แม่เจ้าบัวไหล

แม่เจ้าบัวไหล เป็นภรรยาของน้อยเทพวงษ์ อดีตเจ้าผู้ครองนครแพร่ องค์ที่ 22

แม่เจ้าบัวไหล
ภรรยาเจ้าผู้ครองนครแพร่
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	พ.ศ. 2390 นครน่าน
เสียชีวิต	พ.ศ. 2475 เมืองเชียงราย
บิดา	พระยาไชยสงครามพะเยา
มารดา	เจ้านางอิ่น (ชาวไทยอง)
คู่สมรส	เจ้าพิริยเทพวงษ์

พระประวัติ

แม่เจ้าบัวไหล เกิดเมื่อปี พ.ศ. 2390 ที่เมืองนครน่าน เป็นธิดาในพระยาไชยสงคราม เชื้อสายเจ้าเจ็ดตนทางพะเยา กับ เจ้านางอิ่น ชาวไทยอง มีเจ้าเชษฐาและเชษฐภคินีร่วมอุทร ได้แก่ 1.เจ้าจอมแปง (เจ้านางของ ซึ่งเป็นชายาเดิมพระยาไชยสงครามได้ขอไปอุปการะที่พะเยา) 2.เจ้าเทพรส รสเข้ม (ฝาแฝดกับเจ้าจอมแปง) 3.เจ้านางสามผิว (ได้ถึงแก่กรรมด้วยโรงท้องร่วงตอนอายุ 13 ปี) ตอนเกิด พระยาไชยสงครามถูกเรียกตัวจากเมืองน่านมายังกรุงเทพฯ เนื่องจากต้องคดี เรื่อง ช่วยเจ้าหลวงนครน่าน ยกพลไปกวดต้อนตีเอาเมืองหัวพันห้าทั้งหกที่แคว้นสิบสองปันนา กวาดต้อนเชลยศึกชาวไทลื้อชาวไทยอง มาไว้ที่เขตนาน้อยเมืองน่าน ดังนั้นจึงต้องเดินทางโดยเรือขณะที่น้ำน่านนองเต็มฝั่ง บิดาเลยตั้งชื่อให้ว่า "บัวไหล"

แม่เจ้าบัวไหลได้รับการสถาปนาให้ดูแลเมืองแพร่ ก่อนที่เจ้าพิริยเทพวงษ์จะกลับจากราชการที่กรุงเทพมหานคร ชาวเมืองแพร่จึงเรียกขานเจ้าบัวไหลว่า "แม่เจ้าหลวง" และต่อมาได้รับการเสกสมรสและแต่งตั้งให้เป็นชายาของเจ้าผู้ครองนครแพร่ ในตอนเด็กบัวไหลได้รับการอบรมเลี้ยงดูแบบเจ้านายตามขนบธรรมเนียมล้านนามาอย่างดี มีฝีมือในการเย็บปักผ้าและงานปักเย็บทุกชนิด ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว บัวไหลได้ปักผ้าม่านและหมอนขวาน ตลอดจนเครื่องใช้ต่าง ๆ ถวาย เป็นที่โปรดปรานของรัชกาลที่ 5 ถึงกับได้รับการโปรดให้จัดห้องเฉพาะ แล้วพระราชทานให้ชื่อว่า "ห้องบัวไหล" นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณและเป็นเกียรติประวัติอันสูงยิ่ง เพื่อแสดงถึงเจ้านายสตรีทางเหนือ เป็นผู้มีฝีมือในงานศิลปะปักเย็บอย่างยอดเยี่ยม และตามคำกราบบังคมทูลของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้กล่าวไว้ว่า บัวไหลเป็นผู้หญิงดีในเมืองลาวเฉียงเวลาเจ้านครแพร่ลงมากรุงเทพฯ ก็ว่าราชการบ้านเมืองแทนสามี

เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2445 ก็เกิดการจลาจลเงี้ยวปล้นเมืองแพร่ เจ้าพิริยเทพวงษ์ต้องโทษกบฏ ถูกถอดยศและได้หลบภัยไปประทับที่หลวงพระบาง ประเทศลาว และไม่ได้กลับมาอีกเลยจนกระทั่งถึงแก่กรรมที่นั่น ส่วนบัวไหลพร้อมด้วยบุตรหลานได้ถูกควบคุมตัวไปกรุงเทพฯ ตามพระบรมราชโองการ ภายใต้การควบคุมดูแลของพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงดำรงราชานุภาพ (พระยศขณะนั้น) เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย เป็นเวลา 4-5 ปี จึงได้รับพระบรมราชานุญาตให้กลับคืนบ้านเมืองได้ โดยในบั้นปลายของชีวิต บัวไหลได้ประทับกับบุตรสาวคนเล็กและบุตรเขยที่จวนข้าหลวงประจำจังหวัดเชียงราย และถึงแก่กรรมที่เชียงราย เมื่อ พ.ศ. 2475 สิริอายุได้ 85 ปี

บุตรธิดา

แม่เจ้าบัวไหลและเจ้าพิริยเทพวงษ์ ได้มีราชโอรส ราชธิดาร่วมกัน 7 องค์

• เจ้ากาบคำ วราราช สมรสกับเจ้าอุปราช (น้อยเสาร์ วราราช) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
  • เจ้าอินทวงศ์ (อินต๊ะวงศ์) วราราช สมรสกับ เจ้าลูน วราราช (สกุลเดิม;อิ่นคำลือ) มีธิดา ดังนี้
    • เจ้ามาลีนี ประชาบาล (ชื่อเดิม;เม่น วราราช) สมรสกับ นายห้วน ประชาบาล
    • เจ้ายุพา วิจิตร (ชื่อเดิม;ลิ่น วราราช) สมรสกับ นายนวล วิจิตร
    • เจ้าลาวัณย์ บรรณโสภิต (ชื่อเดิม;ล่อน วราราช) สมรสกับ นายวิชาญ บรรณโสภิต
  • เจ้าพลอยแก้ว อุตรพงศ์ สมรสกับ เจ้าน้อยชื่น อุตรพงศ์ มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • เจ้าคำเมา อุตรพงศ์
    • จ่าสิบตรี เจ้าชาญ (ชื่อเดิม;บุญยืน) อุตรพงศ์
  • เจ้าทิพย์เนตร อารีราษฏร์ สมรสกับ พันตำรวจตรีหลวงอารีราษฏร์ มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นายสฤษฐ์ อารีราษฏร์ สมรสกับ นางสมคิด
    • นางน้อมศีร์ เนาวังวราห์ สมรสกับ นายปิยะ เนาวังวราห์
    • นางสาวจิราภรณ์ อารีราษฏร์
    • นางสาวนิตยา อารีราษฏร์
    • นางปราณีต อารีราษฏร์
    • นางสุวรรณา สันติกุล สมรสกับ นายพงษ์กฤช สันติกุล
    • นางลิจฉวี บุญญพันธุ์ สมรสกับ นาวาอากาศเอก (พิเศษ)อ่อน บุญญพันธุ์
    • พลตรี นคร อารีราษฏร์ สมรสกับ นางพวงแก้ว
• เจ้าเวียงชื่น (หรือ เมืองชื่น บุตรรัตน์) สมรสกับเจ้าราชวงศ์ (น้อยบุญศรี บุตรรัตน์ ) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
  • เจ้าอินทร์คุ้ม บุตรรัตน์ สมรสกับ เจ้าน้อยไชยวงศ์ ศรีจันทร์แดง มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • เจ้าศรีมุ หัวเมืองแก้ว
    • จ่าสิบตรี เจ้าบุญปั๋น ศรีจันทร์แดง
    • เจ้าปิ่นแก้ว ศรีจันทร์แดง
    • เจ้าตั๋น ศรีจันทร์แดง
  • เจ้าอินทร์สม บุตรรัตน์
  • เจ้าตาวคำ ศรุตานนท์ สมรสกับ หลวงนุภาณศิษยานุสรรค์ มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • คุณประกายศรี ศรุตานนท์ สมรสกับ คุณโชติ แพร่พันธุ์
    • คุณประกายพฤกษ์ ศรุตานนท์ อตีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
• เจ้าสุพรรณวดี ณ น่าน สมรสกับเจ้าราชดนัย (น้อยยอดฟ้า ณ น่าน)โอรสพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช
  • เจ้าสร้อยฟ้า โลหะพจน์พิลาศ สมรสกับ รองอำมาตย์โทขุนโลหะพจน์พิลาศ มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นายสมพงษ์ โลหะพจน์พิลาศ สมรสกับ นางแสงเดือน (ชื่อเดิม;นางผ่องใส กันทาธรรม) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นางสุภาพ แสงศิริ
