อำเภอคอนสวรรค์

อำเภอคอนสวรรค์ เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดชัยภูมิ ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกของจังหวัดบริเวณที่ราบสูงโคราชในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง

อำเภอคอนสวรรค์
อำเภอ
คำขวัญ:  กาหลงคอนสวรรค์ สำคัญพระใหญ่ ผ้าไหมมัดหมี่ มากมีหมอนขิด วิจิตรกระติบสาน ชาวบ้านสุขหลาย มากมายนกเป็ดน้ำ งามล้ำวัฒนธรรม
พิกัดภูมิศาสตร์: 15°55′54″N 102°16′52″E / 15.93167°N 102.28111°E / 15.93167; 102.28111
อักษรไทย	อำเภอคอนสวรรค์
อักษรโรมัน	Amphoe Khon Sawan
จังหวัด	ชัยภูมิ
พื้นที่
• ทั้งหมด	468.1 ตร.กม. (180.7 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2563)
• ทั้งหมด	52,531 คน
• ความหนาแน่น	112.22 คน/ตร.กม. (290.6 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	36140
รหัสภูมิศาสตร์	3603
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอคอนสวรรค์ หมู่ที่ 13 ถนนลาดใหญ่-ช่องสามหมอ ตำบลคอนสวรรค์ อำเภอคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ 36140
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ประวัติศาสตร์

อำเภอคอนสวรรค์ นับว่าเป็นอำเภอที่มีประวัติศาสตร์อันยาวนานและมีอารยธรรมซ้อนทับกันหลายสมัย เริ่มตั้งแต่สมัยทวารวดี สมัยขอม และสมัยลาวล้านช้าง สืบเนื่องมาจนถึงสมัยปัจจุบัน โดยสันนิษฐานว่า ถูกสร้างขึ้นมาก่อนปี พ.ศ. 2369 เจ้าเมืองคอนสวรรค์คนแรก คือ พระยาขุนหาญ ซึ่งเป็นญาติกับเจ้าเมืองนครราชสีมาในสมัยนั้น ได้อพยพไพร่พลมาสร้างเมืองใหม่บริเวณราบลุ่มแม่น้ำชีตอนบน เมื่อตั้งบ้านเมืองแห่งใหม่ได้สำเร็จแล้ว ปรากฏว่า ชาวเมืองมีความอยู่เย็นเป็นสุข ข้าวปลาอาหารอุดมสมบูรณ์ แม้กระทั่งนกกาบินมาหากินเป็นต้องหลงใหลในความอุดมสมบูรณ์ทางพืชพรรณธัญญาหารของเมืองนี้ ดังนั้นพระยาขุนหาญจึงได้ให้นามเมืองแห่งนี้ว่า “นครกาหลง”

ในสมัยต่อมาเกิดสงครามแย่งชิงเมือง ส่งผลให้ชาวเมืองนครกาหลงต้องแยกย้ายกันเป็นกลุ่ม และอพยพไปตั้งถิ่นฐานอยู่ที่อื่น เช่น บ้านบัวพักเกวียน บ้านเพชรใหญ่ บ้านแท่น บ้านมอญ และบ้านดอนไก่เถื่อน ภายหลังจากสงครามสงบลง ชาวเมืองที่เหลืออยู่จึงได้ร่วมกันสร้างและบูรณะเมืองขึ้นมาใหม่อีกครั้ง พร้อมกับเปลี่ยนชื่อเมืองใหม่ว่า “เมืองสวนหม่อน” หลายปีต่อมาเมืองก็แตกและกลายเป็นเมืองร้างอีกครั้ง

จนกระทั่งในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น มีผู้คนชาวลาวเวียงจันทน์จำนวนมากอพยพข้ามฝั่งแม่น้ำโขงเข้ามาตั้งบ้านเรือนอยู่ ณ เมืองนครกาหลงเดิม ซึ่งมีชื่อใหม่ว่า “บ้านคอนสวรรค์” ตั้งอยู่ในบริเวณราบลุ่มแม่น้ำชีเขตเมืองไชยภูมิ์

