ช่องรับแสง

ช่องรับแสง (อังกฤษ: Clerestory, Clearstory, Clerestory, เสียงอ่านภาษาอังกฤษ: /ˈklɪə(r)stɔəri/; Overstorey) หรือที่แปลตรงตัวว่า “ชั้นที่ไม่มีสิ่งกีดขวาง” (clear storey) เป็นส่วนประกอบของสิ่งก่อสร้างที่หมายถึงชั้นบนของบาซิลิกาโรมัน หรือเหนือทางเดินกลางหรือบริเวณพิธีของสถาปัตยกรรมโรมาเนสก์ หรือ สถาปัตยกรรมกอธิคของคริสต์ศาสนสถาน ผนังซึ่งสูงขึ้นไปจากทางเดินข้างและปรุด้วยหน้าต่าง จุดประสงค์ของการมี “ช่องรับแสง” ก็เพื่อให้แสงสว่างสามารถส่องเข้ามาในสิ่งก่อสร้างได้

ชั้นระหว่างหลังคาบนและหลังคาล่างคือ “ช่องรับแสง” ที่วัดเซนต์นิโคไลที่สตราลซุนด์ (Stralsund)

ประวัติ

 

ผนังที่มี “ช่องรับแสง” ของสิ่งก่อสร้างลักษณะบาซิลิที่เต็มไปด้วยงานโมเสกที่มหาวิหารมอนริอาลMonreale

 

ผนังทางเดินกลางแบ่งเป็นสามตอนๆ บนเป็น ช่องรับแสง ต่ำลงมาเป็นระเบียงเหนือทางเดินข้าง (Triforium) และใต้ระเบียงเหนือทางเดินข้างเป็นซุ้มโค้ง (แอบบีมาล์มสบรี, วิลท์เชอร์, อังกฤษ)

 

“ช่องรับแสง” ของมหาวิหารแซงต์เดอนีส์ที่ทำให้แสงส่องเข้ามาอาบบริเวณขับเพลงสวดตามความต้องการของการออกแบบของแอบบ็อตซูแกร์

สมัยโบราณ

วิธีการสร้างช่องรับแสงปรากฏในการสร้างวัดในอียิปต์ คำว่า “ช่องรับแสง” ที่ใช้ในวัดอียิปต์โบราณหมายถึงบริเวณโถงที่มีแสงส่องเข้ามาได้ระหว่างช่องที่สร้างด้วยหินแนวดิ่งจากในบริเวณที่มีคอลัมน์รับเพดานของทางเดินข้างที่ติดกัน ช่องรับแสงปรากฏในอียิปต์มาตั้งแต่สมัยอมาร์นา (Amarna)

ในพระราชวังมิโนอันของครีตเช่นคนอสซอส นอกจากจะใช้ “ช่องรับแสง” แล้วก็ยังใช้ “lightwell” ด้วย

ช่องรับแสงใช้ในสถาปัตยกรรมกรีก เมื่อมาถึงสมัยโรมันก็มีการใช้ในสิ่งก่อสร้างแบบบาซิลิกาที่รวมทั้งสถานที่อาบน้ำและวัง

บาซิลิกาของคริสเตียนยุคแรกและไบแซนไทน์

การสร้างวัดคริสเตียนยุคแรกและบางวัดของสมัยไบแซนไทน์โดยเฉพาะในอิตาลีมีพื้นฐานมาจากสิ่งก่อสร้างแบบบาซิลิกาของโรมันซึ่งยังคงรักษาโถงทางเดินกลาง (nave) ขนาบด้วยทางเดินข้างที่เตี้ยกว่าสองข้าง ทางเดินกลางและทางเดินข้างแยกออกจากกันด้วยแนวเสาเหนือส่วนที่แยกกันเป็นผนังที่สูงขึ้นไปที่มีช่องรับแสงเป็นระยะๆ

สมัยโรมาเนสก์

ระหว่างสมัยโรมาเนสก์วัดแบบบาซิลิกาก็สร้างกันทั่วไปในยุโรป วัดส่วนใหญ่มีหลังคาเป็นไม้และมีช่องรับแสงภายใต้ วัดบางวัดมีเพดานโค้งแบบประทุนที่ไม่มีช่องรับแสง แต่การวิวัฒนาการการก่อสร้างที่ใช้เพดานโค้งประทุนซ้อน (groin vault) และเพดานโค้งสัน (ribbed vault) สามารถทำให้สร้างช่องรับแสงได้

