นกนางแอ่นแม่น้ำแอฟริกา

นกนางแอ่นแม่น้ำแอฟริกา
ภาพวาดจากบทความใน Ibis ค.ศ. 1861
สถานะการอนุรักษ์
ไม่มีข้อมูล (IUCN 3.1)
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Aves
อันดับ:	Passeriformes
วงศ์:	Hirundinidae
สกุล:	Pseudochelidon
สปีชีส์:	P.  eurystomina
ชื่อทวินาม
Pseudochelidon eurystomina Hartlaub, 1861 ตัวอย่างต้นแบบแรกจากประเทศกาบอง
สีส้ม = แหล่งผสมพันธุ์วางไข่ในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก สีม่วง = พบทั้งปีในประเทศกาบองและประเทศคองโก

นกนางแอ่นแม่น้ำแอฟริกา หรือ นกนางแอ่นเทียมคองโก (อังกฤษ: African River Martin) เป็นนกจับคอนหนึ่งในสองชนิดของวงศ์ย่อยนกนางแอ่นแม่น้ำในวงศ์นกนางแอ่น (Hirundinidae) เป็นนกขนาดกลาง มีขนสีดำ ตาสีแดง ปากอวบกว้างสีส้ม-แดง หางเหลี่ยม โครงสร้างต่างจากนกนางแอ่นชนิดอื่นคือ มีเท้าและขาแข็งแรง มีการเสนอให้แยกนกเจ้าฟ้าหญิงสิรินธรที่พบในเอเชียที่เป็นนกสกุลเดียวกันออกเป็นอีกวงศ์ย่อย

มีการกระจายพันธุ์ตามแม่น้ำคองโกและสาขารวมถึงแม่น้ำอูบองชี (Ubangi) ด้วย มันทำรังในโพรงบนตลิ่งทราย มีการกระจายพันธุ์ในวงจำกัดแม้จะถูกจับไปเป็นอาหารโดยคนในพื้นที่ มันเป็นนกอพยพ ในฤดูหนาวจะอพยพไปที่ราบชายฝั่งทางใต้ของประเทศกาบองและสาธารณรัฐคองโก แต่นกหลายตัวก็ยังคงผสมพันธุ์วางไข่ในเขตหนาวเย็น นกนางแอ่นชนิดนี้บินจับแมลงกินเป็นอาหาร และเดินบนพื้นมากกว่าจะเกาะคอน สหภาพนานาชาติเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติและทรัพยากรธรรมชาติจัดสถานะการอนุรักษ์เป็นยังไม่มีข้อมูล (DD) เพราะไม่มีข้อมูลของจำนวนประชากร

อนุกรมวิธาน

เมื่อมีการค้นพบนกนางแอ่นแม่น้ำแอฟริกาครั้งแรกในคริสต์ศตวรรษที่ 19 กุสทัฟ ฮาร์ทเลาบ์ (Gustav Hartlaub) นักสัตวศาสตร์ชาวเยอรมันได้จัดจำแนกมันเป็นนกตะขาบในปี ค.ศ. 1861 และผู้แต่งคนอื่นๆหลังจากนั้นก็จัดวางมันอยู่ในวงศ์ของตนเองหรืออยู่ในวงศ์นกแอ่นพง จากการศึกษากายวิภาคของนกชนิดนี้โดย เพอร์ซี โลว์ในปี ค.ศ. 1938 แสดงให้เห็นว่ามันเป็นญาติใกล้ชิดกับนกนางแอ่นแต่ก็มีลักษณะที่แตกต่างเพียงพอที่จะแยกออกมาเป็นวงศ์ย่อย Pseudochelidoninae ชื่อสกุล Pseudochelidon (Hartlaub, 1861) มาจากภาษากรีกโบราณ คำหน้า ψευδο/pseudo แปลว่า "ปลอม" และคำหลัง χελιδον/chelidôn แปลว่า "นกนางแอ่น" ชื่อชนิดสะท้อนถึงความคล้ายคลึงกันอย่างผิวเผินกับนกตะขาบสกุล Eurystomus

นกอีกชนิดหนึ่งในสกุลเดียวกันคือนกเจ้าฟ้าหญิงสิรินธร (Pseudochelidon sirintarae) ที่พบเพียงแห่งเดียวในโลกคือบึงพอระเพ็ดในประเทศไทยและอาจสูญพันธุ์ไปแล้ว ทั้งสองชนิดมีลักษณะเด่นที่แยกได้จากนกนางแอ่นอื่นๆหลายประการ ประกอบด้วย ขาและเท้าแข็งแรง ปากอวบ อวัยวะส่วนที่ส่งเสียงมีขนาดใหญ่ และโครงสร้างที่แตกต่างกันของหลอดลม จากการศึกษาทางพันธุศาสตร์ยืนยันว่านกนางแอ่นแม่น้ำทั้งสองชนิดมาจากเครือบรรพบุรุษที่ต่างจากนกนางแอ่นในวงศ์ย่อย Hirundininae

