยู่ เช่น ฐานบัว ยอดปรางค์ กลีบขนุน รูปนาค 6 เศียร อายุของกู่สวนแตงสามารถกำหนดได้จากทับหลังของปรางค์ ซึ่งปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนครอยู่ในราวพุทธศตวรรษที่ 17 เนื่องจากภาพสลักบนทับหลังทั้งหมดมีลักษณะตรงกับศิลปะขอมแบบนครวัด ที่มีอายุอยู่ในช่วงเวลาดังกล่าว อาทิเช่น ทับหลังสลักภาพพระนารายณ์ตรีวิกรม (ตอนหนึ่งในวามนาวตารแสดงภาพพระนารายณ์ย่างพระบาท 3 ก้าว เหยียบโลกบาดาล โลกมนุษย์ และโลกสวรรค์) ทับหลังภาพศิวนาฎราช ทับหลังภาพการกวนเกษียรสมุทร ทับหลังภาพนารายณ์บรรทมสินธุ์ ฯลฯ แต่ละชิ้นมีขนาดใหญ่สวยงามน่าสนใจยิ่ง
- ปรางค์กู่ฤๅษี
เป็นลักษณะปรางค์กู่หินศิลาแลงวางเรียงซ้อนกัน และวงเป็นกำแพงล้อมตัวกู่ ภายในมีพระพุทธองค์ใหญ่ และรูปปั้นฤๅษี ประดิษฐานอยู่ภายในบริเวณ บริเวณศิลาแลงด้านในมีต้นจำปีปลูกล้อมรอบ 7 ต้น ด้วยกัน และบริเวณรอบนอกศิลาแลง ด้านทิศเหนือมีสระน้ำบึงขนาดเล็กอยู่ด้านข้าง ด้านชาวบ้านในบริเวณนั้น บอกว่าสร้างมานานแล้ว แต่ในอดีตมี พระภิกษุมาจำวัดที่นี้ แต่ปัจจุบันไม่มีแล้ว โดยสถานแห่งนี้เป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์และนับถือของชาวบ้านใน ละแวกนี้
วัฒนธรรม
อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์มีเทศกาลและงานประเพณีที่สำคัญดังนี้
- ประเพณีปรางค์กู่สวนแตงและบุญบั้งไฟบ้านใหม่ไชยพจน์ บริเวณโบราณสถานปรางกู่สวนแตง (ข้างโรงเรียนกู่สวนแตงพิทยาคม) ประมาณกลางเดือนพฤษภาคมของทุกปี
- ประเพณีบุญฉลองปรางค์กู่ฤๅษี บริเวณโบราณสถานปรางค์กู่ฤๅษี ตำบลหนองเยือง ประมาณกลางเดือนมีนาคมของทุกปี
- งานกาชาดอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์และงานฉลองเจ้าพ่อ กม.ศูนย์ บริเวณสนามหน้าที่ว่าการอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ ประมาณต้นเดือนธันวาคมของทุกปี
อ้างอิง
- "ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง แบ่งเขตท้องที่อำเภอพุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย์ ตั้งเป็นกิ่งอำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 109 (53 ง ฉบับพิเศษ): 17. 22 เมษายน 2535. Check date values in:
|date=(help) - "พระราชกฤษฎีกาตั้งอำเภอหนองปรือ อำเภอห้วยกระเจา อำเภอทรายทองวัฒนา อำเภอปางศิลาทอง อำเภอเนินสง่า อำเภอนาทม อำเภอพระพรหม อำเภอแม่วงก์ อำเภอสองแคว อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ อำเภอไทยเจริญ อำเภอกาบัง อำเภอพยุห์ อำเภอเมืองจันทร์ อำเภอภูพาน อำเภอคลองหอยโข่ง อำเภอเขาฉกรรจ์ อำเภอนาวัง อำเภอพิบูลย์รักษ์ และอำเภอทุ่งศรีอุดม พ.ศ. ๒๕๔๐" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 114 (50 ก): 24–27. 26 กันยายน 2540. Check date values in:
|date=(help)