เดิมทางเดินกลางของวัดที่มีทางเดินกลางกว้างจะทำเป็นสองชั้นๆ ล่างเป็นซุ้มโค้งและเหนือขึ้นไปเป็นช่องรับแสง ระหว่างสมัยโรมาเนสก์ก็มีการเพิ่มชั้นขึ้นอีกชั้นหนึ่งระหว่างสองชั้นนี้เป็น “ระเบียงเหนือทางเดินข้าง” ระเบียงเหนือทางเดินข้างโดยทั่วไปจะเป็นบริเวณเปิดภายใต้หลังคาที่ลาดลงมาของทางเดินข้าง การก่อสร้างลักษณะนี้กลายมาเป็นมาตรฐานของการก่อสร้างของสมัยปลายโรมาเนสก์และวัดกอธิคขนาดใหญ่หรือมหาวิหาร บางครั้งก็จะมีการเพิ่มระเบียงขึ้นอีกระเบียงหนึ่งในผนังเหนือระเบียงเหนือทางเดินข้างและใต้ช่องรับแสง ลักษณะนี้พบในสิ่งก่อสร้างของสมัยปลายโรมาเนสก์และต้นกอธิคของฝรั่งเศส

สมัยกอธิค

ถ้าเป็นวัดเล็กช่องรับแสงก็อาจจะเป็นมหาวิหาร สี่กลีบ (quatrefoil) หรือสามกลีบในวงกลม ในวัดในอิตาลีก็อาจจะเป็นหน้าต่างกลม ถ้าเป็นวัดใหญ่ช่องรับแสงเป็นสิ่งสำคัญของสิ่งก่อสร้างทั้งทางด้านความสวยงามและประโยชน์ทางการใช้สอย เพดานโค้งสันและครีบยันของสถาปัตยกรรมแบบกอธิคเป็นตัวรับน้ำหนักและความกดดันของสิ่งก่อสร้างที่ทำให้สามารถสร้างช่องรับแสงที่กว้างขึ้นได้ ในสมัยกอธิคช่องรับแสงมักจะแบ่งเป็นช่วงๆ ตามการแบ่งของหลังคาโค้งที่แล่นลงไปตามคอลัมน์ที่เป็นซุ้มโค้งที่แยกระหว่างทางเดินกลางและทางเดินข้าง

แนวโน้มของการวิวัฒนาการช่องรับแสงตั้งแต่สมัยโรมานเนสก์มาจนถึงปลายสมัยกอธิคคือช่องรับแสงที่สูงขึ้นๆ และกว้างขึ้นๆ จนกว้างกว่าสัดส่วนของผนัง

สมัยใหม่

การใช้ “ช่องรับแสง” ของสมัยใหม่คือการใช้ด้านบนของสิ่งก่อสร้างที่เป็นแนวหน้าต่างเหนือระดับตาในการให้แสงส่องเข้ามาในบริเวณภายในของสิ่งก่อสร้างโดยไม่ทำให้เสียความเป็นส่วนตัวและไม่ดึงความสนใจไปกับทิวทัศน์ภายนอก การก่อสร้างโรงงานมักใช้วิธีนี้ หรือบ้านสมัยใหม่บางทีก็มีส่วนประกอบนี้ อีกตัวอย่างหนึ่งคือโรงละครครอสบีของโรงอุปรากรซานตาเฟที่ทางด้านหน้าและด้านหลังของหลังคาเชื่อมกันด้วยช่องรับแสง เพาโล โซเลอริใช้ “ช่องรับแสง” ที่เรียกว่า “ตวงแสง” (light scoops)

อ้างอิง

1. Gwendolyn Leick and Francis J. Kirk, A Dictionary of Ancient Near Eastern Architecture, 1988, Routledge, 261 pages ISBN 0415002400
2. C. Michael Hogan, Knossos fieldnotes, Modern Antiquarian (2007)

ดูเพิ่ม

• งานกระจกสี
• แผนผังมหาวิหาร
• สถาปัตยกรรมโรมาเนสก์
• สถาปัตยกรรมกอธิค

แหล่งข้อมูลอื่น

  วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ ช่องรับแสง