พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา

มหาอำมาตย์ตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา พระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจันทรทัตจุฑาธาร ทรงเป็นองคมนตรีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวและเป็นรัฐมนตรีในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์เป็นต้นราชสกุลจันทรทัต

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 4 พระองค์เจ้าชั้นเอก
อธิบดีกรมศึกษาธิการ
ดำรงตำแหน่ง	3 มีนาคม พ.ศ. 2434
ก่อนหน้า	พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นสมมตอมรพันธุ์
หม่อม	หม่อมราชวงศ์หญิงแข จันทรทัต หม่อมอาบ จันทรทัต ณ อยุธยา
พระบุตร	13 พระองค์
ราชวงศ์	จักรี
พระบิดา	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระมารดา	เจ้าจอมมารดาโหมด ในรัชกาลที่ 4
ประสูติ	11 ธันวาคม พ.ศ. 2403
สิ้นพระชนม์	10 ตุลาคม พ.ศ. 2475 (71 ปี)

พระประวัติ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา มีพระนามเดิมว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจันทรทัตจุฑาธาร ประสูติเมื่อวันอังคาร เดือนอ้าย แรม 13 ค่ำ ปีวอก โทศก จ.ศ. 1222 ตรงกับวันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ. 2403 เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 51 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาโหมด พระสนมโท มีพระโสทรเชษฐภคินี 1 พระองค์ ได้แก่ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ามณฑานพรัตน์

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงรับราชการในกรมราชเลขานุการ ผู้ช่วยกระทรวงว่าการต่างประเทศ อธิบดีกรมศึกษาธิการ เมื่อ พ.ศ. 2439 ถึงวันที่ 3 มีนาคม ร.ศ. 111 จึงโปรดให้เลื่อนเป็นอธิบดีกรมพยาบาล มีหน้าที่ควบคุมดูแลกิจการศิริราชพยาบาล จัดการศึกษาวิชาแพทย์ ควบคุมโรงพยาบาลอื่น ๆ จนกระทั่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดฯ ให้ยุบกรมพยาบาล และโอนย้ายหน่วยงานต่างๆ ในสังกัด ไปสังกัดกระทรวงธรรมการ กระทรวงนครบาล กระทรวงมหาดไทย และโรงเรียนราชแพทยาลัยต่อมาในวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2439 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาขึ้นเป็นพระองค์เจ้าต่างกรม มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา คชนาม ทรงศักดินา 15000

ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระองค์ท่านดำรงตำแหน่งมหาอำมาตย์ตรี ผู้พิพากษาในกระทรวงยุติธรรม

พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าจันทรทัตจุฑาธาร ทรงสนพระทัยและทรงศึกษาเกี่ยวกับตำนานพระบรมสารีริกธาตุ และพระอรหันตสาวกธาตุ ทรงนิพนธ์หนังสือ "ตำราพระธาตุ" ซึ่งเป็นตำราเก่าแก่โบราณ บันทึกลักษณะสัณฐานและการจำแนกพระธาตุ

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา ประชวรพระโรคปัปผาสะ สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ 7 เมื่อวันจันทร์ เดือน 11 ขึ้น 11 ค่ำ ปีวอก จ.ศ. 1294 ตรงกับวันที่ 10 ตุลาคม พ.ศ. 2475 พระชันษาได้ 71 ปี ได้รับพระราชทานเพลิงพระศพ ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส วันที่ 16 มีนาคม พ.ศ. 2476

พระโอรสและพระธิดา

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา ทรงเป็นต้นราชสกุลจันทรทัต มีหม่อม 2 ท่าน ได้แก่

1. หม่อมราชวงศ์หญิงแข (ราชสกุลเดิม: กุญชร) พระธิดาในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสิงหนาทราชดุรงค์ฤทธิ์
2. หม่อมอาบ