นกนางแอ่นแม่น้ำทั้งสองชนิดอยู่กึ่งกลางระหว่างนกนางแอ่นทั่วไปและนกเกาะคอนอื่นๆ ขอบเขตของความแตกต่างจากนกนางแอ่นอื่นและการแบ่งแยกทางภูมิศาสตร์ที่กว้างมากของนกนางแอ่นทั้งสองแสดงว่าประชากรของกลุ่มสปีชีส์ได้แยกตัวออกจากเชื้อสายหลักของนกนางแอ่นตอนต้นของการวิวัฒนาการ และพวกมันอาจเป็นสปีชีส์ของนกนางแอ่นที่โบราณที่สุด มันก็เหมือนนกนางแอ่นโบราณต้นเชื้อสายอื่นๆที่ทำรังในโพรงแทนที่จะทำหลุมรังหรือรังโคลน

การกระจายพันธุ์และถิ่นอาศัย

 

แม่น้ำคองโก

นกนางแอ่นแม่น้ำแอฟริกามีถิ่นผสมพันธุ์วางไข่ตลอดแม่น้ำคองโกและสาขาของแม่น้ำ รวมถึงแม่น้ำอูบองชีในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก กินพื้นที่ประมาณ 47,000 กม.² ถิ่นผสมพันธุ์วางไข่ของมันประกอบด้วยป่าริมแม่น้ำกับเกาะที่มีตลิ่งทรายไว้สำหรับขุดโพรงทำรัง ในฤดูหนาวมันจะอพยพไปที่ราบชายฝั่งในตอนใต้ของประเทศกาบองและสาธารณรัฐคองโก แต่ก็มีนกจำนวนมากที่อยู่ผสมพันธุ์วางไข่ในเขตพื้นที่ฤดูหนาว นอกฤดูผสมพันธุ์มันจะเกาะคอนนอนตามพงอ้อหรือพืชอื่นริมแม่น้ำ

ลักษณะ

นกโตเต็มวัยจากปากจรดหางยาว 14 เซนติเมตร ขนส่วนมากเป็นสีดำ มีสีฟ้า-เขียวเหลือบที่หัว และออกเขียวที่หลังและขนคลุมปีก ขนใต้ปีกสีออกน้ำตาล ขนส่วนล่างสีม่วงดำ ขนปีกสีดำ หางเหลี่ยม แผ่จากตรงกลางหางไปที่ปลายหางเล็กน้อย ตาสีแดง วงขอบตาสีชมพู ปากกว้างสีแดงส้ม และขามีสีน้ำตาล

ทั้งสองเพศมีลักษณะคล้ายกัน แต่นกวัยอ่อนสีทึมกว่าและมีสีน้ำตาลคล้ำที่หัว การผลัดขนสู่นกโตเต็มวัยจะเกิดขึ้นในพื้นที่ที่อาศัยในฤดูหนาวและส่วนใหญ่จะเสร็จสมบูรณ์ภายในเดือนตุลาคม นกนางแอ่นแม่น้ำแอฟริกาจะส่งเสียร้อง "ชี ชี" หรือคล้ายกันสั้นๆ และเมื่ออยู่เป็นฝูงจะร้อง เชียร์-เชียร์-เชียร์ เมื่ออยู่ระหว่างการอพยพจะส่งเสียงร้องคล้ายนกนางนวล นกบินได้เร็ว ดูแข็งแรงสลับกับการร่อน

พฤติกรรม

ถิ่นอาศัยของนกชนิดนี้เป็นป่าบริเวณแม่น้ำที่มีตลิ่งทรายไว้สำหรับผสมพันธุ์วางไข่ ฤดูผสมพันธุ์เริ่มในเดือนธันวาคมถึงเดือนเมษายนซึ่งเป็นช่วงที่น้ำในแม่น้ำลดระดับลง นกชนิดนี้ผสมพันธุ์วางไข่กันในอาณานิคมขนาดใหญ่ (บางครั้งในประเทศกาบองพบรวมฝูงกับนกจาบคาสีกุหลาบ) มากถึง 800 ตัว นกแต่ละคู่จะขุดโพรงลึก 1-2 เมตรบนตลิ่งทราย ทำรังด้วยกิ่งไม้และใบไม้ที่ปลายสุดของโพรง วางไข่สีขาวไม่มีจุด 2-4 ฟอง ไข่วัดได้ 21.9-26.0 x 16.4-18.2 มม. ระยะเวลาการฟักไข่และเลี้ยงดูลูกนกยังไม่ทราบ แต่เชื่อว่าพ่อและแม่ช่วยกันเลี้ยงดูลูกนก

