หน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย คือหน่วยงานของรัฐที่มีอำนาจหน้าที่ในการใช้กฎหมายตามที่ได้บัญญัติไว้ ทั้งรัฐธรรมนูญ พระราชบัญญัติ ประมวลกฎหมาย หรือกฎหมายอื่น ๆ มอบอำนาจไว้ให้ในการปฏิบัติการและบังคับใช้ ภายใต้เขตอำนาจศาลที่ได้บัญญัติไว้

เขตอำนาจ

การปรากฎตัวของเจ้าหน้าที่ตำรวจและรถตำรวจ เป็นรูปแบบพื้นฐานในการป้อมปรามอาชญากรรมของหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายในแต่ละท้องถิ่น

เขตอำนาจ คือขอบเขตที่เจ้าพนักงานบังคับใช้กฎหมายนั้น ๆ มีอำนาจในการดำเนินการสืบสวนสอบสวนหรือจับกุมตามขอบเขตอำนาจที่ได้กำหนดไว้

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายจะมีข้อจำกัดในการใช้อำนาจของตนตามที่ได้กำหนดไว้ในกฎหมาย ซึ่งมีหลายระดับ ทั้งในระดับประเทศ เช่น คณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด ในระดับภูมิภาคของประเทศ เช่น ตำรวจภูธรภาค 2 ในพื้นที่ภาคตะวันออกของประเทศไทย และในระดับระหว่างประเทศ เช่น ตำรวจสากล

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายในระดับสากล มักจะให้การสนับสนุนกิจการรมในการบังคับใช้กฎหมายในประเทศสมาชิกของตน โดยแบ่งปันข้อมูลและข่าวสารต่าง ๆ ที่จำเป็นในการบังคับใช้กฎหมายที่สอดคล้องกับหน่วยงานในประเทศนั้น ๆ แทนการบังคับใช้กฎหมายโดยตรง เพราะไม่มีอำนาจสั่งการเหนืออธิปไตยประเทศนั้น ๆ

ตำรวจ

ท้องที่ของสถานีตำรวจนครบาล กรุงเทพมหานคร

เขตอำนาจการสอบสวน หรือ เขตอำนาจสอบสวน, เขตสอบสวน คือขอบเขตที่พนักงานสอบสวนมีอำนาจในการดำเนินงาน ในคดีอาญานั้นมีความสำคัญเป็นอย่างมาก เนื่องจากหากพนักงานสอบสวนดำเนินการไปทั้งที่ไม่มีอำนาจจะทำให้อัยการไม่สามารถฟ้องคดีได้

สำหรับในประเทศไทย เขตอำนาจการสอบสวนจะแบ่งตามความรับผิดชอบของสถานีตำรวจที่มีอาณาเขตความรับผิดชอบในท้องที่นั้น ในพื้นที่กรุงเทพมหานครเป็น สถานีตำรวจนครบาล สังกัดกองบัญชาการตำรวจนครบาล นอกเหนือจากนั้นเป็น สถานีตำรวจภูธร สังกัดตำรวจภูธรจังหวัด อยู่ภายใต้ตำรวจภูธรทั้ง 9 ภาคทั่วประเทศ

ศาล

เขตอำนาจศาล คือพื้นที่และประเภทคดีที่ศาลนั้นมีอำนาจในการพิจารณาพิพากษาคดีตามกฎหมายที่บัญญัติ ซึ่งอาจแบ่งเขตอำนาจของแต่ละศาลได้ตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ ปริมาณคดีในท้องที่ และอำนวยความสะดวกผู้มาติดต่อราชการ

รูปแบบหน่วยงาน

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายมีมากมายหลายประเภท ทั้งบังคับใช้กับคนทั่วไปในชุมชนหรือประเทศ และบังคับใช้เฉพาะด้านโดยเฉพาะ เพื่อสอดส่องดูแลให้เป็นไปตามที่กฎหมายกำหนด เช่น กสทช. และเพื่อประโยชน์โดยรวมของประเทศ อาทิ กรมศุลกากร โดยในแต่ละประเทศจะมีรูปแบบการบังคับใช้แตกต่างกันไป

ศาสนา

ในประเทศที่เคร่งศาสนา จะมีการบังคับใช้กฎหมายศาสนาอย่างเคร่งครัด เช่น กฎหมายชะรีอะฮ์ ในศาสนาอิสลามที่ครอบคลุมวิถีการดำเนินชีวิตของบุคคลและสาธารณชนที่มีพื้นฐานมาจากหลักนิติศาสตร์ (jurisprudence) ของศาสนาอิสลามสำหรับชาวมุสลิมใช้ บังคับใช้โดยตำรวจศาสนา ใช้ระบบพิจารณาคดีโดยผู้เชี่ยวชาญซึ่งเรียกว่าผู้พิพากษา ซึ่งคำตัดสินเล่านั้นเรียกว่าฟัตวา (Fatwa)

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายศาสนานั้นมีชื่อเรียกแตกต่างกันไปตามหลักพื้นฐานของศาสนาและประเทศ อาทิ ในประเทศซาอุดีอาระเบีย คือตำรวจศีลธรรมชื่อว่า "มุตาวา"

กิจการภายใน

ในหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายแต่ละหน่วยงาน จะมีหน่วยตรวจสอบภายใน เพื่อตรวจสอบการทำงานของหน่วยงานนั้น ๆ ให้เป็นไปตามมาตรฐาน เช่น สำนักงานจรรยาบรรณวิชาชีพ ภายในสำนักงานสอบสวนกลาง (FBI) ของสหรัฐอเมริกา สำนักงานตรวจสอบภายใน สำนักงานตำรวจแห่งชาติของประเทศไทย โดยในบางประเทศมีการตั้งหน่วยตรวจสอบภายในองค์กรแยกออกมาจากองค์กรนั้น เช่น สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตในภาครัฐ เป็นหน่วยงานตรวจสอบการทำงานของหน่วยงานภาครัฐในประเทศไทย

