ไวยากรณ์ภาษาเปอร์เซีย

ไวยากรณ์ภาษาเปอร์เซียมีลักษณะเช่นเดียวกับภาษากลุ่มอินโด-ยุโรเปียนอื่นๆ คือเป็นภาษาที่มีการผันคำ

การเรียงคำ

ภาษาเปอร์เซียเรียงคำแบบประธาน-กรรม-กริยา วลีหลักนำหน้าวลีย่อย คำแสดงคำถาม āyā (آيا) ใช้ในคำถามแบบใช่/ไม่ใช่ โดยอยู่ต้นประโยค คำขยายโดยปกติตามหลังคำนามที่ถูกขยาย แต่มีบ้างที่คำขยายอยู่ข้างหน้าคำนาม ภาษานี้ต่างจากภาษาที่เรียงประโยคแบบเดียวกันคือมีคำบุพบท คำแสดงการกคือ rā (را) ใช้แสดงกรรม ประโยคทั่วไปอยู่ในรูป ประธาน-บุพบท-กรรม-กริยา แต่ถ้าเน้นกรรมจะเรียงประโยคเป็น ประธาน-กรรม + rā –บุพบท-กริยา

คำนาม

คำนามไม่มีการแบ่งเพศและมีเครื่องหมายการกเฉพาะ rā ซึ่งแสดงกรรมการก

พหูพจน์

การแสดงพหูพจน์โดยทั่วไปใช้การเติมปัจจัย hā (ها) ปกติใช้กับนามที่ไม่ใช่มนุษย์ ส่วนนามที่เป็นมนุษย์ใช้ ān (ان) คำยืมจากภาษาอาหรับรูปสตรีลึงค์ใช้ปัจจัย āt (ات) คำยืมจากภาษาอาหรับเกี่ยวกับมนุษย์ใช้ in (ين)

สรรพนาม

ภาษาเปอร์เซียเป็นภาษาที่ละประธานได้ คำสรรพนามใช้รูปเดียวกันทั้งเป็นประธาน กรรมตรง กรรมรอง และแสดงความเป็นเจ้าของ บุรุษที่ 1 เอกพจน์ รูปกรรม mæn rā อาจกร่อนเหลือ mærā คำสรรพนามแสดงความเป็นเจ้าของอาจต่างจากรูปปกติได้บ้าง

รูปปกติ

บุรุษ	เอกพจน์	พหูพจน์
1	mæn من	mā ما
2	to تو	shomā شما
3	u او (มนุษย์/ไม่ใช่มนุษย์), vey وى (human only)	ānhā آنها (มนุษย์/ไม่ใช่มนุษย์), ishān ایشان (มนุษย์เท่านั้น)

คำคุณศัพท์

ปกติตามหลังคำที่ถูกขยาย โดยใช้โครงสร้างแสดงความเป็นเจ้าของ แต่คำคุณศัพท์อาจนำหน้านามได้ในรูปแบบที่ซับซ้อน การเปรียบเทียบขั้นกว่าใช้ปัจจัย tær (تَر) ขั้นสุดใช้ปัจจัย tærin (تَرين)

คำกริยา

คำกริยาโดยทั่วไปสร้างขึ้นจากรูปแบบต่อไปนี้ (คำอุปสรรคปฏิเสธ-ระยะเวลา)-รากศัพท์-อดีต-บุคคล-แสดงกรรม คำอุปสรรคปฏิเสธคือ næ เปลี่ยนเป็น ne ก่อนหน้าคำอุปสรรคระยะเวลา mi คำอุปสรรคเชื่อมต่อเชิงบังคับคือ be ปัจจยอดีตคือ d เปลี่ยนเป็น t เมื่ออยู่หลังพยัญชนะอโฆษะ

ปัจจัยบุคคล

บุรุษ	เอกพจน์	พหูพจน์
1	æm	im
2	i	id
3	æd	ænd

แสดงกรรม

บุรุษ	เอกพจน์	พหูพจน์
1st	æm	emān
2nd	æt	etān
3rd	æsh	eshān

การเชื่อมต่อ

ตัวอย่างต่อไปนี้เป็นบุรุษที่ 1 เอกพจน์ ของ xordæn (กิน)

