ฟักแม้ว
| ฟักแม้ว | |
|---|---|
| ฟักแม้ว | |
| การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์ | |
| อาณาจักร: | Plantae |
| หมวด: | Magnoliophyta |
| ชั้น: | Magnoliopsida |
| อันดับ: | Violales |
| วงศ์: | Cucurbitaceae |
| สกุล: | Sechium |
| สปีชีส์: | S. edule |
| ชื่อทวินาม | |
| Sechium edule (Jacq.) Swartz, 1800 | |
ฟักแม้ว, มะระแม้ว, มะระหวาน, มะเขือเครือ หรือ ชาโยเต้ (อังกฤษ: Chayote; ชื่อวิทยาศาสตร์ Sechium edule) เป็นไม้เถาวงศ์แตง (Cucurbitaceae) ผลและยอดอ่อนรับประทานได้
ถิ่นกำเนิดและการกระจายพันธุ์
มีถิ่นกำเนิดอยู่ทางตอนใต้ของประเทศเม็กซิโก และแถบอเมริกากลาง ปัจจุบันมีปลูกอยู่ทั่วโลก พบปลูกทั่วไปในพื้นที่สูง 500-1,700 เมตรเหนือระดับน้ำทะเล มีดินอุดมสมบูรณ์ แสงสว่างพอเพียง (ช่วงแสง 12 ชั่วโมงต่อวัน เพื่อชักนำให้เกิดการเจริญของดอก) และใกล้แหล่งน้ำ สันนิษฐานกันว่าพืชชนิดนี้นำเข้ามาในประเทศไทยโดยหมอสอนศาสนา และให้ชาวบ้านปลูกเป็นครั้งแรกที่จังหวัดแพร่
คุณลักษณะ
ฟักแม้วเป็นไม้เถาเลื้อย สามารถเจริญเติบโตข้ามปีได้ มีลักษณะคล้ายเป็นพืชที่อยู่ในกลุ่มของพืชตระกูลแตง แต่มีลักษณะหลายอย่างที่ไม่เหมือนพืชตระกูลแตงที่พบเห็นโดยทั่วไป ลักษณะลำต้น ใบ ยอด และมือจับ คล้ายแตงกวาผสมกับฟักเขียว มีระบบรากสะสมขนาดใหญ่ ลำต้นเป็นเหลี่ยม เจริญเป็นเถา ยาว 15-30 ฟุต มีเถาแขนง 3-5 เถา มือเกาะเจริญที่ข้อ ใบมีขอบใบลักษณะเป็นเหลี่ยม 3-5 เหลี่ยม ยาว 8-15 เซนติเมตร ดอกสีขาวปนเขียว ดอกเกิดที่ข้อระหว่างต้นกับก้านใบเป็นชนิดดอกช่อ (Inflorescence) ส่วนดอกเป็นประเภทไม่สมบูรณ์เพศ (Imperfect flower) กล่าวคือดอกตัวผู้และดอกตัวเมียเป็นคนละดอก แต่อยู่ในต้นเดียวกัน (Monoecious plant) ผลของมะเขือเครือเป็นประเภทผลเดี่ยว (Simple fruit) เนื้อของผลเจริญมาจากฐานรองดอกที่ขยายใหญ่ไปหุ้มเมล็ดไว้มีเมล็ดเพียงเมล็ดเดียว ในผลเหมือนกับมะม่วง มะปราง ซึ่งเป็นข้อแตกต่างของพืชตระกูลแตงที่พบเห็นโดยทั่วไป
ผลทรงกลมยาวสีเขียวอ่อน รูปร่างคล้ายแพร์ มีขนาดความยาว 7-20 เซนติเมตร กว้าง 5-15 เซนติเมตร น้ำหนักผล 200-400 กรัม เนื้อมีรสหวาน รสชาติคล้ายมันฝรั่งปนแตงกวา
การปรุงอาหาร และสรรพคุณทางยา
ใช้ ผล ใบ และรากประกอบอาหาร แต่ก็สามารถรับประทานลำต้นและเมล็ดได้ ในประเทศไทยนิยมรับประทานยอดซาโยเต้ผัดน้ำมันหอย
- ผล สามารถรับประทานได้ทั้งเปลือก มีรสชาติคล้ายอาร์ติโช๊ค หรือมันฝรั่ง สามารถนำมาตำส้มตำแทนมะละกอก็ได้ เพราะเนื้อหวานกรอบ นำมาหั่นฝอยหรือสไลด์เป็นแผ่นผัดกับไข่ หรือผัดน้ำมัน หวานอร่อย
- ราก ส่วนใหญ่ประกอบด้วยแป้ง ใช้ต้มหรือผัด ใช้เป็นอาหารสัตว์ได้
- ผลและเมล็ดประกอบด้วยกรดอะมิโนที่สำคัญหลายชนิด และวิตามินซี
- ใบและผล ใช้ดองยา มีคุณสมบัติช่วยขับปัสสาวะ บำรุงหัวใจและหลอดเลือด แก้อักเสบ
- น้ำต้มใบและผล ใช้ในการรักษาอาการเส้นเลือดแข็งตัว ความดันโลหิตสูง และสลายนิ่วในไต