    • นางวรรณแวว ไชยวงศ์
    • นายโสภณ แสงศิริ
  • เจ้าวิลาวัณย์ ณ น่าน
• เจ้ายวงคำ เตมียานนท์ สมรสกับเจ้าไชยสงคราม (จอน เตมียานนท์) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
  • เจ้าทิพย์เกษร เตมียานนท์ สมรสกับ พระยาประชาศรัยสรเดช (ถาบ ผลนิวาศ) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นายแพทย์ เกริก ผลนิวาศ สมรสกับ แพทย์หญิง จรูญ ผลนิวาศ (สกุลเดิม;ธีรเนตร)
    • นายเดชไกร ผลนิวาศ นางนาภิช (สกุลเดิม;ไกรฤกษ์)
    • นางผ่องศรี กาสล่าร์ สมรสกับ นายอเล็กซานเตอร์ กาสล่าร์
    • นางปรียา สีบุญเรือง สมรสกับ นายจิตติน สีบุญเรือง
    • นายกฤช ผลนิวาศ
    • นายเกรน ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ เจ้าไข่มุกต์ ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;วงศ์บุรี) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นางธัญญา สุรัสวดี สมรสกับ ดร.ปลอดประสพ สุรัสวดี มีบุตร ดังนี้
        • นายปิ่นสาย สุรัสวดี
        • ดร.ปิ่นสักก์ สุรัสวดี
      • นายสาโรจน์ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางวัชรี ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;ลักษณาศัย)
      • นายอรรณพ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางนลินี ประชาศรัยสรเดช
      • เด็กหญิงกรรณิกา ประชาศรัยสรเดช (ถึงแก่กรรมตั้งแต่เด็ก)
      • นางมาลินี ศรีสมวงศ์ สมรสกับ นายประเสริฐ ศรีสมวงศ์
    • นางศรีวรรณ สุนทรเนตร สมรสกับ นายสนอง สุนทรเนตร มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายเทอดกุล สุนทรเนตร สมรสกับ นางจูเลียต
      • นางสุนทรา สวัสดิเกียรติ์ สมรสกับ นายศีริชัย สวัสดิเกียรติ์
      • นายชยาวุธ เล็กประยูร สมรสกับ นางจริยา
    • นางมัณฑนา นนทสุต สมรสกับ ดร.โชติแสง นนทสุต มีบุตร ดังนี้
      • นายไชยยงค์ นนทสุต สมรสกับ นางสุวรรณา ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;เลิศกิจจา)
    • นายกรีน ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางสุเดช ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;อัศวเสนา) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายทวิรส ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางจิตนา ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;ปลอดโปร่ง)
      • นางรศนา สิทธิคู สมรสกับ นายพงษ์ไพบูลย์ สิทธิดู
    • นายสุเมธ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางประพิศ (สกุลเดิม;บุญเรือง) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายชัชวาลย์ ประชาศรัยสรเดช
      • นายธราธาร ประชาศรัยสรเดช
      • นางประไพพรรณ พิสัยนนทฤทธิ์ สมรสกับ พันตำรวจตรี เกรียงไกร พิสัยนนฤทธิ์
    • นางประภาส ว่องปรีชา สมรสกับ นายเชี่ยว ว่องปรีชา มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นางทรรศนีย์ อิศรเสนา ณ อยุธยา สมรสกับ นายอนุกัลย์ อิศรเสนา ณ อยุธยา
      • นายศิระ ว่องปรีชา
      • นางสาวอรนุช ว่องปรีชา
      • นายชาญ ว่องปรีชา
    • นางฉวีวรรณ พิพัฒนโภคา สมรสกับ นายชวลิต พิพัฒนโภคา มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายจิระ พิพัฒนโภคา สมรสกับ นางกาญจนีย์ พิพัฒนโภคา (สกุลเดิม;สระแก้ว)
      • นางกรันยา โชติสรยุทธ์ สมรสกับ นายเฉลิมชัย โชติสรยุทธ์
