อำเภอลอง

อำเภอลอง (คำเมือง: ) เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดแพร่

อำเภอลอง
อำเภอ
คำขวัญ:  งามพระธาตุล้ำค่า ส้มพุทรารสเลิศ แหล่งกำเนิดผ้าจก มรดกสวนหิน ถิ่นชาวเมืองลอง
พิกัดภูมิศาสตร์: 18°4′30″N 99°49′54″E / 18.07500°N 99.83167°E / 18.07500; 99.83167
อักษรไทย	อำเภอลอง
อักษรโรมัน	Amphoe Long
จังหวัด	แพร่
พื้นที่
• ทั้งหมด	1,447.3 ตร.กม. (558.8 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2563)
• ทั้งหมด	53,608 คน
• ความหนาแน่น	37.04 คน/ตร.กม. (95.9 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	54150
รหัสภูมิศาสตร์	5403
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอลอง เลขที่ 166 หมู่ที่ 6 ตำบลห้วยอ้อ อำเภอลอง จังหวัดแพร่ 54150
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ประวัติ

อำเภอลองเป็นเมืองเก่ามาแต่ก่อนพุทธกาล ไม่สามารถว่าชนชั้นใดปกครองจับเอาความได้ว่าเริ่มสมัยชนชาติละว้า (ลัวะ) เข้ามามีอำนาจในดินแดนสุวรรณภูมิ ตามตำนานพระธาตุแหลมลี่กล่าวว่า เมื่อสมัยพระพุทธเจ้ามีพระชนมายุ 65 พรรษาได้เสด็จมาเมื่องนี้พร้อมด้วยพระอรหันต์ และตรัสว่าเมืองนี้ตั้งแต่เดิมชื่อว่า "กุกุฎไก่เอิก" (เมืองไก่ขัน) ต่อมาราวปีพุทธศักราช 1078 พระนางจามเทวีพระราชธิดากษัตริย์ผู้ครองเมืองละโว้ซึ่งเป็นพระมเหสี ของพระยารามัญผู้ครองเมืองอยุธยา (เมืองรามบุรี) ได้เสด็จมาครองเมืองหริภุญชัย (ลำพูน)ได้นำพระบรมสารีริกธาตุเสด็จมาทางชลมารค (ทางน้ำ) แต่แทนที่จะตามลำน้ำปิงขึ้นไปกลับมาทางแยกขึ้นตามลำน้ำยมมาขึ้นบกที่บ้านปากลอง (หมู่ที่ 5 ต.ปากกาง) และเหตุที่หลงทางได้ถกเถียงกันในเรื่องเส้นทางไปเมืองหริภุญชัยจึงขนานนามเมืองนี้ว่า "เมืองเววาภาสิต" และ จากการที่พระนางจามเทวีทรงตรัสว่า "ลองขึ้นไปก่อนเถอะ" คำว่า "ลอง" ที่พระนางจามเทวีทรงตรัสขึ้นมานั้นถูกนำมาเรียกชื่อเมืองใหม่ว่า "เมืองลอง" อีกชื่อหนึ่งอำเภอลองในยุคแรกๆ จึงตั้งอยู่ตำบลปากกางเดี๋ยวนี้ในขณะเดียวกันนี้พระนางจามเทวีได้สร้างพระเจดีย์ขึ้นที่บริเวณ ห้วยอ้อ ซึ่งเป็น วัดศรีดอนคำ ในปัจจุบันต่อมา ในราวประมาณปีพุทธศักราช 1824 พระเจ้าเม็งรายมหาราช ผู้ครองเมืองเชียงรายได้ทำสงคราม รบชนะเมืองต่างๆ ในล้านนาจนถึงเมืองลองและได้เมืองลองป็นเมืองขึ้นทรงเปลี่ยนชื่อเมืองลองใหม่เป็นชื่อ "เมืองเชียงชื่น" (สันนิษฐานว่าเนื่องจากมีแร่เหล็กและแร่ตะกั่ว ซึ่งชาวบ้านในท้องถิ่นเรียกว่า"จืน" มาก) และได้ตั้งพระยาเชิญเมือง เป็นผู้ครองนครขึ้นของเขลางค์นคร (ลำปาง) มีผู้ครองนครสืบต่อมาคือ พระยาหูหิ้น พระยายุธิฐิระมาหมื่นดังนคร พระยาหัวเมืองแก้ว ราวปีพุทธศักราช 2020 สงครามสงบพระยาหัวเมืองแก้วได้พาผู้คนย้ายจากเมืองเชียงชื่นมาตั้งใหม่ที่บ้านนาบ้านก่อน(บริเวณโรงเรียนห้วยอ้อปัจจุบัน) ราวปีพุทธศักราช 2030 ก็ได้ ย้ายเมืองใหม่อีกครั้งหนึ่ง มาตั้งที่เหล่าเวียง (ปัจจุบันคือบริเวณลำห้วยแม่กางบ้านนาจอมขวัญ) ได้เปลี่ยนชื่อเมืองใหม่กลับมาใช้ชื่อ "เมืองลอง" เหมือนเดิมต่อนั้นมามีผู้ครองเมือง คือ พระยาช้างแก้ว พระยาฟ้าป้อม พระยาฟ้าใหม่ ราวจนปี พุทธศักราช 2134 พม่าได้ยกทัพมาตีเมืองเชียงใหม่ ลำปาง และเลยมาถึงเมืองลอง พระยาฟ้าป้อมและพระยาฟ้าใหม่ตายในสนามรบ เมืองลองแตกและว่างผู้ครองเมืองอยู่ระยะหนึ่ง ราวปี พุทธศักราช 2140 เจ้าผู้ครองนครลำปางได้ตั้งบุรุษผู้หนึ่งซึ่งอาสาจับช้างลายเสือนำไปถวายเจ้าเมืองลำปาง และตั้งให้เป็นเจ้าเมืองลองให้ชื่อว่า พระยาช้างปาน ครองเมืองลอง ต่อมาราวปี พุทธศักราช 2160 ได้มีเจ้าผู้ครองเมืองสืบต่อมาคือ พระยาครุธราช พระยาจอมหัวค่ำ พระยาขุนท่า พระยาชัย พระยาคำลิ่มราวปี พุทธศักราช 2318 พระยาคำลิ่มถึงแก่อสัญกรรม ไม่มีผู้ปกครอง ลำปางจึงให้พระยาชื่นสมบัติมาครองเมืองโดยมีผู้ครองเมืองสืบต่อกันมาตลอด เพราะเป็นเมืองหน้าด่านของอาณาจักรล้านนาจนตกเป็นเมืองประเทศราชของอาณาจักรกรุงศรีอยุธยา จนถึงกรุงรัตนโกสินทร์ตลอดจนสืบมา จนกระทั่งปีพ.ศ. 2445 พญาขัณฑสีมาโลหะกิจ เจ้าเมืองลองคนสุดท้าย ถูกพวกเงี้ยวฟันจนถึงแก่พิราลัยถือเป็นอันสิ้นสุดการปกครองแบบเจ้าเมือง เดิมอำเภอเมืองลองขึ้นกับนครลำปาง จนกระทั่งวันที่ 25 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2474 โอนอำเภอลองเข้ามาเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดแพร่ โดยแยกพื้นบางส่วนจัดตั้งเป็นอำเภอวังชิ้น และย้ายบ้านบ่อแก้วไปขึ้นกับอำเภอเด่นชัยจนถึงปัจจุบัน โดยมี ร.ต.อ.วิชิตชนบทวิบูลย์ (ทัศ สุชาเนนย์) เป็นนายอำเภอคนแรก

