เจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช

เจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช เป็นชื่อตำแหน่งของเจ้าเมืองสุโขทัยและเจ้าเมืองนครศรีธรรมราช

ในพระไอยการเก่าตำแหน่งนาหัวเมืองฉบับอยุธยา ต้นฉบับเดิมของหอพระสมุดวชิรญาณ ระบุบรรดาศักดิ์และทินนามเจ้าเมืองสุโขทัยตามทำเนียบคือ "เจ้าพระยาศรีธรรมโศกราช ชาติภักดีบดินทรสุรินทรฤๅไชย อภัยพิริยบรมกรมพาหุ เจ้าเมืองศุโขทัย เมืองโท นา 10000 ขึ้นประแดงจุลาเทพซ้าย" และในจารึกฐานพระอิศวรเมืองกำแพงเพชรก็ได้กล่าวว่าเจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราชได้ประดิษฐานเทวรูปพระอิศวรในเมืองกำแพงเพชร ซึ่งสันนิษฐานว่าควรเป็นตำแหน่งของเจ้าเมืองสุโขทัย ต่อมาทินนามศรีธรรมโศกราชได้เพี้ยนเป็นศรีธรรมศุกราช ดังที่พระไอยการตำแหน่งนาทหารหัวเมือง ฉบับพิมพ์ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์และการเมืองซึ่งชำระในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ระบุว่า "ออกญาศรีธรรมศุกราชชาติบดินทรสุรินทรฤๅไชยอภัยพิรียภาหุ เจ้าเมืองศุกโขไท เมืองโท นา 10000 ขึ้นประแดงจุลาเทพซ้าย"

ส่วนตำแหน่งเจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราชของเมืองนครศรีธรรมราช เดิมในพระไอยการตำแหน่งนาทหารหัวเมืองระบุบรรดาศักดิ์และทินนามเจ้าเมืองนครศรีธรรมราชตามทำเนียบคือ "เจ้าพญาศรีธรรมราชชาติเดโชไชยมไหยสุริยาธิบดีอภัยพิรียบรากรมภาหุ เมืองนครศรีธรรมราช เมืองเอก นา 10000 ขึ้นประแดงอินปัญาซ้าย" สันนิษฐานว่าต่อมาได้เปลี่ยนทินนามจากศรีธรรมราชเป็นศรีธรรมาโศกราชในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ตามที่ระบุทินนามเจ้าพระยาศรีธรรมโศกราชในเรื่องตั้งเจ้าพระยานครศรีธรรมราชครั้งกรุงเก่า สันนิษฐานว่าอาจจะแปลงให้สอดคล้องกับพระนามผู้ปกครองเมืองนครศรีธรรมราชในสมัยโบราณ และอาจเป็นเพราะทินนามศรีธรรมราชซ้ำกับทินนามประจำตำแหน่งเสนาบดีกรมพระคลังคือ "ออกพญาศรีธรรมราชเดชะชาติอำมาตยานุชิตพิพิทรัตนราชโกษาธิบดีอะภัยรีพิริยะกรมภาหุ" จึงแปลงใหม่ไม่ให้สับสน และในพระไอยการตำแหน่งนาเมืองนครศรีธรรมราช จ.ศ. 1173 ระบุว่าเคยมีพระยาสุโขทัยออกมาเป็นเจ้าพระยานครศรีธรรมราชในสมัยอยุธยา สันนิษฐานว่าครั้งนั้นทินนามเจ้าเมืองสุโขทัยอาจจะถูกนำมาใช้กับเมืองนครศรีธรรมราชก็เป็นได้^{[ต้องการอ้างอิง]}

สันนิษฐานว่าขุนอินทรเทพที่ร่วมก่อการโค่นล้มขุนวรวงศาธิราช และได้รับตำแหน่งเจ้าพระยาศรีธรรมโศกราช ควรเป็นเจ้าเมืองสุโขทัยมากกว่านครศรีธรรมราช เพราะผู้ร่วมก่อการส่วนใหญ่มีพื้นเพมาจากเมืองเหนือ จึงมีแนวโน้มสูงว่าขุนอินทรเทพจะมีพื้นเพมาจากเมืองเหนือเช่นเดียวกับผู้ก่อการคนอื่น ซึ่งพงศาวดารที่ชำระในยุคหลังๆ ระบุว่าเป็นเจ้าเมืองนครศรีธรรมราช เพราะเมืองนครศรีธรรมราชในยุคหลังได้ใช้ทินนามเจ้าพระยาศรีธรรมโศกราชแล้ว^{[ต้องการอ้างอิง]}

อ้างอิง

1. ศรีชไมยาจารย์ : พิพิธนิพนธ์เชิดชูเกียรติศาสตราจารย์ ดร.ประเสริฐ ณ นคร ศาสตราจารย์ วิสุทธิ บุษยกุล เนื่องในโอกาสอายุครบ 84 ปี ใน พ.ศ. 2545 / วินัย พงศ์ศรีเพียร, บรรณาธิการ^{[ต้องการแหล่งอ้างอิงดีกว่านี้]}
2. กฎหมายตรา 3 ดวง ฉบับพิมพ์ มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองแก้ไขปรับปรุงใหม่ เล่ม 1^{[ต้องการแหล่งอ้างอิงดีกว่านี้]}
3. กฎหมายตรา 3 ดวง ฉบับพิมพ์ มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมืองแก้ไขปรับปรุงใหม่ เล่ม 1^{[ต้องการแหล่งอ้างอิงดีกว่านี้]}
4. ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 2 สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนารถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง มีพระราชเสาวนีดำรัสสั่งให้พิมพ์พระราชทานในงานศพ ฟักทอง ราชินิกูล พ.ศ. 2457^{[ต้องการแหล่งอ้างอิงดีกว่านี้]}