เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง)

รองหัวหมื่น เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง) (คำเมือง: ) เป็นผู้รั้งตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครลำปาง จนถึงแก่กรรมในปี พ.ศ. 2468 ซึ่งหลังจากยุคสมัยเจ้าราชบุตรแล้ว ก็ไม่ปรากฏว่าทางรัฐบาลสยามได้แต่งตั้งเจ้าผู้ครองนครลำปางองค์ใหม่แต่อย่างใด

เจ้าแก้วเมืองพวน ณ ลำปาง
เจ้าราชบุตร จังหวัดลำปาง
(ผู้รั้ง) เจ้าผู้ครองนครลำปาง
ดำรงตำแหน่ง	พ.ศ. 2465 — พ.ศ. 2468
รัชสมัย	พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า	เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต
คู่อภิเษก	เจ้าศรีนวล ณ ลำปาง
เจ้าบิดา	เจ้าราชบุตร (รองคำ ณ ลำปาง)
เกิด	15/16 มิถุนายน พ.ศ. 2418
ถึงแก่กรรม	1 มีนาคม พ.ศ. 2468

พระประวัติ

เจ้าแก้วเมืองพวน เกิดเมื่อวันพุธ ขึ้น 12 ค่ำ เดือน 7 (ตรงกับวันที่ 15/16 มิถุนายน พ.ศ. 2418) เป็นโอรสของเจ้าราชบุตร (รองคำ ณ ลำปาง) ซึ่งเป็นโอรสของเจ้าอูบแก้วและเจ้าราชบุตร (มหาเทพ ณ ลำปาง) เจ้าอูบแก้วเป็นพระธิดาของพระยาชมภู (เจ้าน้อยจิตวงศ์) พระยาชมภูเป็นโอรสของพระยาเพชรเม็ง (เจ้าน้อยจิตตะ) เจ้าฟ้าเชียงราย กับเจ้านางสมนา

วันที่ 24 ธันวาคม พ.ศ. 2463 ได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็น เจ้าราชบุตร จังหวัดลำปาง

เจ้าแก้วเมืองพวนอภิเษกกับเจ้าศรีนวล ณ ลำปาง ราชธิดาในเจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต มีโอรส-ธิดา 6 คน ได้แก่

1. เจ้าหญิงสร้อยแก้ว ณ ลำปาง
2. เจ้าวงเกษม ณ ลำปาง
3. เจ้าหญิงฟองสมุท ณ ลำปาง
4. เจ้ามงคล ณ ลำปาง
5. เจ้าหญิงบุญศรี ณ ลำปาง (1 มิถุนายน 2458 - 5 เมษายน 2553)
6. เจ้าหญิงศรีโสม ณ ลำปาง

เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง) ป่วนเป็นวัณโรคภายใน ถึงแก่กรรมวันที่ 1 มีนาคม พ.ศ. 2468

การรั้งนครลำปาง

เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง) ได้รับแต่งตั้งให้รั้งนครลำปาง (หมายถึงการรักษาการในตำแหน่งเจ้าหลวง) โดยการสนับสนุนของเจ้าศรีนวล ณ ลำปาง ราชธิดาในเจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิต กับราชเทวี เนื่องจากเจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิตไม่มีราชโอรสกับราชเทวี มีเพียงโอรสกับเทวีองค์อื่น ๆ ซึ่งโดยหลักการแล้วการแต่งตั้งเจ้าผู้ครองนคร สมควรจะแต่งตั้งจากเจ้าขันห้าใบ ที่ดำรงฐานันดรชั้นสูงกว่า กล่าวคือ สมควรจะแต่งตั้งเจ้าราชวงศ์ (แก้วปราบเมรุ ณ ลำปาง) ซึ่งดำรงฐานันดรเป็น "เจ้าราชวงศ์"

