พระราชพิธีสิบสองเดือน
พระราชพิธีสิบสองเดือน รู้จักกันในคำยืมภาษาบาลี/สันสกฤตว่า พระราชพิธีทวาทศมาส เป็นเรื่องราวทางประวัติศาสตร์เกี่ยวกับพระราชพิธีรายปีโดยพระมหากษัตริย์สยาม (ปัจจุบันคือประเทศไทย) ซึ่งมีการกล่าวถึงในกฎมนเทียรบาลของอาณาจักรอยุธยา (คริสต์ศตวรรษที่ 14–18) และในโคลงทวาทศมาส ในคริสตศตวรรษที่ 15
| พระราชพิธีสิบสองเดือน | |
|---|---|
| กวี | พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว |
| ประเภท | สารคดี |
| คำประพันธ์ | ความเรียง ร้อยแก้ว |
| ความยาว | 700 หน้า |
| ยุค | รัตนโกสินทร์ |
| ปีที่แต่ง | พ.ศ. 2431 |
| ส่วนหนึ่งของสารานุกรมวรรณศิลป์ | |
พระราชพิธีนี้ได้รับความสนใจอีกครั้งจากสถาบันกษัตริย์และขุนนางในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนกลาง ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ครองราชย์ พ.ศ. 2394–2411) สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ามหามาลา กรมพระยาบำราบปรปักษ์ได้แต่งโคลงเกี่ยวกับพระราชพิธีนี้ โดยมีชื่อว่า โคลงพระราชพิธีทวาทศมาส ซึ่งตีพิมพ์ครั้งแรกใน พ.ศ. 2463 ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ครองราชย์ พ.ศ. 2411–2453) ทรงเขียนและตีพิมพ์เป็นหนังสือร้อยแก้วชื่อ พระราชพิธีสิบสองเดือน ใน พ.ศ. 2431 และต่อมาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (ครองราชย์ พ.ศ. 2453–2468) ทรงปรับปรุงและพัฒนาพระราชพิธีหลายอัน
พระราชพิธีเหล่านี้ถูกยกเลิกหลังยุบเลิกระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ใน พ.ศ. 2475 แต่มีบางพระราชพิธีได้รับการรื้อฟิ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร โดยเฉพาะการฟื้นฟูความนิยมพระมหากษัตริย์ใหม่ในช่วงคริสต์ทศวรรษ 1960–1970 แรกนาขวัญเป็นหนึ่งในไม่กี่พระราชพิธีที่ยังมีการจัดทุกปีจนถึงปัจจุบัน พระราชนิพนธ์เล่มนี้นับเป็นวรรณคดีชิ้นเอกเล่มหนึ่งของไทย
ประวัติ
พระราชพิธีสิบสองเดือนเป็นพระราชนิพนธ์ที่อธิบายถึงพระราชพิธีต่าง ๆ ที่ทำเป็นประจำในแต่ละเดือน โดยทรงค้นคว้าและแต่งขึ้นทีละเรื่อง จนได้พระราชพิธีทั้งหมด 11 เดือน ขาดแต่เดือน 11 (ทรงเริ่มต้นที่เดือน 12 ก่อน) เนื่องจากติดพระราชธุระจนไม่ได้แต่งต่อจวบสิ้นรัชสมัย
เนื้อหา
เนื้อหาในพระราชนิพนธ์เล่มนี้ว่าด้วยพระราชพิธีต่าง ๆ ที่จัดขึ้นทั้งในสมัยโบราณ และในสมัยที่ทรงแต่ง รวมหลายสิบพระราชพิธีด้วยกัน ทรงเล่าถึงพระราชพิธีต่าง ๆ ด้วยสำนวนภาษาที่ไม่เคร่งครัดอย่างตำรา ในสมัยใหม่อาจเรียกได้ว่าสารคดี
พระราชพิธีสิบสองเดือนเป็นหนังสือที่อ่านได้ยากมากๆ มีรายละเอียดของพระราชพิธีในส่วนต่าง ๆ อย่างครบถ้วน นอกจากทรงเล่าถึงพระราชพิธีตามตำรับโบราณแล้ว ยังทรงมีพระราชวินิจฉัยในเรื่องต่าง ๆ ได้อย่างแยบยล
คุณค่าทางวรรณศิลป์
พระราชนิพนธ์เล่มนี้นับเป็นแบบอย่างทั้งการเขียนความเรียง และตำราอ้างอิงที่สำคัญเกี่ยวกับพระราชพิธีของไทย ครั้นเมื่อ สมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้งวรรณคดีสโมสรขึ้น พระราชนิพนธ์ พระราชพิธีสิบสองเดือน ก็ได้รับการยกย่อง ว่าเป็น "ยอดของความเรียงอธิบาย" นอกจากนี้ยังได้รับการจัดเป็นหนึ่งใน หนังสือดี 100 เล่มที่คนไทยควรอ่าน