      • นางสาวพิชชา พิพัฒนโภคา
      • นายพงศธร พิพัฒนโภคา
    • นายเกียรติ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางอรพรรณ (สกุลเดิม;อเนกกานนท์) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายก้องเกียรติ ประชาศรัยสรเดช
      • นางเก็จกรรณ เดอร์ (ประชาศรัยสรเดช) สมรสกับ นายธยานิธิ เดอร์
      • นายเกียรติ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางเพทาย ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;อินทรทัต) มีธิดา ดังนี้
        • นางสาววิศรา ประชาศรัยสรเดช
    • นายศักดิ์ ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางอานะวรรณ ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;อเนกานนท์) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
      • นายอเล็ก ประชาศรัยสรเดช
      • นายอาจ ประชาศรัยสรเดช
      • นางสาวปิยวดี ประชาศรัยสรเดช
    • นายโชคชัย ประชาศรัยสรเดช สมรสกับ นางเจริญรัตน์ ประชาศรัยสรเดช (สกุลเดิม;สุขุม) มีธิดา ดังนี้
      • นางสาวกษมา ประชาศรัยสรเดช
      • นางสาวกรกฎา ประชาศรัยสรเดช
  • เจ้าดารา รัศมี เตมียานนท์
  • เจ้ามณีนพรัตน์ เตมียานนท์
• เจ้ายวงแก้ว เทพวงศ์ สมรสกับพระยามานิตย์ราชมนัส และนายมาร์ติน มีบุตรดังนี้
  • คุณชาลี เทพวงศ์ (เกิดจากนายมาร์ติน) สมรสกับนางบัวเหลียว ทิพย์จักร มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นายชรินทร์ เทพวงศ์
    • นายชลอ เทพวงศ์ สมรสกับ นางสุพิน
    • นางอารมณ์ เทพวงศ์
    • พันตำรวจโท ชัชวาลย์ เทพวงศ์
    • นางอรุณี สมรสกับ นายพิเชษฐ สุขเจริญ
    • นายชวลิต เทพวงศ์
    • นางอุไรวรรณ เทพวงศ์
    • นางอมรา เทพวงศ์ สมรสกับ นายนริทธิ์ เสมรสุทต
• เจ้าหอมนวล ศรุตานนท์ สมรสกับพระยาราชเดชดำรง (ผล ศรุตานนท์) มีบุตร-ธิดา ดังนี้
  • คุณผลิ ศรุตานนท์ สมรสกับ คุณสุดสวาท ศรุตานนท์ (สกุลเดิม;กุสุมารทัต) มีธิดา ดังนี้
    • นางพนอ นิลกำแหง (ศรุตานนท์) สมรสกับ พันเอก(พิเศษ) ประเวศ นิลกำแหง
  • คุณหวลกลิ่น เดชาติวงศ์ สมรสกับ หลวงเดชาติวงศ์วราวัฒน์ (หม่อมหลวงกรี เดชาติวงศ์) อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงคมนาคม มีบุตร-ธิดา ดังนี้
    • นางกุศลิน ศรียาภัย สมรสกับ นายนิตย์ ศรียาภัย
    • นายสุธีร์ เดชาติวงศ์ ณ อยุธยา สมรสกับ แพทย์หญิงขวัญฤดี เดชาติวงศ์ ณ อยุธยา
    • นางสาวกีรติ เดชาติวงศ์ ณ อยุธยา
  • คุณเผด็ต ศรุตานนท์ สมรสกับ เจ้าศรีพรรณ หัวเมืองแก้ว มีบุตร ดังนี้
    • นายเผดิมพันธุ์ ศรุตานนท์
• เจ้าอินทร์แปลง หรืออินทร์แปง เทพวงศ์ สมรสกับนางจ้อย (ข้าหลวงในวังสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ) ,เจ้าคำเกี้ยว วงศ์พระถาง และเจ้าเทพเกสร ณ น่าน ธิดาพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช มีบุตรดังนี้
  • เจ้าอินทร์เดช เทพวงศ์ หรือ นายโชติ แพร่พันธุ์ (ยาขอบ) สมรสกับ นางจรัส แพร่พันธุ์ มีบุตรดังนี้
    • นายมานะ แพร่พันธุ์ สมรสกับ นางจรูญศรี แพร่พันธุ์
  • เจ้าอินทร์ศร เทพวงศ์ สมรสกับ นางคำป้อ เทพวงศ์ มีธิดาดังนี้
    • นางมาลี ถนอมคุณ สมรสกับ พันเอก(พิเศษ) บุญชื่น ถนอมคุณ
    • นางมาลัย รูปวิเชตร สมรสกับ นายอดุลย์ รูปวิเชตร
  • เจ้าอินทร์ทรงรัศมี เทพวงศ์ สมรสกับ นางอุไร เทพวงศ์ มีบุตรดังนี้
    • นายจงรักษ์ เทพวงศ์