ประธานกระทำ
มาลา	กาล	อักษรโรมัน	อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ
ชี้เฉพาะ	ปัจจุบันกาล	mikhoræd	می‌خورد
ชี้เฉพาะ	Preterite	khord	خورد
ชี้เฉพาะ	Imperfective preterite	mikhord	می‌خورد
ชี้เฉพาะ	Perfect	khordeæst	خورده‌است
ชี้เฉพาะ	Imperfective perfect	mikhordeæst	می‌خورده‌است
ชี้เฉพาะ	Pluperfect	khorde bud	خورده بود
ชี้เฉพาะ	Imperfective pluperfect	mikhorde bud	می‌خورده بود
ชี้เฉพาะ	อนาคตกาล	khāhæd khord	خواهد خورد
ชี้เฉพาะ	ปัจจุบันกาลกำลังกระทำ	dāræd mikhoræd	دارد می‌خورد
ชี้เฉพาะ	อดีตกาลกำลังกระทำ	dāsht mikhord	داشت می‌خورد
Subjunctive	Present	bekhoræd	بخورد
Subjunctive	Preterite	khorde bāshæd	خورده باشد
Subjunctive	Imperfective preterite	mikhorde bāshæd	می‌خورده باشد
Subjunctive	Pluperfect	khorde bude bāshæd	خورده بوده باشد
Subjunctive	Imperfective pluperfect	mikhorde bude bāshæd	می‌خورده بوده باشد

ประธานถูกกระทำ
Mood	Tense	Romanization	Perso-Arabic
Indicative	Present	khorde mishævæd	خورده می‌شود
Indicative	Preterite	khorde shod	خورده شد
Indicative	Imperfective preterite	khorde mishod	خورده می‌شد
Indicative	Perfect	khorde shodeast	خورده شده‌است
Indicative	Imperfective perfect	khorde mishodeast	خورده می‌شده‌است
Indicative	Pluperfect	khorde shode bud	خورده شده بود
Indicative	Imperfective pluperfect	khorde mishode bud	خورده می‌شده بود
Indicative	Future	khorde khāhæd shod	خورده خواهد شد
Indicative	Present progressive	daræd khorde mishævæd	دارد خورده می‌شود
Indicative	Preterite progressive	dasht khorde mishod	داشت خورده می‌شد
Subjunctive	Present	khorde shævæd	خورده شود
Subjunctive	Preterite	khorde shode bāshæd	خورده شده باشد
Subjunctive	Imperfective preterite	khorde mishode bāshæd	خورده می‌شده باشد
Subjunctive	Pluperfect	khorde shode bude bāshæd	خورده شده بوده باشد
Subjunctive	Imperfective pluperfect	khorde mishode bude bāshæd	خورده می‌شده بوده باشد

กริยาประกอบ

กริยาอ่อน เช่น kærdæn มักใช้คู่กับนามเป็นกริยาประกอบ ตัวอย่างเช่นคำว่า “sohbæt” การสนทนา ในขณะที่ sohbæt kærdæn การพูด กริยาอ่อนเหล่านี้อาจเติมหลังคำนาม คำคุณศัพท์ เพื่อสร้างคำกริยา เช่น dāræm sohbæt mikonæm ฉันกำลังพูด

จากตัวอย่างข้างต้น คำหลักคือ sohbæt ไม่ถูกเปลี่ยนรูปเมื่อเชื่อมต่อกับกริยาอ่อน มีแต่กริยาอ่อนเท่านั้นที่เปลี่ยนรูป

คำบุพบท

บุพบท

ภาษาเปอร์เซีย	ภาษาไทย
ændær (اندر)	ใน (literary)
æz (از)	จาก
bā (با)	ด้วย
bær (بر)	บน
bærā-ye (برای)	สำหรับ
be (به)	ไปที่ เพื่อ
bi (بی)	ปราศจาก
chon (چون)	คล้าย (ทางการ)
dær (در)	ที่ ใน
mesl-e (مثل)	คล้าย
tā (تا)	จนกระทั่ง
hæm-chon (همچون)	คล้าย(ทางการ)

แหล่งข้อมูลอื่น

• First International Conference on Aspects of Iranian Linguistics 2008-05-18 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Second International Conference on Iranian Linguistics
• Persian Verb Conjugator
• Persian - Farsi: site for studying Iran and Persian