รายชื่อพระราชพิธีในเรื่อง
- เดือน 1
- พระราชพิธีไล่เรือ
- เดือน 2
- พระราชพิธีบุษยาภิเษก
- พระราชพิธีตรียัมพวาย (ตรีปวาย)
- เดือน 3
- พิธีธานยเทาะห์
- พิธีศิวาราตรี
- เดือน 4
- พิธีรดเจตร
- พระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์
- เดือน 5
- พระราชพิธีศรีสัจจปานกาล (ถือน้ำ)
- พระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน
- พิธีทอดเชือก
- พิธีสงกรานต์
- เดือน 6
- เดือน 7
- พระราชพิธีเคณฑะทิ้งข่าง
- พระราชพิธีทูลน้ำล้างพระบาท
- เดือน 8
- เดือน 9
- พิธีตุลาภาร
- พระราชพิธีพรุณศาสตร์
- เดือน 10
- พระราชพิธีสารท
- พิธีกวนข้าวทิพย์
- พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา
- เดือน 11
- พระราชพิธีแข่งเรือ
- เดือน 12
- พระราชพิธีกะติเกยา
- พระราชพิธีลอยพระประทีป
- พระราชพิธีฉัตรมงคล
อ้างอิง
- Baker, Chris; Phongpaichit, Pasuk (2017). A History of Ayutthaya : Siam in the Early Modern World. Cambridge University Press. pp. 109–110. ISBN 9781107190764.
- ↑ "พระราชพิธีสิบสองเดือนในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ - มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์พระราชพิธีสิบสองเดือนในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์". lek-prapai.org. Lek-Prapai Viriyahpant Foundation. 16 June 2016. สืบค้นเมื่อ 17 October 2019.
แหล่งข้อมูลอื่น
- Text of Phraratchaphithi Sip Song Duean, from the Vajirayana Digital Library (ในภาษาไทย)
- 1956 edition of Khlong Phraratchaphithi Thawathotsamat, from the Internet Archive (ในภาษาไทย)
- จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ. พระราชพิธีสิบสองเดือน. พระนคร: โรงพิมพ์พระจันทร์, 2496.
- ธงชัย วินิจจะกูล. (2562). กรอบมโนทัศน์พื้นฐานของสยามยุคสมัยใหม่ (เค้าโครงสังเขป).” ใน เมื่อสยามพลิกผัน: ว่าด้วยกรอบมโนทัศน์พื้นฐานของสยามยุคสมัยใหม่ (น. 3-27). กรุงเทพฯ: ฟ้าเดียวกัน.
- ธงชัย วินิจจะกูล (ผู้บรรยาย). (25 กรกฎาคม 2554). ยุคสมัยอย่างใหม่ในพระราชพิธีสิบสองเดือน. กรุงเทพฯ: ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
- วิศรุต พึ่งสุนทร. (2561). จินตภาพพหุอารยธรรมสยาม: จากนางนพมาศถึงพระราชพิธีสิบสองเดือน. ใน เสาวณิต จุลวงศ์ (บก.), ถกเถียงเรื่องคุณค่า 2: ว่าด้วยความหลากหลายทางวัฒนธรรม (น. 207-242). กรุงเทพฯ: วิภาษา.
- วิศรุต พึ่งสุนทร. (2562, ม.ค.-มิ.ย.). หนังสือพระราชพิธีสิบสองเดือนกับประสบการณ์แบบอาณานิคม.” วารสารประวัติศาสตร์ ธรรมศาสตร์. 6(1): 95-126.
- อาทิตย์ ศรีจันทร์. (2557, ก.ค.-ธ.ค.). พระราชพิธีสิบสองเดือน: อรรถาธิบายแห่งความศิวิไลซ์และการจัดระเบียบจักรวาลวิทยาแบบสมัยใหม่ในพระราชพิธีของสยาม. วารสารรัฐศาสตร์ปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. 1(2): 149-184.