โดยมีพระโอรสธิดารวมทั้งหมด 13 พระองค์ เป็นชาย 9 พระองค์ และหญิง 4 พระองค์

พระรูป	พระนาม	หม่อมมารดา	ประสูติ	สิ้นชีพิตักษัย	คู่สมรส
	1. หม่อมเจ้าชาย (ไม่ปรากฏพระนาม)		26 กุมภาพันธ์ 2422	24 มีนาคม 2433
	2. หม่อมเจ้าชาย (ไม่ปรากฏพระนาม)		21 พฤษภาคม 2426	ในวันประสูติ
	3. หม่อมเจ้าหญิงทัตจันทร์จำรูญ (ท่านหญิงใหญ่)	ที่ 1 ในหม่อมราชวงศ์หญิงแข	20 กุมภาพันธ์ 2428	พ.ศ. 2485
	4. หม่อมเจ้าหญิงวิบูลย์จันทรา	ที่ 2 ในหม่อมราชวงศ์หญิงแข	9 กุมภาพันธ์ 2429	1 มกราคม 2473
	5. หม่อมเจ้าชาย (ไม่ปรากฏพระนาม)		พ.ศ. 2432	24 มีนาคม 2433
	6. หม่อมเจ้าหญิงประภาจันทรี	ที่ 3 ในหม่อมราชวงศ์หญิงแข	พ.ศ. 2436	4 มีนาคม 2455
	7. หม่อมเจ้าเฉลิมศรีจันทรทัต	ที่ 4 ในหม่อมราชวงศ์หญิงแข	16 กรกฎาคม 2438	6 สิงหาคม 2507
	8. หม่อมเจ้าจันทรศิริปริวัตร (ท่านชายอ่าว)	ที่ 1 ในหม่อมอาบ	3 มกราคม 2445	25 มีนาคม 2518	หม่อมจรูญ (ณ ถลาง)
	9. หม่อมเจ้าน้อย	ที่ 5 ในหม่อมราชวงศ์หญิงแข	ไม่ทราบปี	12 ธันวาคม 2452
	10. หม่อมเจ้าอุรคินทร์ (ท่านชายตุ๊)	ที่ 2 ในหม่อมอาบ	22 มีนาคม 2456	24 มีนาคม 2511	หม่อมเจ้าหญิงโสภาเพียงจันทร์ (ชยางกูร) หม่อมบัวผัด (ชัยวุฒิ)
	11. หม่อมเจ้าศศวินทุวิศาล (ท่านชายติ๊ก)	ที่ 3 ในหม่อมอาบ	2 พฤศจิกายน 2460	2 กันยายน 2527	หม่อมมัจฉา (ตรีชนะ)
	12. หม่อมเจ้าหญิงโสมกานดา มีพระนามเดิมว่าหม่อมเจ้าหญิงจำรูญจันทราภา (ลาออกจากฐานันดรศักดิ์)	ที่ 4 ในหม่อมอาบ	10 มกราคม 2461	25 มีนาคม 2553	พลตำรวจตรี พิบูลย์ ภาษวัธน์
	13. หม่อมเจ้าชาย (ไม่ปรากฏพระนาม)	ที่ 5 ในหม่อมอาบ	กันยายน 2463	26 ธันวาคม 2463

หม่อมราชวงศ์หญิงแข กุญชร

• หม่อมเจ้าหญิงทัตจันทร์จำรูญ จันทรทัต (20 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2428 - พ.ศ. 2485)
• หม่อมเจ้าหญิงวิบูลย์จันทรา จันทรทัต (9 กุมภาพันธ์ 2429 - 1 มกราคม พ.ศ. 2473)
• หม่อมเจ้าหญิงประภาจันทรี จันทรทัต (พ.ศ. 2436 - 4 มีนาคม พ.ศ. 2455)
• หม่อมเจ้าเฉลิมศรีจันทรทัต จันทรทัต (16 กรกฎาคม พ.ศ. 2438 - 6 สิงหาคม พ.ศ. 2507)

หม่อมอาบ

• หม่อมเจ้าจันทรศิริปริวัตร จันทรทัต (3 มกราคม พ.ศ. 2445 - 25 มีนาคม พ.ศ. 2518) เษกสมรสกับ หม่อมจรูญ ณ ถลาง มีบุตรธิดา 3 คน
  • หม่อมราชวงศ์หญิงประสมจันทร์จรูญ จันทรทัต สมรสกับ วิลาศ บุนนาค มีบุตร 1 คน
    • ฟิลลิปวีระ บุนนาค สมรสกับ ปริญดา พันธรัตน์ (หย่า) มีบุตร 3 คน ได้แก่ ภากร ภาวี และภานพ บุนนาค
  • หม่อมราชวงศ์หญิงประยูรจันทร์เจริญ จันทรทัต
  • หม่อมราชวงศ์จันทร์แรมศิริโชค จันทรทัต สมรสกับ โอนอ่อน ศิริวรรณ มีบุตร 2 คน
    • หม่อมหลวงจันทรจุฑา จันทรทัต สมรสกับ ศกลวรรณ ค้าเจริญ มีธิดา 1 คน คือ ปิ่นจันทรา จันทรทัต ณ อยุธยา
    • หม่อมหลวงจันทรขจร จันทรทัต
• หม่อมเจ้าอุรคินทร์ จันทรทัต (22 มีนาคม พ.ศ. 2456 - 24 มีนาคม พ.ศ. 2511) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าหญิงโสภาเพียงจันทร์ ชยางกูร (พระธิดาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพงษาดิศรมหิป ประสูติแต่หม่อมถม) มีธิดา 1 คน
  • หม่อมราชวงศ์พงษ์จันทร์ จันทรทัต สมรสกับ พันตำรวจโทโชติศักดิ์ ภาษีผล มีบุตรธิดา 2 คน
    • นายชยะพงษ์ ภาษีผล สมรสกับ นพวรรณ ภาษีผล มีธิดา 2 คน คือ ลภัสรดา ภาษีผล และ ชญภิชา ภาษีผล
    • ผศ.ดร.ทัตดาว ภาษีผล