• วันที่ 25 ตุลาคม 2474 โอนพื้นที่อำเภอลอง จังหวัดลำปาง มาขึ้นกับจังหวัดแพร่
• วันที่ 13 ธันวาคม 2474 โอนพื้นที่ตำบลบ้านปิน ตำบลห้วยอ้อ ตำบลหัวทุ่ง ตำบลแม่ป้าก ตำบลวังชิ้น ตำบลสรอย ตำบลปากกาง ตำบลนาพูน ตำบลเวียงต้า ตำบลต้าผามอก และตำบลทุ่งแล้ง อำเภอลอง จังหวัดลำปาง มาขึ้นกับจังหวัดแพร่ และตั้งเป็น อำเภอลอง จังหวัดแพร่
• วันที่ 20 กุมภาพันธ์ 2481 แยกพื้นที่ตำบลวังชิ้น ตำบลสรอย ตำบลนาพูน และตำบลแม่ป้าก อำเภอลอง มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอวังชิ้น ขึ้นกับอำเภอลอง
• วันที่ 10 มิถุนายน 2490 ตั้งตำบลปากกาง แยกออกจากตำบลห้วยอ้อ และตำบลหัวทุ่ง
• วันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2499 โอนพื้นที่หมู่ 15 (ในขณะนั้น) ของตำบลห้วยอ้อ อำเภอลอง ไปขึ้นกับตำบลเด่นชัย อำเภอสูงเม่น
• วันที่ 20 กันยายน 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลห้วยอ้อ ในท้องที่บางส่วนของตำบลห้วยอ้อ
• วันที่ 28 พฤศจิกายน 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลวังชิ้น ในท้องที่บางส่วนของตำบลวังชิ้น
• วันที่ 22 กรกฎาคม 2501 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอวังชิ้น อำเภอลอง เป็น อำเภอวังชิ้น
• วันที่ 31 กรกฎาคม 2505 จัดตั้งสุขาภิบาลบ้านปิน ในท้องที่บางส่วนของตำบลบ้านปิน
• วันที่ 27 ตุลาคม 2536 ตั้งตำบลบ่อเหล็กลอง แยกออกจากตำบลหัวทุ่ง
• วันที่ 9 มกราคม 2539 ตั้งตำบลแม่ปาน แยกออกจากตำบลบ้านปิน และตำบลห้วยอ้อ
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลห้วยอ้อ และสุขาภิบาลบ้านปิน เป็นเทศบาลตำบลห้วยอ้อ และเทศบาลตำบลบ้านปิน ตามลำดับ

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอลองตั้งอยู่ห่างจากตัวจังหวัดแพร่ไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ไปตามทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1023 เป็นระยะทาง 40 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอสองและอำเภอหนองม่วงไข่
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอเมืองแพร่ อำเภอสูงเม่น และอำเภอเด่นชัย
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอวังชิ้น
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอแม่ทะและอำเภอแม่เมาะ (จังหวัดลำปาง)

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอลองแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 9 ตำบล 93 หมู่บ้าน ได้แก่

ที่	อักษรไทย	ตัวเมือง	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนหลังคาเรือน	จำนวนประชากร
1.	ห้วยอ้อ		Huai O	14	4,283	12,398
2.	บ้านปิน		Ban Pin	13	2,599	7,833
3.	ต้าผามอก		Ta Pha Mok	8	1,456	4,698
4.	เวียงต้า		Wiang Ta	10	2,172	6,677
5.	ปากกาง		Pak Kang	9	1,372	4,258
6.	หัวทุ่ง		Hua Thung	9	1,760	5,925
7.	ทุ่งแล้ง		Thung Laeng	12	2,460	7,265
8.	บ่อเหล็กลอง		Bo Lek Long	9	1,378	4,204
9.	แม่ปาน		Mae Pan	7	1,039	3,082

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอลองประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 11 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลห้วยอ้อ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลห้วยอ้อ
• เทศบาลตำบลบ้านปิน ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลบ้านปิน
• เทศบาลตำบลแม่ปาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแม่ปานทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลแม่ลานนา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยอ้อ (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลห้วยอ้อ)
• เทศบาลตำบลเวียงต้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเวียงต้าทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลปากกาง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปากกางทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านปิน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านปิน (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบ้านปิน)
• องค์การบริหารส่วนตำบลต้าผามอก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลต้าผามอกทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหัวทุ่ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหัวทุ่งทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลทุ่งแล้ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทุ่งแล้งทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ่อเหล็กลอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ่อเหล็กลองทั้งตำบล