• การจัดตั้งอำเภอ

ต่อมาเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองรูปแบบใหม่ในปี พ.ศ. 2449 ซึ่งกำหนดให้เปลี่ยนการปกครองจาก “เมือง” เป็น “จังหวัด อำเภอ ตำบล หมู่บ้าน” เมืองไชยภูมิ์จึงเปลี่ยนเป็น จังหวัดชัยภูมิ คอนสวรรค์จึงมีฐานะเป็นตำบลหนึ่งอยู่ในเขตการปกครองของอำเภอเมืองชัยภูมิ

เมื่อปี พ.ศ. 2482 ทางราชการได้แยกพื้นที่ 2 ตำบล ได้แก่ ตำบลคอนสวรรค์และตำบลยางหวาย ออกจากอำเภอเมืองชัยภูมิ เพื่อจัดตั้งเป็นกิ่งอำเภอคอนสวรรค์ โดยมีที่ว่าการอำเภอและศูนย์ราชการตั้งอยู่ใกล้กับบึงหนองแวงในเขตตลาดบ้านจอก

เมื่อวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2495 มีราชกิจจานุเบกษาให้จัดตั้ง “ตำบลช่องสามหมอ” โดยแยกออกจากตำบลคอนสวรรค์ และแบ่งพื้นที่บางส่วนของตำบลยางหวายเพื่อจัดตั้ง “ตำบลโนนสะอาด” (เดิมเขียนสะกดว่า “โนนสอาด”)

หลังจากนั้นในปี พ.ศ. 2499 ทางราชการมีประกาศราชกิจจานุเบกษา ให้ยกฐานะ กิ่งอำเภอคอนสวรรค์ สังกัดอำเภอเมืองชัยภูมิ ขึ้นเป็น อำเภอคอนสวรรค์ และภายหลังได้มีการขยายตัวของหมู่บ้านและจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้น ทางราชการจึงพิจารณาให้มีการจัดตั้งตำบลเพิ่มขึ้นตามลำดับ ดังนี้

วันที่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2514 จัดตั้ง “ตำบลห้วยไร่” โดยแบ่งพื้นที่จากตำบลยางหวาย ตำบลคอนสวรรค์ และตำบลช่องสามหมอ

วันที่ 2 ตุลาคม พ.ศ. 2522 จัดตั้ง “ตำบลบ้านโสก” โดยแยกมาจากตำบลยางหวาย

วันที่ 11 กันยายน พ.ศ. 2527 จัดตั้ง “ตำบลโคกมั่งงอย” โดยแยกมาจากตำบลคอนสวรรค์

วันที่ 15 กันยายน พ.ศ. 2532 จัดตั้ง “ตำบลหนองขาม” โดยแยกออกจากตำบลโนนสะอาด และจัดตั้ง “ตำบลศรีสำราญ” โดยแยกมาจากตำบลช่องสามหมอ

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอคอนสวรรค์ ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกสุดของจังหวัดชัยภูมิ ระยะทางห่างจากตัวจังหวัดประมาณ 38 กิโลเมตร และห่างจากกรุงเทพมหานครประมาณ 380 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับอำเภอข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอแก้งคร้อ และอำเภอโคกโพธิ์ไชย (จังหวัดขอนแก่น)
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอแวงใหญ่ (จังหวัดขอนแก่น) และอำเภอแวงน้อย (จังหวัดขอนแก่น)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอแก้งสนามนาง (จังหวัดนครราชสีมา)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอเมืองชัยภูมิและอำเภอแก้งคร้อ

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอคอนสวรรค์แบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 9 ตำบล 103 หมู่บ้าน ได้แก่

1.

คอนสวรรค์

(Khon Sawan)

6.

บ้านโสก

(Ban Sok)

2.

ยางหวาย

(Yang Wai)

7.

โคกมั่งงอย

(Khok Mang Ngoi)

3.

ช่องสามหมอ

(Chong Sam Mo)

8.

หนองขาม

(Nong Kham)

4.

โนนสะอาด

(Non Sa-at)

9.

ศรีสำราญ

(Si Samran)

5.

