ระบบการถอดอักษรแบบไวลี

ระบบการถอดอักษรแบบไวลี (Wylie transliteration; 威利转写) เป็นหนึ่งในวิธีการถอดอักษรทิเบตเป็นอักษรโรมัน คิดค้นขึ้นโดยเทอเรล ไวลี (Turrell Wylie) ในปี ค.ศ. 1959 และได้กลายเป็นตัวช่วยสำคัญในการทับศัพท์ภาษาทิเบตแบบถอดตัวอักษรเพื่อการศึกษา

ภาพรวม

อักษรทิเบตเป็นอักษรแสดงเสียงซึ่งได้รับการคิดขึ้นมาในคริสต์ศตวรรษที่ 7 เพื่อแสดงเสียงภาษาทิเบตในสมัยนั้น แต่เสียงอ่านภาษาทิเบตในปัจจุบันได้เปลี่ยนแปลงจากเดิมไปมาก ในขณะที่อักษรยังเขียนเหมือนเดิมอยู่ ดังนั้นเมื่อพยายามเขียนภาษาทิเบตโดยใช้อักษรโรมันจึงมีความแตกต่างอย่างมากระหว่างการถอดอักษรกับการถอดตามเสียง ระบบการถอดอักษรไวลีนี้เป็นวิธีทับศัพท์โดยการถอดอักษรทิเบตโดยตรง เน้นการถอดอักษรให้เห็นรากศัพท์มากกว่าที่จะแสดงเสียงอ่านจริง ต่างจากระบบพินอินทิเบตที่ถอดตามเสียงโดยอิงสำเนียงลาซ่าเป็นมาตรฐาน

ประวัติศาสตร์

ในปี ค.ศ. 1959 เทอเรล ไวลี ได้ชี้ให้เห็นว่าระบบการทับศัพท์ทิเบตที่ใช้กันมาก่อนหน้านั้นมีปัญหา จึงได้เรียบเรียงระบบการถอดอักษรนี้ขึ้น โดยเขาไม่ได้คิดขึ้นเองใหม่ทั้งหมดแต่ปรับปรุงจากระบบที่มีการใช้อยู่ในมหาวิทยาลัยวอชิงตัน

พยัญชนะ

อักษรพยัญชนะแต่ละตัวถอดเป็นอักษรโรมันตามระบบไวลีได้ดังนี้

	ཀ	ཁ	ག	ང	ཅ	ཆ	ཇ	ཉ	ཏ	ཐ	ད	ན	པ	ཕ	བ	མ
ไวลี	k	kh	g	ng	c	ch	j	ny	t	th	d	n	p	ph	b	m
พินอินทิเบต	g	k	k	ng	j	q	q	ny	d	t	t	n	b	p	p	m
เสียงอ่าน	ก	ค	ค	ง	จ	ช	ช	ญ	ต	ท	ท	น	ป	พ	พ	ม

	ཙ	ཚ	ཛ	ཝ	ཞ	ཟ	འ	ཡ	ར	ལ	ཤ	ས	ཧ
ไวลี	ts	tsh	dz	w	zh	z	'	y	r	l	sh	s	h
พินอินทิเบต	z	c	c	w	x	s		y	r	l	x	s	h
เสียงอ่าน	จ	ช	ช	ว	ซ	ซ	อ	ย	ร	ล	ซ	ซ	ฮ

อักษรทิเบตตัวสุดท้ายคือ ཨ นั้นเป็นเสียง "อ" ซึ่งจะไม่แสดงในการเขียนระบบไวลี

สระ

อักษรทิเบตมีรูปสระมีอยู่ 4 ตัวคือสระอี อู เอ โอ โดยสระอะจะไม่แสดงรูปในอักษรทิเบตแต่จะแทนด้วยตัว a ในระบบไวลี

ཨ	ཨི	ཨུ	ཨེ	ཨོ
a	i	u	e	o
อา	อี	อู	เอ	โอ

เพิ่มเติม

เครื่องหมาย (་) ที่วางต่อท้ายแต่ละพยางค์จะแทนด้วยการเว้นวรรค