คลองฉะไกรใหญ่

คลองฉะไกรใหญ่ หรือ คลองท่อ เป็นแนวคลองขุดโบราณบนเกาะเมืองในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา เชื่อมแม่น้ำลพบุรีทางทิศเหนือกับแม่น้ำเจ้าพระยาทางทิศใต้ ถือเป็นเส้นทางหลักในการคมนาคมระหว่างเกาะเมืองไปสู่นอกเกาะเมือง

คลองฉะไกรใหญ่หรือคลองท่อ เมื่อปี 2556

ประวัติ

คลองฉะไกรใหญ่ หรือ คลองท่อ เป็นคลองขุดมาตั้งแต่รัชสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 สถาปนากรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี โดยคลองขุดในแนวเหนือใต้เพื่อเชื่อมแม่น้ำลพบุรีทางทิศเหนือกับแม่น้ำเจ้าพระยาทางทิศใต้เลียบข้างพระราชวังหลวง ทั้งเป็นคลองที่พระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ใช้ในการเสด็จพระราชดำเนินทางชลมารคโดยมีชื่อปรากฏในกฎมณเฑียรบาลห้ามมิให้ราษฎรมาลงเรือเล่นเพลงในคลองดังกล่าวเพราะเป็นเขตพระราชฐาน หากแต่เป็นช่วงเวลาที่ไม่มีการเสด็จพระราชดำเนินทางชลมารค คลองฉะไกรใหญ่นี้ก็จะเป็นเส้นทางคมนาคมระหว่างเกาะเมืองและนอกเกาะเมือง และเป็นย่านการค้าที่มีการตั้งตลาดขายของสดทั้งเช้าเย็นด้วย และคลองนี้ยังมีบทบาทสำคัญในการระบายน้ำอันแสดงให้เห็นถึงความสามารถในการระบบจัดการน้ำของชาวกรุงศรีอยุธยา

ส่วนชื่อ "คลองท่อ" ที่เป็นชื่อนิยมนั้น มาจากการวางท่อส่งน้ำประปาที่เลียบตามคลองดังกล่าวเมื่อทศวรรษก่อน ทั้งนี้คลองฉะไกรใหญ่ยังมีโบราณสถานจำนวนมากเรียงรายตลอดลำคลอง และมีสะพานโบราณทอดผ่านถึง 5 แห่ง

คลองฉะไกรใหญ่ประสบปัญหาขยะมูลฝอยทิ้งเกลื่อนกลาดจนเกิดทัศนะอุจาด เป็นเหตุให้คณะกรรมการมรดกโลก ให้อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาที่ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรมเมื่อปี 2538 ได้ใบเหลืองหรือเป็นมรดกโลกในสภาวะอันตราย เพื่อเตือนเกี่ยวกับปัญหาด้านการจัดการหรืออนุรักษ์โบราณสถาน ที่ไม่เป็นไปตามมาตรฐาน ช่วงต้นปี 2560 คลองฉะไกรใหญ่ได้เข้าสู่โครงการอนุรักษ์และพัฒนาคลองโบราณ ซึ่งจากการขุดค้นของนักโบราณคดีทำให้พบประตูน้ำโบราณบริเวณฝั่งตะวันตกของคลองตรงข้ามสำนักงานอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา และคลองฉะไกรใหญ่และคลองในไก่ถือเป็นหนึ่งในสองคลองภายในเกาะเมืองที่รอดพ้นการบุกรุกหรือถมคลองและคงอยู่มาจนถึงปัจจุบัน

คลองสาขา

คลองฉะไกรใหญ่สามารถออกไปยังแม่น้ำเจ้าพระยาผ่านคลองฝางและคลองแกลบทางทิศตะวันตก ส่วนคลองป่ามอนั้นเชื่อมระหว่างคลองฉะไกรใหญ่กับคลองฉะไกรน้อยทางทิศตะวันออก

นอกจากนี้ยังมีคลองเล็ก ๆ สายหนึ่งแยกมาจากคลองฉะไกรใหญ่เรียกว่า คลองน้อย ที่ไหลเข้าสระแก้วพระคลังใน ในอดีตกรมวังจะอนุญาตให้พ่อค้าวานิชนำสินค้าจากต่างประเทศเข้าไปขายบริเวณสระแก้วเพื่อใช้หญิงชาววังออกมาซื้อสินค้าได้โดยสะดวก และมีอีกคลองที่แยกจากคลองฉะไกรใหญ่คือ คลองนครบาล ชักน้ำไปที่บึงคุ้มขุนแผน ซึ่งใช้สำหรับกักขังนักโทษ โดยเฉพาะบาทหลวงไว้บนเกาะกลางคลองนครบาลที่มีอยู่หลายเกาะ

อ้างอิง

1. กำพล จำปาพันธ์. อยุธยา จากสังคมเมืองท่านานาชาติ สู่มรดกโลก. นนทบุรี : มิวเซียมเพรส, 2559. หน้า 25-26
2. ณัฐดนัย ใหม่ซ้อน (8 พฤศจิกายน 2558). "อยุธยา (อยู่) กับน้ำ ฟื้นคูคลองเมืองมรดกโลก". อิศรา. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
3. "'อยุธยายศล่มแล้ว' สุจิตต์ วงษ์เทศ ชี้พินาศเพราะการศึกษาไทยไม่มี "ประวัติศาสตร์สังคม"". มติชนออนไลน์. 10 กุมภาพันธ์ 2559. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
4. สุจิตต์ วงษ์เทศ (26 พฤศจิกายน 2559). "อยุธยา ได้ใบเหลือง "ภาวะอันตราย"". มติชนออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
5. "ขุด "คลองท่อ"อยุธยา เจอโบราณสถาน คาดเป็น"ประตูน้ำ" ครั้งกรุงเก่า". มติชนออนไลน์. 21 กุมภาพันธ์ 2560. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
6. "นักโบราณคดีพบแนวอิฐปริศนา บริเวณ "ประตูน้ำโบราณ" คลองฉะไกรใหญ่ อยุธยา". มติชนออนไลน์. 17 มีนาคม 2560. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2560. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
7. "รายการคันฉ่องส่องไทย ชุด สายโลหิตและองคาพยพแห่งพระนครศรีอยุธยา ตอน คลองนครบาล". กลุ่มเผยแพร่และประชาสัมพันธ์ กรมศิลปากร. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2560. Check date values in: |accessdate= (help)