- ชาวกะเหรี่ยงนำยอดอ่อนและผลไปผัด แกง หรือลวกจิ้มน้ำพริก
ชื่ออื่น ๆ
ฟักแม้ว มีชื่อเรียกอื่น ๆ แตกต่างกันตามท้องถิ่น ได้แก่
- มะเขือเครือ
- มะเขือนายก
- ฟักม้ง
- มะเขือแม้ว
- มะเขือฝรั่ง
- แตงกะเหรี่ยง
- มะระหวาน
- มะระญี่ปุ่น
- ฟักญี่ปุ่น
ในภาษาอังกฤษ ฟักแม้ว Chayote ( IPA: [tʃa'jɔte])) เป็นชื่อในภาษาสเปน ที่มาจากภาษา Nahuatl (ภาษาของชาวแอสเต็ก ทางตอนกลางของเม็กซิโก) ชื่อนี้ใช้ทั่วไปในประเทศที่พูดภาษาสเปน อเมริกาใต้ และสหรัฐอเมริกา ส่วนในประเทศอื่น ๆ มีชื่อเรียกต่าง ๆ ดังนี้
- Australia: choko
- Brazil: chuchu
- Caribbean: christoferine, christophene
- China (Cantonese) : fut sao gwa
- China (Mandarin) : 佛手瓜 (lit. Buddha hand squash)
- English-speaking countries: chouchou
- English-speaking countries: chocho, cho-cho
- English-speaking countries: mango squash
- English-speaking countries: vegetable pear
- French Antilles: christophene, christophine
- Hawaii: Pipinola
- India: vilati vanga
- Indonesia: Labu Siam
- Italy: zucchina spinosa
- Japan: ハヤトウリ : Hayatouri
- Latin America: tayote or tayota [ta'jɔta]
- Latin America: chocho
- Latin America: gayota
- Louisiana (Cajun) : mirliton
- Mauritius: chouchou
- Norway: chavote
- Philippines: sayote
- Portugal: pipinella
- Réunion Island: chouchou
- Russian: cajot
- Thailand: ฟักแม้ว, ชาโยเต้
- Vietnamese: xu-xu, trai su
อ้างอิง
- ขวัญฤทัย คำฝาเชื้อ 2551 พฤกษศาสตร์พื้นบ้านของชาวกะเหรี่ยง ที่ตำบลบ้านจันทร์และแจ่มหลวง อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ วิทยานิพนธ์ (วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต) มหาวิทยาลัยเชียงใหม่271 หน้า [http://library.cmu.ac.th/digital_collection/etheses/detail.php?id=19230&word=พฤกษศาสตร์พื้นบ้าน&word=พฤกษศาสตร์พื้นบ้าน&check_field=TITLE&select_study=&condition=2&search=9&philosophy=&master
- รศ.นิพนธ์ ไชยมงคล ระบบข้อมูลพืชผัก มหาวิทยาลัยแม่โจ้ สาขาพืชผัก ภาควิชาพืชสวน คณะผลิตกรรมการเกษตร available in pdf format
- Rafael Lira Saade. 1996. Chayote Sechium edule (Jacq.) Sw. Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 8. Institute of Plant Genetics and Crop Plant Research, Gatersleben/International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy. ISBN 92-9043-298-5 available in pdf format
แหล่งข้อมูลอื่น
- ระบบข้อมูลพืชผัก มหาวิทยาลัยแม่โจ้ สาขาพืชผัก ภาควิชาพืชสวน คณะผลิตกรรมการเกษตร
- “มะเขือเครือ” ของดีที่นาตอง โดย สำนักงานเกษตรอำเภอเมืองแพร่
- images found via google
- Gourmet Sleuth
- neglected crops - Chayote
| คอมมอนส์ มีภาพและสื่อเกี่ยวกับ: ฟักแม้ว |