หม่อมเจ้าอุรคินทร์ จันทรทัต มีหม่อมอีก 1 คน คือ หม่อมบัวผัด ชัยวุฒิ มีบุตรธิดา 7 คน

• • หม่อมราชวงศ์จิราพันธุ์ จันทรทัต สมรสกับ สุปราณี ขำศรี มีบุตรธิดา 1 คน
    • หม่อมหลวงหทัยชนก จันทรทัต สมรสกับ ภิยโย วัฒนายากร มีบุตร 1 คน คือ มุนินทร วัฒนายากร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงจิราภรณ์ จันทรทัต สมรสกับ นาวาอากาศเอก (พิเศษ) วีระ แป้นสุขเย็น (หย่า)
  • หม่อมราชวงศ์หญิงพิมพ์จันทร์ จันทรทัต (ถึงแก่กรรม) สมรสกับ เกษมธงไชย ศรีบุญปวน มีบุตร 1 คน
    • จิรายุทธ์ ศรีบุญปวน
  • หม่อมราชวงศ์หญิงพรรณนิภา จันทรทัต (ถึงแก่กรรม)
  • หม่อมราชวงศ์จิรศักดิ์ จันทรทัต สมรสกับ ปิติพร ชินวัตร
  • หม่อมราชวงศ์หญิงอัจฉรา จันทรทัต สมรสกับ นายแพทย์ชาญชัย ขจรวิทยา มีบุตรธิดา 3 คน
• หม่อมเจ้าศศวินทุวิศาล จันทรทัต (พ.ศ. 2460-2527) เษกสมรสกับ หม่อม 1 คน ชื่อ หม่อมมัจฉา จันทรทัต ณ อยุธยา (นามสกุลเดิม : ตรีชนะ) มีบุตร ด้วยกัน 4 คน
  • หม่อมราชวงศ์ศศิพล จันทรทัต (เสียชีวิตแล้ว) สมรสกับ วิริยา กัลยาณมิตร มีบุตร 2 คน
    • หม่อมหลวงสุชัพพล จันทรทัต
    • หม่อมหลวงพลาดิศัย จันทรทัต
  • หม่อมราชวงศ์ศศิพันธุ์ จันทรทัต สมรสกับ นันทิยา จันทรทัต ณ อยุธยา
  • หม่อมราชวงศ์ศศิพฤนท์ จันทรทัต สมรสกับ สุภาวดี จันทรทัต ณ อยุธยา มีบุตรี 2 คน
    • หม่อมหลวงศศิภา จันทรทัต
    • หม่อมหลวงศศินัดดา จันทรทัต
  • หม่อมราชวงศ์ศศินันท์ จันทรทัต สมรสกับ จิราพร จันทรทัต
• หม่อมเจ้าหญิงโสมกานดา จันทรทัต (พ.ศ. 2461-2553) เษกสมรสกับ พลตำรวจตรีพิบูลย์ ภาษวัธน์ มีบุตรธิดา 6 คน
  • อภิพร ภาษวัธน์ สมรสกับ พจมาน สุทัศน์ ณ อยุธยา มีธิดา 2 คน
  • พรรณโสม ภาษวัธน์ สมรสกับ เกียรติศักดิ์ โพธยานนท์ (หย่า) มีบุตร 1 คน
  • อนุพช ภาษวัธน์ สมรสกับ ลัดดาวัลย์ ภาษวัธน์ มีธิดา 1 คน
  • โสมภาณี ภาษวัธน์ สมรสกับ ศรีวิชัย ศรีสุวรรณ มีบุตรธิดา 3 คน
  • เพ็ญโสม ภาษวัธน์
  • พิมพ์โสม ภาษวัธน์
• หม่อมเจ้าชายสิ้นชีพิตักษัยในวัยเยาว์