ห้วยไร่

(Huai Rai)

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอคอนสวรรค์ประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 10 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลคอนสวรรค์ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลคอนสวรรค์ (บ้านจอก หมู่ที่ 1,2,12,13 บ้านหนองชาติ หมู่ที่ 3) และบางส่วนของตำบลโคกมั่งงอย (บ้านหนองแดงน้อย หมู่ที่ 1,13)
• องค์การบริหารส่วนตำบลคอนสวรรค์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคอนสวรรค์ (นอกเขตเทศบาลตำบลคอนสวรรค์)
• องค์การบริหารส่วนตำบลยางหวาย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลยางหวายทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลช่องสามหมอ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลช่องสามหมอทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโนนสะอาด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโนนสะอาดทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลห้วยไร่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยไร่ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านโสก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านโสกทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโคกมั่งงอย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโคกมั่งงอย (นอกเขตเทศบาลตำบลคอนสวรรค์)
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองขาม ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองขามทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลศรีสำราญ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลศรีสำราญทั้งตำบล

ภาษา

• ภาษาลาวสำเนียงเวียงจันทน์ นิยมพูดกันมากในอำเภอคอนสวรรค์ และอำเภอต่าง ๆ ในเขตจังหวัดชัยภูมิ เนื่องจากในอดีตบรรพบุรุษของชาวชัยภูมิส่วนใหญ่สืบเชื้อสายมาจากนครเวียงจันทน์
• ภาษาไทยโคราช หรือ ไทเดิ้ง พบว่ามีการใช้ใน 1 หมู่บ้าน คือ บ้านโนนพันชาติ ตำบลโนนสะอาด
• ภาษาไทย ใช้ในการติดต่อสื่อสารกับหน่วยงานต่าง ๆ ของภาครัฐ หรืองานพิธีสำคัญทางราชการ

งานประเพณี

• งานของดีเมืองคอนสวรรค์ (เดิมชื่อ งานรับขวัญนกเป็ดน้ำ) จัดขึ้นโดยความร่วมมือของทุกภาคส่วนในอำเภอคอนสวรรค์ ในช่วงปลายปีของทุกปี ประมาณช่วงเดือนธันวาคม ภายในงานมีกิจกรรมต่าง ๆ เช่น การประกวดสาวงามเมืองคอนสวรรค์ การประกวดขบวนแห่ของดีของแต่ละตำบล และการบายศรีสู่ขวัญเพื่อรับขวัญนกเป็ดน้ำจำนวนมากที่อาศัยอยู่บริเวณบึงหนองแวง หน้าที่ว่าการอำเภอคอนสวรรค์
• งานสรงน้ำพระใหญ่ใบเสมา จัดขึ้นในช่วงเดือนห้า หรือเดือนเมษายนของทุกปี ที่บ้านคอนสวรรค์ ซึ่งเป็นที่ตั้งของเมืองนครกาหลง ภายในงานมีการแห่น้ำกาบแก้วบัวไขมาลัยกิ่งมิ่งเมืองกาหลง เพื่อนำมาสรงเป็นพุทธบูชาแด่องค์พระใหญ่ใบเสมา (หรือ “หลวงพ่อใหญ่” ที่ชาวบ้านเรียกขาน) กลางคืนมีมหรสพสมโภชน์ และมีการแสดงแสง สี เสียง “ตำนานนครกาหลง” ตั้งแต่ยุคทวารวดี ยุขอม ยุคล้านช้าง จนถึงยุคปัจจุบัน

นอกจากนี้ยังมีงานประเพณีสำคัญทางพระพุทธศาสนา และงานบุญฮีตสิบสอง คองสิบสี่ เป็นขนบธรรมเนียมที่ชาวอีสานได้ยึดถือปฏิบัติสืบต่อกันมาตั้งแต่บรรพชน อาทิ บุญผะเหวด บุญสงกรานต์ บุญบั้งไฟ บุญข้าวสาก บุญกฐิน เป็นต้น ซึ่งสามารถพบได้ตามหมู่บ้านต่าง ๆ ในอำเภอคอนสวรรค์

สินค้าพื้นเมือง

อำเภอคอนสวรรค์ นับว่าเป็นดินแดนที่มีความอุดมสมบูรณ์ไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติ ประกอบกับชาวบ้านมีภูมิปัญหลายด้าน ดังนั้น จึงได้นำเอาวัสดุและวัตถุดิบจากธรรมชาติและจากทางการเกษตร มารังสรรค์เป็นสินค้าพื้นเมือง เช่น

