กรมหลวงพิพิธมนตรี
กรมพระเทพามาตุ มีพระอิสริยยศเดิมว่า กรมหลวงพิพิธมนตรี หรือ กรมหลวงพิจิตรมนตรี เป็นพระอัครมเหสีน้อยในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ และเป็นสมเด็จพระราชชนนีพันปีหลวงในสมเด็จพระเจ้าอุทุมพรและสมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อัมรินทร์
| กรมพระเทพามาตุ (พลับ) | |
|---|---|
| กรมพระเทพามาตุ | |
| ครองราชย์ | 12 พฤษภาคม พ.ศ. 2301 |
| ก่อนหน้า | กรมพระเทพามาตย์ (กัน) |
| ถัดไป | กรมพระเทพามาตย์ (นกเอี้ยง) |
| พระอัครมเหสีกรุงศรีอยุธยา | |
| ครองราชย์ | พ.ศ. 2280 - พ.ศ. 2301 |
| ก่อนหน้า | กรมหลวงอภัยนุชิต |
| ถัดไป | กรมขุนวิมลพัตร |
| พระราชสวามี | สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ |
| พระราชบุตร | 8 พระองค์ |
| ราชวงศ์ | บ้านพลูหลวง |
| พระราชบิดา | นายจบคชประสิทธิ์ |
| สวรรคต | ช่วงตั้งแต่ 31 ตุลาคม - 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2301 |
| ถวายพระเพลิง | 7 เมษายน พ.ศ. 2302 |
พระราชประวัติ
พระพันวษาน้อย เป็นบุตรีของนายช้างทรงบาศในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช โดยพระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ระบุว่าเมื่อสมเด็จพระเพทราชาปราบดาภิเษก พระบิดานั้นได้รับแต่งตั้งเป็นกรมพระราชวังบวรสถานพิมุข แต่บัญชีพระนามเจ้านายในคำให้การชาวกรุงเก่าระบุว่า พระบิดาได้รับแต่งตั้งเป็นเจ้าพระบำเรอภูธร ส่วนมารดาเป็นสตรีเชื้อสายพราหมณ์บ้านสมอปลือ เมืองเพชรบุรี พระองค์มีพระนามเดิมว่าพลับ มีพระเชษฐภคินีพระองค์หนึ่งคือพระองค์ขาว ซึ่งได้เป็นพระชายาในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศขณะดำรงพระอิสริยยศเป็นพระบัณฑูรน้อย ส่วนพระองค์พลับต่อมาก็ได้เป็นพระชายารองในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศเช่นกัน ในระหว่างดำรงพระอิสริยยศเป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคล พระองค์พลับมีพระราชโอรส 2 พระองค์ และพระราชธิดา 6 พระองค์ ตามลำดับดังนี้
- เจ้าฟ้าหญิงสิริประชา (หรือเจ้าฟ้าประชาวดี)
- เจ้าฟ้าหญิงสิริประภา (หรือเจ้าฟ้าประภาวดี)
- เจ้าฟ้าหญิงอินทวดี (หรือเจ้าฟ้าพินทวดี)
- เจ้าฟ้าหญิงกษัตรีย์
- เจ้าฟ้าชายเอกทัศน์ กรมขุนอนุรักษ์มนตรี (คือสมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อัมรินทร์)
- เจ้าฟ้าหญิงบัวจัน (หรือเจ้าฟ้าจันทรวดี)
- เจ้าฟ้าหญิงนวน (หรือเจ้าฟ้านุ่ม)
- เจ้าฟ้าชายอุทุมพรราชกุมาร กรมขุนพรพินิต (สมเด็จพระเจ้าอุทุมพร)
พระราชพงศาวดาร ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ระบุว่าเมื่อสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศปราบดาภิเษกในปี พ.ศ. 2275 ได้แต่งตั้งพระชายารองเป็นกรมหลวงพิพิธมนตรี ในตำแหน่งพระอัครมเหสีน้อย จึงออกพระนามว่าพระพันวษาน้อย
แรม 5 ค่ำ เดือน 6 พ.ศ. 2301 สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศประชวรหนักใกล้สวรรคต กรมพระราชวังบวรสถานมงคล (เจ้าฟ้าชายอุทุมพร) โปรดให้ทูลเชิญกรมหลวงพิพิธมนตรี เจ้าฟ้าจันทวดี และกรมขุนยี่สารเสนี ไปประทับ ณ พระตำหนักสวนกระต่าย เมื่อสวรรคตแล้ว กรมพระราชวังบวรสถานมงคลจึงขึ้นสืบราชสมบัติ แต่ได้เพียง 10 วัน ก็ถวายราชสมบัติแก่กรมขุนอนุรักษ์มนตรี แล้วเสด็จออกผนวช ส่วนกรมขุนอนุรักษ์มนตรีขึ้นครองราชย์เฉลิมพระนามว่าสมเด็จพระบรมราชา แล้วโปรดให้ตั้งพระบรมราชชนนีเป็น กรมพระเทพามาตุ แต่เมื่อถึงเดือน 12 พระบรมราชชนนีก็เสด็จสวรรคต จึงโปรดให้ตั้งพระบรมโกศไว้คู่กับพระบรมโกศพระบรมราชชนก ณ พระที่นั่งบรรยงก์รัตนาสน์ แล้วถวายพระเพลิงทั้งสองพระองค์พร้อมกันในวันขึ้น 11 ค่ำ เดือน 5 พ.ศ. 2303
ในวัฒนธรรมร่วมสมัย
- ปนัดดา โกมารทัต ในละครโทรทัศน์เรื่อง บางระจัน เมื่อ พ.ศ. 2558
- สินจัย เปล่งพานิช ในละครโทรทัศน์เรื่อง ศรีอโยธยา เมื่อ พ.ศ. 2560
ดูเพิ่ม
- เชิงอรรถ
- ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง, หน้า 174
- ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง, หน้า 116
- นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย, หน้า 172
- พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 318
- พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 623-624
- พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 356
- พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 368
- พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น, หน้า 371
- บรรณานุกรม
- มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา. นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย. กรุงเทพฯ : มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา, 2554. 264 หน้า. ISBN 978-616-7308-25-8
- พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) และเอกสารอื่น. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2553. 800 หน้า. ISBN 978-616-7146-08-9
- ประชุมคำให้การกรุงศรีอยุธยา รวม 3 เรื่อง. กรุงเทพฯ : แสงดาว, 2553. 536 หน้า. ISBN 978-616-508-073-6
| ก่อนหน้า | กรมหลวงพิพิธมนตรี | ถัดไป | ||
|---|---|---|---|---|
| กรมหลวงอภัยนุชิต | พระอัครมเหสีกรุงศรีอยุธยา (2280 – 2301) | กรมขุนวิมลพัตร |