กรณียกิจ

• พ.ศ. 2416 แม่เจ้าบัวไหลได้ปักคัมภีร์ด้วยด้ายไหมถวามวัดไชยอาราม(วัดพระบาท) มีข้อความบทหนึ่งเขียนว่า "ให้ได้เป็นยอดนารีเทียม ธ ท้าว ตนปราบด้าวธรณีแท้ดีหลีเทอะ" แปลว่า ขอปรารถนาเป็นกษัตริย์ผู้หญิง หรืออีกนัยหนึ่งคือเป็นมเหสีเคียงคู่เจ้าหลวง
• แม่เจ้าบัวไหลได้ปักผ้าม่าน และหมอนขวาน ตลอดจนเครื่องใช้ต่างๆ ถวายรัชกาลที่ 5
• พ.ศ. 2454 แม่เจ้าบัวไหลเป็นแม่งานใหญ่ในการรับเสด็จสมเด็จพระพันปีหลวงคราวเสด็จเมืองแพร่

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2443 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 3 ตติยจุลจอมเกล้า (ต.จ.) (ฝ่ายใน) ต่อมาวันที่ 8 ตุลาคม พ.ศ. 2446 ถูกเรียกคืนเครื่องราชอิสริยาภรณ์เนื่องจากกรณีกบฏเงี้ยวเมืองแพร่

อ้างอิง

1. แม่เจ้าบัวไหล เทพวงศ์ จากเว็บไซต์ฮักล้านา
2. เจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์และแม่เจ้าบัวไหล
3. ประวัติแม่เจ้าบัวไหล จากเว็บไต์โลกล้านนา
4. พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์
5. "ประกาศลัญจกราภิบาล ถอดบัวไหลออกจากสามัญสมาชิกาตติยจุลจอมเกล้า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 20 (เพิ่มเติม 28): 467. 11 ตุลาคม ร.ศ. 122. สืบค้นเมื่อ 5 ตุลาคม พ.ศ. 2563. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)