• กระติบข้าว เป็นงานหัตกรรมจากไม้ไผ่ ประดิษฐ์ขึ้นเพื่อบรรจุข้าวเหนียวนึ่ง ซึ่งเป็นอาหารหลักของคนอีสาน มีแหล่งผลิตที่ขึ้นชื่ออยู่ที่บ้านสำราญ ตำบลศรีสำราญ
• ผ้าไหม อำเภอคอนสวรรค์ นับว่าเป็นอีกหนึ่งอำเภอที่มีชื่อเสียงด้านทอผ้าไหมมัดหมี่และผ้าโทเรลายต่าง ๆ ดังนั้น การทอผ้าจึงสามารถพบเห็นได้ทั่วไปในหลายหมู่บ้าน เช่น บ้านโสก บ้านโนนแต้ บ้านยางหวาย บ้านคอนสวรรค์ บ้านนามน บ้านหนองตาไก้ บ้านหนองไฮ และบ้านหนองบัวเพวัง เป็นต้น
• หม่ำ อาหารขึ้นชื่อของชาวชัยภูมิ โดยการนำเนื้อหมูหรือเนื้อวัวที่หมักกับส่วนผสมต่าง ๆ เช่น ตับ กระเทียม เกลือ บรรจุเก็บไว้ในลำไส้หมู ลักษณะคล้ายไส้กรอก ถือเป็นภูมิปัญญาการถนอมอาหารชนิดหนึ่งของชาวอีสาน แหล่งจำหน่ายอยู่ที่ตลาดช่องสามหมอ อำเภอคอนสวรรค์ ทางออกไปจังหวัดขอนแก่น
• หมอนขิด เครื่องใช้หนุนนอนของชาวอีสาน มีสีสันและลวดลายหลากหลาย แหล่งผลิตอยู่ที่บ้านฝาย ตำบลหนองขาม และบ้านหนองบัวเพวัง ตำบลบ้านโสก

สถานศึกษา

โรงเรียนรัฐบาล

ระดับชั้นมัธยมศึกษา

• โรงเรียนคอนสวรรค์ (โรงเรียนมัธยมประจำอำเภอ)
• โรงเรียนโนนสะอาดวิทยา
• โรงเรียนปู่ด้วงศึกษาลัย
• โรงเรียนสามหมอวิทยา

ระดับประถมศึกษา

• โรงเรียนชุมชนบ้านจอก (คอนสวรรค์วิทยากร)
• โรงเรียนบ้านยางหวาย
• โรงเรียนบ้านหนองไฮโคกสง่า
• โรงเรียนบ้านโคกก่องดอนทองวิทยา
• โรงเรียนชุมชนบ้านโสก
• โรงเรียนบ้านโคกมั่งงอย
• โรงเรียนบ้านคอนสวรรค์
• โรงเรียนสหราษนุเคราะห์
• โรงเรียนบ้านหนองโนนน้อย
• โรงเรียนบ้านโสกมูลนาค
• โรงเรียนหนองไฮโคกสง่า
• โรงเรียนบ้านดอนหัน
• โรงเรียนบ้านนาโจด
• โรงเรียนบ้านสำราญ
• โรงเรียนบ้านโนนโพธิ์
• โรงเรียนบ้านหนองตาไก้

โรงเรียนเอกชน

ระดับชั้นประถมศึกษา

• โรงเรียนอนุบาลศักดิ์ปทุม

ระดับ ปวช.และ ปวส.

• วิทยาลัยอาชีวศึกษาชัยภูมิ

โรงพยาบาล

• โรงพยาบาลคอนสวรรค์ โรงพยาบาลชุมชน ระดับทุติยภูมิ ขนาด 30 เตียง (เปิดให้บริการจริงจำนวน 45 เตียง)
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลยางหวาย
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลคอนสวรรค์
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลโคกมั่งงอย
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลห้วยไร่
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลช่องสามหมอ
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลโนนสะอาด
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านโสก
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านนาฮี (ประจำตำบลศรีสำราญ)
• โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านฝาย (ประจำตำบลหนองขาม)

สถาบันทางการเงิน

• ธนาคารออมสิน สาขาคอนสวรรค์
• ธนาคารเพื่อการเกษตรและหสกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส. คอนสวรรค์)
• สหกรณ์การเกษตรจำกัด สาขาคอนสวรรค์