หากข้าเจ้าถือกำเนิดมาเป๋นจาย ศักดิ์และสิทธิ์ทุกอย่างจะตกเป็นของข้าเจ้าโดยชอบธรรมและข้าเจ้าขอใช้สิทธิ์การเป็นบุตรีเพียงคนเดียวในป้อเจ้าบุญวาทย์ฯ หื้อเจ้าราชบุตรแก้วเมืองพรวนผู้เป็นสามี เป็นผู้สืบทอดอำนาจจากป้อเจ้าแทน— เจ้าศรีนวล ณ ลำปาง

ซึ่งแปลได้ดังนี้ "หากข้าพเจ้า (ข้าเจ้า) ถือกำเนิดมาเป็นชาย ศักดิ์และสิทธิ์ทุกอย่างจะตกเป็นของข้าพเจ้าโดยชอบธรรมและข้าพเจ้าขอใช้สิทธิ์การเป็นบุตรี (บุตรีแปลว่า เพศหญิง,ลูกเพศหญิง) เพียงคนเดียวในพ่อเจ้าบุญวาทย์ฯ ให้เจ้าราชบุตรแก้วเมืองพรวนผู้เป็นสามี เป็นผู้สืบทอดอำนาจจากพ่อข้าพเจ้าแทน"

เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพรวน ณ ลำปาง) แม้จะได้รับแต่งตั้งให้รั้งตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครลำปาง แต่ในความตอนหนึ่งที่พระศรสุรราช (เปลื้อง ศาสตระรุจิ) กราบทูลอภิรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 30 มกราคม พ.ศ. 2468 ว่าเจ้าราชบุตร ในฐานผู้จัดการมรดกจำนวนประมาณ 11 แสนบาทเศษ ได้ใช้สอยหมดเปลืองไปในทางสุรุ่ยสุร่าย คงเหลือไม่เกินกว่าร้อยละ 30 และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้มีหนังสือกราบทูลสมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ กล่าวถึงเจ้าราชบุตร และเจ้าศรีนวล ว่าถึงกับสิ้นเนื้อประดาตัว มีแต่หนี้สินรุงรัง เป็นอันสิ้นหวังที่จะใช้เงินมรดกปลงศพเจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิตได้

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2442 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 4 จัตุรถาภรณ์ช้างเผือก (จ.ช.)

ราชตระกูล

พงศาวลีของเจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง)
เจ้าราชบุตร (มหาเทพ ณ ลำปาง)                             เจ้าราชบุตร (รวงคำ ณ ลำปาง)                                   พระยาเพชรเม็ง (เจ้าน้อยจิตตะ)               พระยาชมภู (เจ้าน้อยจิตวงศ์)                       เจ้าสมนา               เจ้าอูบแก้ว                             เจ้าแก้วเมืองพวน

อ้างอิง

1. "แจ้งความกระทรวงมหาดไทย" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 40: 82. 8 เมษายน 2466. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2561. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
2. "ข่าวตาย" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 42: 2747. 14 มีนาคม 2468. สืบค้นเมื่อ 28 พฤษภาคม 2561. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
3. ภูเดช แสนสา. "เจ้าเชื้อเชียงราย" ในเมืองนครลำปาง
4. "พระราชทานบรรดาศักดิ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 37: 3268. 2 มกราคม 2463. สืบค้นเมื่อ 30 กรกฎาคม 2564. Check date values in: |accessdate=, |date= (help)
5. วรชาติ มีชูบท. เจ้านายฝ่ายเหนือ และตำนานรักมะเมียะ. กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊ค. 2556. หน้า 372
6. วรชาติ มีชูบท. เจ้านายฝ่ายเหนือ และตำนานรักมะเมียะ. กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊ค. 2556. หน้า 371
7. พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์

ก่อนหน้า		เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง)		ถัดไป
เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต		เจ้าผู้ครองนครลำปาง (พ.ศ. 2465-2468)		สยามยกเลิกประเพณี เจ้านายครองเมืองเหนือ