ตำรวจ

ตำรวจ คือหน่วยงานหลักในการบังคับใช้กฎหมายที่แพร่หลายที่สุดในโลก เนื่องจากมีหน้าที่และความรับผิดชอบที่เกี่ยวข้องกับคนในสังคมมากที่สุด ทั้งที่เกี่ยวกับการบังคับใช้กฎหมายโดยตรง และเกี่ยวกับการรักษาความสงบรวมถึงการเข้าถึงเหตุฉุกเฉินต่าง ๆ ที่อาจจะไม่ได้ระบุไว้ในกฎหมายในฐานะหน่วยงานแรกที่ต้องตอบสนองต่อเหตุการณ์ที่ส่งผลต่อความสงบเรียบร้อยของสังคม ซึ่งมีเขตอำนาจที่หลากหลายตามบทบัญญัติของกฎหมายนั้น ๆ เช่น ตำรวจรัฐในสหรัฐอเมริกา มีอำนาจการสืบสวนสอบสวนแค่ภายในมลรัฐที่ตัวเองสังกัด

ทหาร

สารวัตรทหารของกองทัพโปแลนด์

ในหน่วยหรือองค์กรทางทหาร มีหน่วยงานสำหรับบังคับใช้กฎหมายของกองทัพ เรียกว่าสารวัตรทหาร มีสังกัดและภารกิจที่หลากหลายตามที่ได้รับมอบหมาย อยู่ในกองทัพต่าง ๆ ในทุกประเทศ

สำหรับสารวัตรทหาร มีอำนาจหน้าที่หลัก ดังนี้

ป้องกันการเกิดอาชญากรรมในกองทัพ
สืบสวนสอบสวนคดีอาญาที่อยู่ในเขตอำนาจของศาลทหาร
สอดส่องตรวจตราให้บุคลากรในสังกัดกระทรวงกลาโหมอยู่ในระเบียบวินัย ว่ากล่าวตักเตือนเมื่อพบการกระทำผิด
ควบคุมจัดระเบียบการจราจรที่อยู่ในกิจการของทหาร เช่น การเคลื่อนกำลังพล การส่งกำลังบำรุง
รักษาความปลอดภัยวัตถุตามที่ได้รับมอบหมาย และอารักขาบุคคลสำคัญ
ปฏิบัติการเกี่ยวกับการจัดการเชลยศึก เรือนจำทหาร ทหารพลัดหลงจากหน่วย หรือพลเรือนที่ถูกกักกันในยามสงคราม ตามที่กฎหมายกำหนดให้เป็นอำนาจของฝ่ายทหาร

รายชื่อหน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย

ตัวอย่างรายชื่อหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายในระดับต่าง ๆ ตามเขตอำนาจ

หน่วยงานระหว่างประเทศ

องค์การตำรวจอาชญากรรมระหว่างประเทศ หรือเรียก ตำรวจสากล ก่อตั้งมาเพื่อสนับสนุนองค์กรหรือหน่วยงานที่มีภารกิจในการป้องกันหรือปราบปรามอาชญากรรมระหว่างประเทศ มีสมาชิกทั้งหมด 194 ประเทศทั่วโลก

หน่วยงานรัฐบาลกลาง

ในประเทศที่ปกครองในรูปแบบสหพันธรัฐ จะมีหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายในระดับรัฐบาลกลาง มีเขตอำนาจในการสืบสวนสอบสวนทุกรัฐภายในประเทศ อาทิ

สหรัฐอเมริกา
- สำนักงานสอบสวนกลาง (FBI)
ออสเตรเลีย
- สำนักงานตำรวจสหพันธ์ออสเตรเลีย

หน่วยงานระดับรัฐ

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายในระดับรัฐ หรือในระดับภูมิภาค ระดับจังหวัด เป็นหน่วยงานที่มีอยู่ในประเทศที่ปกครองในรูปแบบสหพันธรัฐ โดยอาจจะร่วมมือกับหน่วยงานของรัฐบาลกลาง หรือหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายระดับท้องถิ่นในการปฏิบัติงานบังคับใช้กฎหมายในรัฐหรือภูมิภาคนั้น ๆ ส่วนมากพบในทวีปอเมริกาเหนือ เอเชียใต้ และโอเชียเนีย อาทิ

ออสเตรเลีย
- ตำรวจรัฐนิวเซาท์เวลส์
- ตำรวจรัฐควีนส์แลนด์
- ตำรวจรัฐเซาท์ออสเตรเลีย
- ตำรวจรัฐแทสเมเนีย
- ตำรวจรัฐวิกตอเรีย
- ตำรวจรัฐเวสเทิร์นออสเตรเลีย

หน่วยงานระดับชาติ

เป็นหน่วยงานบังคับใช้กฎหมายกลางในระดับชาติ ส่วนมากพบในประเทศที่ปกครอบในรูปแบบรัฐเดี่ยว มีเขตอำนาจในการปฏิบัติการทั่วทั้งประเทศ อาทิ

เกาหลีใต้
- สำนักงานตำรวจแห่งชาติเกาหลี
ญี่ปุ่น
- สำนักงานตำรวจแห่งชาติ ต่างจากประเทศอื่นตรงที่ไม่มีตำรวจในสังกัด เป็นเพียงหน่วยงานกลางในการประสานงาน
ไทย
- สำนักงานตำรวจแห่งชาติ