พระเกียรติยศ

พระอิสริยยศ

• พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจันทรทัตจุฑาธาร (11 ธันวาคม พ.ศ. 2403 - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411)
• พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าจันทรทัตจุฑาธาร (1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 - 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2439)
• พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา (11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2439 - 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453)
• พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา (23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 - ปัจจุบัน)

ธรรมเนียมพระยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา
ธงประจำพระอิสริยยศ
การทูล	ใต้ฝ่าพระบาท
การแทนตน	ข้าพระพุทธเจ้า
การขานรับ	พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2439 –   เครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ (ม.จ.ก.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2470 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2458 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2430 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2440 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก (ท.ช.)
• พ.ศ. 2447 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 4 ชั้นที่ 3 (ม.ป.ร.3)
• พ.ศ. ไม่ปรากฏ –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 2 (ว.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2469 –   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 2 (ป.ป.ร.2)
• พ.ศ. 2441 –   เหรียญราชินี (ส.ผ.)
• พ.ศ. ๒๔๕๘ –   เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
• พ.ศ. 2469 –   เหรียญศารทูลมาลา (ร.ศ.ท.)
• พ.ศ. 2469 - เสมาบรมราชาภิเษกทอง รัชกาลที่ 7

พระยศ

นายกองตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา
รับใช้	กองเสือป่า
ชั้นยศ	นายกองตรี

พระยศพลเรือน

• มหาอำมาตย์ตรี

พระยศเสือป่า

• นายหมู่โท
• นายกองตรี

อ้างอิง

เชิงอรรถ

1. ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวตั้งปริวีเคาน์ซิลเลอร์, เล่ม 4, หน้า 45
2. ราชกิจจานุเบกษา, สัญญาบัตรปริวีเคาน์ซิลเลอร์, เล่ม 4, หน้า 47-48
3. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2453/D/2273_1.PDF
4. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2437/044/367.PDF
5. "ประกาศกรมราชเลขานุการ เรื่อง พระราชทานนามสกุล สำหรับสืบเชื้อพระวงศ์ พระเจ้าบรมวงศ์เธอชั้น ๔" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 32 (0 ง): 137. 18 เมษายน 2458. สืบค้นเมื่อ 10 เมษายน 2562. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
6. "แจ้งความกระทรวงธรรมการ ตั้งตำแหน่งอธิบดี กรมพยาบาลและศึกษาธิการ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 9 (50): 440. 12 มีนาคม ร.ศ. 111. สืบค้นเมื่อ 10 เมษายน พ.ศ. 2563. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
7. ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศในการพระราชทานสุพรรณบัตร และหิรัญบัตร, เล่ม ๑๓, ตอน ๓๔, ๒๒ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๑๕, หน้า ๔๑๕
8. ราชกิจจานุเบกษา, ข่าวสิ้นพระชนม์, เล่ม ๔๙, ตอน ง, ๑๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๕, หน้า ๒๔๔๔
9. ราชกิจจานุเบกษา, หมายกำหนดการ พระราชทานเพลิงพระศพและศพ ณ พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส พุทธศักราช ๒๔๗๕, เล่ม ๔๙, ตอน ๐ ง, ๑๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๕, หน้า ๔๒๕๕
10. ราชกิจจานุเบกษา, เครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่พระราชทานแก่ท่านที่ได้รับพระสุพรรณบัตรและหิรัญบัตร, เล่ม ๑๓, ตอน ๓๔, ๒๒ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๑๕, หน้า ๔๑๕
11. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์และเหรียญ, เล่ม 44 หน้า 2567 วันที่ 20 พฤศจิกายน 2470
12. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2458/D/2510.PDF
13. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2430/032/258.PDF
14. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2440/047/795.PDF
15. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ ๔, เล่ม ๒๑, ตอน ๓๒, ๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๔๗, หน้า ๕๖๔
16. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2469/D/3120.PDF
17. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2441/026/283.PDF
18. พระราชทานเหรียญจักรพรรดิมาลา
19. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2469/D/438.PDF
20. ราชกิจจานุเบกษา,ประกาศกระทรวงวัง เรื่อง การประดับเสมาบรมราชาภิเษก เล่ม 43 หน้า 3721 วันที่ 16 มกราคม 2470
21. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2460/D/2749.PDF
22. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2455/D/973_1.PDF

บรรณานุกรม

• สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. ราชสกุลวงศ์. กรุงเทพฯ : สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, 2554. 296 หน้า. หน้า 68. ISBN 978-974-417-594-6
• Jeffy Finestone. 2542. สมุดพระรูป พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชนัดดาใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปรียนันทนา รังสิต, ม.ร.ว. โลมาโฮลดิ้ง.