แหล่งน้ำสำคัญ

• แม่น้ำชี แม่น้ำสายที่ยาวที่สุดของประเทศไทย ช่วงที่ไหลผ่านอำเภอคอนสวรรค์ ได้แก่ ตำบลโนนสะอาด ตำบลหนองขาม ตำบลยางหวาย และตำบลคอนสวรรค์
• ลำน้ำก่ำ เป็นลำน้ำสาขาของแม่น้ำชีไหลผ่านตำบลโนนสะอาด ตำบลหนองขาม ตำบลยางหวาย และตำบลคอนสวรรค์
• ลำห้วยสามหมอ ไหลผ่านตำบลช่องสามหมอ ตำบลศรีสำราญ และไหลลงสู่แม่น้ำชีในเขตตำบลคอนสวรรค์
• หนองแวง มีลักษณะเป็นบึงขนาดใหญ่ตั้งอยู่หน้าที่ว่าการอำเภอ อยู่ในพื้นที่รับชอบของเขตห้ามสัตว์ป่าหนองแวง
• หนองแซง
• ลำห้วยยาง
• หนองหลวง
• บึงแก่งนกโง่
• หนองเบน

บุคคลที่มีชื่อเสียง

• พระครูนรเทพธรรมคุณ หลวงปู่ภู่พระครูนักพัฒนา อดีตเจ้าคณะอำเภอคอนสวรรค์ วัดม่วง บ้านยางหวาย
• นายบุญเกิด หิรัญคำ อดีตนักการเมืองจังหวัดชัยภูมิ
• แมน จักรพันธ์ พระเอกคณะหมอลำระเบียบวาทะศิลป์
• น้ำอ้อย ชนะพาล มิสแกรนด์ไทยแลนด์ ประจำปี 2018
• ยูกิ เพ็ญผกา นางเอกคณะหมอลำนามวิหค

อ้างอิง

1. [http://www.amphoe.com/menu.php?am=109&pv=10&mid=1. ประวัติอำเภอคอนสวรรค์. สืบค้นเมื่อ 18 มิถุนายน 2562.
2. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2482/D/3501.PDF. ราชกิจจานุเบกษาจัดตั้งกิ่งอำเภอคอนสวรรค์. สืบค้นเมื่อ 26 กรกฎาคม 2562.
3. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2495/D/077/4774.PDF. จัดตั้งตำบลโนนสะอาดและตำบลช่องสามหมอ อำเภอคอนสวรรค์ พ.ศ. 2495. สืบค้นเมื่อ 26 กรกฎาคม 2562.
4. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2499/A/046/657.PDF. ราชกิจจานุเบกษา พ.ศ. 2499/ยกฐานะกิ่งอำเภอคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ. สืบค้นเมื่อ 26 กรกฎาคม 2562.
5. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2514/D/113/2994.PDF. จัดตั้งตำบลห้วยไร่ อำเภอคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ. สืบค้นเมื่อ 26 กรกฎาคม 2562.
6. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2522/D/171/3362.PDF. จัดตั้งตำบลบ้านโสก อำเภอคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ. สืบค้นเมื่อ 26 กรกฎาคม 2562.
7. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2527/D/121/3095.PDF. จัดตั้งตำบลโคกมั่งงอย อำเภอคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ. สืบค้นเมื่อ 26 กรกฎาคม 2562.
8. http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2532/D/154/111.PDF. จัดตั้งตำบลหนองขามและตำบลศรีสำราญ อำเภอคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ. สืบค้นเมื่อ 26 กรกฎาคม 2562.
9. [http://district.cdd.go.th/konsawan/2019/05/02/เทศกาลหม่ำช่องสามหมอ/. งานหม่ำช่องสามหมอ คอนสวรรค์. สืบค้นเมื่อ 18 มิถุนายน 2562
10. [http://www.kswhos.com/main/KW1.php โรงพยาบาลคอนสวรรค์. สืบค้นเมื่อ 10 มิถุนายน 2562.
11. https://www.gsb.or.th/about-us/contact/Branches.aspx?type=EAAAANYtXvotni2015B32UnjVTUpRLeNKONGo95BGPHSHHVOfqjW6X0&province=EAAAAA2nb-WTUNSuSwFhYYBFitq6xr15BFlplYeaLW-Id2TS0&search=คอนสวรรค์. ค้นหาสาขา ธนาคารออมสิน. สืบค้นเมื่อ 15 มืถุนายน 2562.