ช่วงผสมพันธุ์วางไข่นกมักจะไม่เกาะคอนแต่จะเดินบนพื้นแทน แต่เมื่อฤดูหนาวนกจะเกาะบนยอดไม้ สายไฟ และหลังคาบ้านเป็นปกติ มีพฤติกรรมการบินไล่กวดกันรวมถึงบนพื้นดินด้วย แต่พฤติกรรมไล่กวดกันนี้ยังไม่ทราบว่ามีไว้เพื่อสิ่งใด นกนางแอ่นแม่น้ำแอฟริกาหากินเป็นฝูงเหนือแม่น้ำและป่า กินแมลงโดยเฉพาะมดมีปีกเป็นอาหาร

สถานะการอนุรักษ์

ขนาดประชากรของนกนางแอ่นแม่น้ำแอฟริกายังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด ตอนปลายคริสต์ทศวรรษ 1980 สามารถพบเห็นได้บ่อยในท้องถิ่นและพบเห็นนกอพยพจำนวนมากในประเทศกาบอง แต่ไม่เป็นที่ทราบมากนักถึงจำนวนประชากรในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก และไม่เป็นที่ทราบความถึงสัมพันธ์ของการผสมพันธุ์วางไข่ของนกในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโกกับการผสมพันธุ์วางไข่ในบริเวณพื้นที่ชายฝั่งของประเทศกาบองและสาธารณรัฐคองโก มีการพบฝูงนกถึง 15,000 ตัวในปี ค.ศ. 1997 ซึ่งถ้ารวมนกจาบคาสีกุหลาบ (Merops malimbicus) ด้วยแล้วจะมีนกถึง 100,000 ตัว และมีการพบนกสองสามร้อยตัวที่อุทยานแห่งชาติคอนเคาติ-โดลิ (Conkouati-Douli National Park) ในปี ค.ศ. 1996 แต่เนื่องจากไม่มีรายละเอียด นกชนิดนี้จึงถูกจัดเป็นยังไม่มีข้อมูล (DD) โดย IUCN

ในคริสต์ทศวรรษ 1950 นกแอ่นแม่น้ำแอฟริกาโดนจับและรับประทานจำนวนมากในสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโกโดยคนท้องถิ่น และการกระทำเช่นนี้อาจกำลังเพิ่มขึ้น แม้อาณานิคมการผสมพันธุ์วางไข่บริเวณตลิ่งทรายริมแม่น้ำมีแนวโน้มที่จะถูกน้ำท่วม แต่ก็มีนกจำนวนหลายพันตัวมาผสมพันธุ์วางไข่บริเวณทุ่งหญ้าทางตะวันออกของเมืองแกมบา (Gamba) เมื่อปี ค.ศ. 2005

อ้างอิง

1. "BirdLife International Species factsheet: Pseudochelidon eurystomina ". BirdLife International. สืบค้นเมื่อ 2009-11-15.
2. Hartlaub, Gustav (1861). "Ueber einige neue Vögel Westafrica's". Journal für Ornithologie. 9 (1): 12. doi:10.1007/BF02002444. (เยอรมัน) อ้างอิงผิดพลาด: ป้ายระบุ <ref> ไม่สมเหตุสมผล มีนิยามชื่อ "Hartlaub" หลายครั้งด้วยเนื้อหาต่างกัน
3. Turner, Angela K (1989). A handbook to the swallows and martins of the world. Bromley: Christopher Helm. pp. 85–86. ISBN 0-7470-3202-5. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
4. Lowe, P. R. (1938). "Some anatomical notes on the genus Pseudochelidon Hartlaub with reference to its taxonomic position". Ibis. 2: 429–437.
5. "Scientific bird names explained". uk.r.b. สืบค้นเมื่อ 2008-01-03.
6. Hartlaub, Gustav (1861). "Dr G Hartlaub on a new bird from W Africa". Ibis. 3 (12): -. Unknown parameter |month= ignored (help)
7. Sheldon, Frederick H (2005). "Phylogeny of swallows (Aves: Hirundinidae) estimated from nuclear and mitochondrial DNA". Molecular phylogenetics and evolution. 35 (1): 254–270. doi:10.1016/j.ympev.2004.11.008. PMID 15737595. Unknown parameter |month= ignored (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
8. Olson, S L (1973). "A classification of the Rallidae". Wilson Bulletin. 65: 381–416.
9. Winkler, David W (1993). "Evolution of nest construction in swallows (Hirundinidae): A molecular phylogenetic perspective". Proceedings of the National Academy of Sciences USA. 90: 5705–5707. Unknown parameter |month= ignored (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); External link in |title= (help)
10. Rand, A L (1959). "Birds from Gabon and Moyen Congo". Fieldiana: Zoology. 41 (2): 223–411. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
11. Fry, C H (1992). "Myrmecophagy by Pseudochelidon eurystomina and other African birds". Bulletin of the British Ornithologists' Club. 112A: 87–97. Unknown parameter |month= ignored (help)
12. Angehr, G R (2005). "Significant records and annotated site lists from bird surveys in the Gamba Complex, Gabon". Malimbus. 27: 72. Unknown parameter |month= ignored (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); External link in |title= (help)

แหล่งข้อมูลอื่น

• African River Martin videos on the Internet Bird collection