ปลารากกล้วย

บทความนี้เกี่ยวกับปลาซ่อนทรายที่เป็นปลาน้ำจืด สำหรับปลาซ่อนทรายที่เป็นปลาทะเล ดูที่ ปลาเห็ดโคน

ปลารากกล้วย
หัวของปลารากกล้วยไม่ทราบชนิด (Acantopsis sp.) โผล่ออกมาจากทราย
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Actinopterygii
อันดับ:	Cypriniformes
วงศ์:	Cobitidae
สกุล:	Acantopsis van Hasselt, 1823
ชนิด
7 ชนิด (ดูในเนื้อหา)

ปลารากกล้วย หรือ ปลาซ่อนทราย เป็นชื่อสามัญของปลาน้ำจืดทุกชนิดในสกุล Acantopsis ของวงศ์ปลาหมูแท้ (Cobitidae)

ชนิด

ปัจจุบันพบปลารากกล้วยทั้งหมด 7 ชนิด ได้แก่

• Acantopsis dialuzona van Hasselt, 1823
• Acantopsis spectabilis Blyth, 1860)
• Acantopsis octoactinotos Siebert, 1991
• Acantopsis thiemmedhi Sontirat, 1999
• Acantopsis rungthipae Boyd, Nithirojpakdee & Page, 2017
• Acantopsis dinema Boyd & Page, 2017
• Acantopsis ioa Boyd & Page, 2017

ถิ่นที่อยู่

ปลารากกล้วยเป็นปลาที่พบในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ไปจนถึงตอนใต้ของจีน

ลักษณะ

ลักษณะรูปร่างของปลาในสกุลนี้จะมีลำตัวเรียวยาวแบนข้างเล็กน้อย ความยาวลำตัววัดจากปากถึงโคนหางเป็น 6.1–8.0 เท่าของความกว้างลำตัว และ 3.7–4.2 เท่าของความยาวหัว ลำตัวสีน้ำตาลอ่อน ท้องสีขาว ตามแนวสันหลังมีแถบสั้น ๆ สีน้ำตาลดำ พาดขวางประมาณ 10 แถบ ตามแนวเส้นข้างตัวมีแถบสีน้ำตาลขนาดเล็กพาดไปตามความยาวลำตัว ข้างละ 1 แถบ มีจุดสีน้ำตาลประมาณ 8–12 จุด ซึ่งแตกต่างออกไปตามแต่ละชนิด เรียงไปตามความยาวของเส้นข้างตัว หัวมีขนาดใหญ่เรียวแหลมและแบนข้าง ตามีขนาดเล็กอยู่ค่อนไปทางด้านบน บริเวณหน้าตามีหนามแหลมเล็ก ๆ ปลายแยกเป็น 2 แฉกซ่อนอยู่ใต้ร่องผิวหนัง จะงอยปากค่อนข้างยาวแหลม และงุ้มต่ำ ริมฝีปากบนกว้างมีรอยหยัก ริมฝีปากล่างค่อนข้างหนา กว้างและหยักมากกว่าริมฝีปากบน มีหนวดสั้น ๆ 3 คู่ ครีบหลังและครีบหางมีสีน้ำตาลอ่อน ส่วนครีบอื่น ๆ ใสไม่มีสี ครีบต่าง ๆ ไม่มีก้านครีบแข็ง ครีบหลังมีก้านครีบเดี่ยว 3–4 อัน ก้านครีบแขนง 10 อัน ครีบก้นมีขนาดเล็กมาก มีก้านครีบ 3–5 อัน ครีบหางเว้าไม่ลึก ขนาดความยาวลำตัว ที่พบส่วนมากยาวประมาณ 8–10 เซนติเมตร

พฤติกรรม

สภาพที่อยู่อาศัยของปลารากกล้วยจะเป็นน้ำไหลค่อนไปทางแรงแต่ไม่แรงมาก ใสสะอาด พื้นเป็นทรายไม่ละเอียดไม่หยาบสำหรับหาอาหารหน้าดินและมุดหลบภัยพฤติกรรมการหากินอยู่ตามหาดทรายและพื้นทราย เวลาตกใจจะว่ายหนีหรือไม่ก็มุดทรายอย่างรวดเร็ว แล้วก็โผล่ออกมา เวลากินอาหารจะดูดทรายขึ้นมาแล้วก็อมอยู่ในปากสักพักเพื่อแยกอาหารออกแล้วก็บ้วนกลับออกมาทางปากบ้างทางเหงือกบ้าง รอบ ๆ ปาก และใต้ปากจะมีหนวดที่สลับซับซ้อนมากเพื่อรับรูปความรู้สึก กินอาหารจำพวกไรน้ำ ตัวอ่อนแมลงขนาดเล็ก หนอนที่มีชีวิต และแพลงก์ตอน

ปลารากกล้วยมีพฤติกรรมชอบอยู่รวมกันเป็นฝูงใหญ่ในพื้นท้องน้ำที่มีกรวดทรายมีกระแสน้ำไหลเชี่ยว สามารถมุดทรายได้ดีเมื่อตกใจหรือเมื่อจะซ่อนตัวจากสัตว์นักล่า จนได้อีกชื่อหนึ่งว่า "ปลาซ่อนทราย" และยังมีชื่อเรียกอื่น ๆ เช่น "ปลากล้วย", "ปลาทราย", "ปลาจอนทราย", "ปลาสุ่นทราย", "ปลาจอนแก้ว" ส่วนในภาษาอีสานมีชื่อเรียกว่า "ปลามัน" หรือ "ปลามูด" ในขณะที่ภาษากะเหรี่ยงจะเรียกปลาสกุลนี้ว่า "พัน" ในภาษาลาวเรียก "ฮีด" (ອິດ)

การใช้ประโยชน์

ปลารากกล้วยเป็นปลาที่นิยมบริโภคกันทั่วไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งชนิด A. dialuzona ซึ่งเป็นชนิดที่พบบ่อยที่สุด โดยสามารถนำไปปรุงเป็นอาหารหลายอย่าง เช่น ทอดกับกระเทียมและใบมะกรูด เป็นต้น นอกจากนี้ยังนิยมเลี้ยงเป็นปลาสวยงามด้วย โดยเฉพาะในตู้ไม้น้ำ เนื่องจากเป็นปลาที่ช่วยในการพรวนทรายได้เป็นอย่างดี

อ้างอิง

1. ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔. กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2556, หน้า 993.
2. Fricke, R., Eschmeyer, W. N. & R. van der Laan (eds) 2018. CATALOG OF FISHES: GENERA, SPECIES, REFERENCES. (http://researcharchive.calacademy.org/research/ichthyology/catalog/fishcatmain.asp). Electronic version accessed 28 Sep 2018.
3. Boyd, D. A., Nithirojpakdee, P., Deein, G., Vidthayanon, C., Grudpan, C., Tangjitjaroen, W., Pfeiffer, J. M., Randall, Z. S., Srisombat, T. & Page, L. M. (2017). Revision of the horseface loaches (Cobitidae, Acantopsis), with descriptions of three new species from Southeast Asia. Zootaxa, 4341(2), 151-192.
4. หนังสือปลาน้ำจืดไทย โดย ดร.ชวลิต วิทยานนท์ (กรุงเทพ, พ.ศ. 2544) ISBN 974-475-655-5