การเดินทาง

การเดินทางสู่อำเภอลองสามารถทำได้ 2 วิธี คือ

1. ใช้ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1023 (ต่อเขตเทศบาลเมืองแพร่ควบคุม-วังชิ้น) ตรงจากตัวจังหวัดแพร่ หรือเดินทางด้วยทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 11 (อินทร์บุรี-เชียงใหม่) จากจังหวัดลำปางหรืออุตรดิตถ์ก่อนที่จะเลี้ยวเข้าสู่ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1023 ที่บ้านแม่แขม ตำบลบ่อเหล็กลอง อำเภอลอง
2. เดินทางโดยรถไฟสายเหนือ ลงที่สถานีบ้านปิน ตำบลบ้านปิน แล้วนั่งรถโดยสารต่อเข้ามายังตัวอำเภอเป็นระยะทางประมาณ 5 กิโลเมตร

แหล่งท่องเที่ยว

วัด สถานที่สำคัญ และ แหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติของอำเภอลอง

สถานที่	ที่ตั้ง
วัดศรีดอนคำ (พระธาตุห้วยอ้อ)	ตั้งอยู่ที่ตำบลห้วยอ้อ (ข้างตลาดห้วยอ้อ)
วัดสะแล่ง	ตั้งอยู่ที่ตำบลห้วยอ้อ
วัดพระธาตุไฮสร้อย	ตั้งอยู่ที่บ้านไฮสร้อย ตำบลปากกาง
วัดพระธาตุแหลมลี่	ตั้งอยู่ที่บ้านหาดทรายคำ ตำบลปากกาง
วัดพระธาตุปูตั๊บ	ตั้งอยู่ที่ตำบลทุ่งแล้ง
พุทธสถานถ้ำจักรพรรดิ	ตั้งอยู่ที่บ้านอิม ตำบลผามอก
พิพิธภัณฑ์โกมลผ้าโบราณ	ตั้งอยู่ที่ตำบลห้วยอ้อ (ตรงข้ามโรงเรียนลองวิทยา)
บ้านศิลปินแห่งชาติ ประนอม ทาแปง	ตั้งอยู่ที่บ้านไผ่ล้อม ตำบลหัวทุ่ง
สถานีรถไฟบ้านปิน "บาวาเรียนสไตล์”	ตั้งอยู่ที่บ้านปิน ตำบลบ้านปิน
อุทยานแห่งชาติดอยผากลอง	ตั้งอยู่ที่ตำบลต้าผามอก
ถ้ำเอราวัณและแก่งหลวง	ตั้งอยู่ที่บ้านแก่งหลวง ตำบลแม่ปาน

1. อุทยานแห่งชาติดอยผากลอง มีที่ตั้งอยู่ที่ตำบลต้าผามอก บนทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1023 ในเขตอุทยานมีแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจ คือ สวนหินมหาราช ที่มีหินจำนวนมากมายผุดขึ้นมาจากพื้นดินในบริเวณเดียวกัน , ภูเขาหินปะการัง ,ถ้ำเสรีไทย ,ถ้ำแอร์ ,น้ำตกแม่อิม และเมืองโบราณ
2. แก่งหลวงและถ้ำเอราวัณ ตั้งอยู่ที่บ้านแก่งหลวง ตำบลแม่ปาน โดยนักท่องเที่ยวสามารถเดินทางโดยรถไฟลงที่สถานีแก่งหลวง หรือเดินทางโดยรถยนต์โดยทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 11 แล้วเลี้ยวเข้าถนนเข้าสู่บ้านแก่งหลวง แม่น้ำยมจะกั้นถ้ำเอราวัณออกจากตัวหมู่บ้าน ซึ่งการเดินทางไปชมถ้ำนั้นจะต้องข้ามแม่น้ำยมไปโดยทางแพหรือทางสะพานคนเดินที่สร้างไว้เพื่อความสะดวกของนักท่องเที่ยว ภายในถ้ำจะมีหินงอกหินย้อย ซึ่งข้างในสุดจะมีหินที่มีลักษณะคล้ายเศียรช้างเอราวัณที่เป็นที่มาของชื่อถ้ำ

ชาวอำเภอลองที่มีชื่อเสียง

• พระราชเขมากร (ประยุทธ ภูริทัตโต) เจ้าคณะจังหวัดแพร่ และเจ้าอาวาสวัดพระบาทมิ่งเมืองวรวิหาร
• พระครูเกษมรัตนคุณ (ครูบาแก้ว) อดีตรองเจ้าคณะจังหวัดแพร่ อดีตเจ้าคณะอำเภอลอง และอดีตเจ้าอาวาสวัดพระธาตุศรีดอนคำ
• พระครูบัณฑิตานุกูล (ครูบาหาญ ปัณฑิโต) เจ้าอาวาสวัดดงลาน และเจ้าคณะอำเภอลอง
• พระครูวิจิตรนวการโกศล (ครูบาสมจิต จิตตคุตโต) พระนักปฏิบัตินักพัฒนา อดีตที่ปรึกษาเจ้าคณะอำเภอลอง และอดีตเจ้าอาวาสวัดสะแล่ง
• นายแพทย์ชาญชัย ศิลปอวยชัย อดีตนายกองค์การบริหารส่วนจังหวัดแพร่
• โกมล พานิชพันธุ์ ปราชญ์ท้องถิ่นด้านผ้าตีนจก และผ้าโบราณ
• ประนอม ทาแปง ศิลปินแห่งชาติ สาขาประณีตศิลป์-การทอผ้า
• อารีรัตน์ ตาขัน นักตระกร้อทีมชาติ

อ้างอิง

1. ส.ภ.ลอง .ความเป็นมาอำเภอลอง
2. [1]พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งสมุหเทศาภิบาล
3. [2]ประกาศกระทรวงธรรมการ เรื่อง การใช้พระราชบัญญัติประถมศึกษา พุทธศักราช ๒๔๖๔ สำหรับตำบลต่าง ๆ ในท้องที่ อำเภอลอง จังหวัดลำปาง ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้โอนไปขึ้นจังหวัดแพร่
4. [3]ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งกิ่งอำเภอวังขึ้น ขึ้นอำเภอลอง จังหวัดแพร่
5. [4]ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งตำบลในจังหวัดต่าง ๆ
6. [5]พระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนแปลงเขตอำเภอในท้องที่จังหวัดนครราชสีมา จังหวัดแพร่ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และจังหวัดพัทลุง พ.ศ. ๒๔๙๙
7. [6]ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง จัดตั้งสุขาภิบาลห้วยอ้อ อำเภอลอง จังหวัดแพร่
8. [7]ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง จัดตั้งสุขาภิบาลวังชิ้น กิ่งอำเภอวังชิ้น อำเภอลอง จังหวัดแพร่
9. [8]พระราชกฤษฎีกาจัดตั้งอำเภอกระสัง อำเภอกระนวน อำเภอบางกอกใหญ่ อำเภอขุนหาร อำเภอพนา อำเภอปากช่อง อำเภอวังเหนือ อำเภอวังชิ้น อำเภอแม่ทา อำเภอหนองหมู อำเภอสระแก้ว อำเภออมก๋อย อำเภอบางซ้าย อำเภอทับสะแก อำเภอบุณฑริก อำเภอลานสะกา อำเภอจอมบึง อำเภอท่ายาง อำเภอสามเงา อำเภอฟากท่า อำเภอบ้านเขว้า อำเภอชานุมาน อำเภอแม่พริก อำเภอท่าสองยาง อำเภอสะเมิง อำเภอหนองแขม และอำเภอพระแสง พ.ศ. ๒๕๐๑
10. [9]ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง จัดตั้งสุขาภิบาลบ้านปิน จังหวัดแพร่
11. [10]ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและกำหนดเขตตำบลในท้องที่อำเภอลอง จังหวัดแพร่
12. [11]ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ตั้งและกำหนดเขตตำบลในท้องที่อำเภอลอง จังหวัดแพร่
13. จำนวนประชากรและบ้าน จำแนกเป็นรายอำเภอ และรายตำบล จังหวัดแพร่ ณ เดือนธันวาคม พ.ศ. 2553, สำนักบริหารทะเบียน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย

แหล่งข้อมูลอื่น

• ข้อมูลอำเภอลอง และสถานที่ท่องเที่ยวในอำเภอ จากเว็บไซต์จังหวัดแพร่
• ข้อมูลพื้นฐานอำเภอลอง จากเว็บไซต์ศูนย์บริการข้อมูลอำเภอ