ภาษาไทดั้งเดิม

ภาษาไทดั้งเดิม (อังกฤษ: Proto-Tai language) เป็นภาษาดั้งเดิม (proto-language) หรือภาษาบรรพบุรุษที่ได้รับการสืบสร้างขึ้นของกลุ่มภาษาไททั้งมวล ซึ่งได้แก่ ภาษาไทย ภาษาลาว ภาษาคำเมือง ภาษาไทใหญ่ ภาษาไทลื้อ ภาษาไทดำ เป็นต้น ทั้งนี้ ภาษาไทดั้งเดิมมิได้ปรากฏเป็นหลักฐานในเอกสารใด ๆ ที่หลงเหลืออยู่โดยตรง แต่ได้รับการสืบสร้างตามระเบียบวิธีเปรียบเทียบ (comparative method) โดยนักภาษาศาสตร์หลี่ ฟางกุ้ย ใน พ.ศ. 2520 และพิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ ใน พ.ศ. 2552

ระบบเสียง

ภาษาไทดั้งเดิมมีหน่วยเสียงพยัญชนะที่หลากหลายกว่าภาษาตระกูลไทในปัจจุบัน แต่มีเสียงวรรณยุกต์ที่น้อยกว่าภาษาปัจจุบัน

พยัญชนะเดี่ยว

ตารางด้านล่างนี้แสดงระบบพยัญชนะของภาษาไทดั้งเดิม ตามการสืบสร้างของ หลี่ ฟางกุ้ย ในหนังสือ คู่มือภาษาศาสตร์เชิงเปรียบเทียบตระกูลไท (A Handbook of Comparative Tai). พยัญชนะในฐานเพดานแข็ง ซึ่งระบุในหนังสือดังกล่าวด้วยสัญลักษณ์ [č, čh, ž] ถูกจัดเป็นหยัญชนะกักเสียดแทรก (affricate consonant) ในที่นี้จะใช้สัญลักษณ์ [tɕ, tɕʰ and dʑ] ตามลำดับ เพื่อให้สอดคล้องกับระบบสัทอักษรสากล

พยัญชนะภาษาไทดั้งเดิม
(หลี่ ฟางกุ้ย 1977)

		ริมฝีปาก (Labial)		ปุ่มเหงือก (Alveolar)		เพดานแข็ง (Palatal)		เพดานอ่อน (Velar)		เส้นเสียง (Glottal)
กัก (Stop)	ไม่ก้อง ไม่พ่นลม (Voiceless unaspirated)	p		t		tɕ		k
	ไม่ก้อง พ่นลม (Voiceless aspirated)	pʰ		tʰ		tɕʰ		kʰ
	ก้อง (Voiced)	b		d		dʑ		ɡ
	กักเส้นเสียง (Glottalized)	ʔb		ʔd		ʔj				ʔ
เสียดแทรก (Fricative)	ไม่ก้อง (Voiceless)	f		s				x		h
	ก้อง (Voiced)	v		z				ɣ
นาสิก (Nasals)	ไม่ก้อง (Voiceless)	^hm		^hn		^hɲ		^hŋ
	ก้อง (Voiced)	m		n		ɲ		ŋ
เสียงไหล (Liquids) และ กึ่งสระ (semivowel)	ไม่ก้อง (Voiceless)	^hw		^hr, ^hl
	ก้อง (Voiced)	w		r, l		j

ระบบเสียงดังกล่าวนี้ได้รับการสืบสร้างใหม่โดย พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ ในปี พ.ศ. 2552 ซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงหลายประการด้วยกัน การเปลี่ยนแปลงบางอย่างเป็นเพียงการตีความที่แตกต่างกันเท่านั้น ได้แก่ พยัญชนะฐานเพดานแข็งถูกจัดใหม่ให้เป็นพยัญชนะกัก (stop) แทนที่จะเป็นพยัญชนะกักเสียดแทรก (affricate) ทั้งนี้เพื่อให้สอดคล้องกับพยัญชนะอื่นๆ ภายในระบบเสียงภาษาไทดั้งเดิม และสามารถอธิบายการเปลี่ยนแปลงทางสัทศาสตร์ได้โดยใช้หลักเดียวกันกับพยัญชนะกักตัวอื่นๆ (ทั้งนี้ไม่ได้หมายความว่าเสียงพยัญชนะเหล่านี้ไม่ได้มีลักษณะของการกักเสียดแทรก) การตีความอีกอย่างที่ต่างกันคือ พยัญชนะที่มีเสียงกักเส้นเสียงนำมาก่อน (pre-glottalized consonant) [ʔb, ʔd] ถูกตีความใหม่ให้เป็นเสียงกักเส้นเสียงลมเข้า (implosive consonant) [ɓ, ɗ] แทน อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้เป็นการเปลี่ยนแปลงอย่างแท้จริง ได้แก่

1. พยัญชนะกักพ่นลมถูกตัดออก โดยจัดให้เป็นการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นใหม่ในภายหลัง หลังจากที่ภาษาไทดั้งเดิมได้แยกออกเป็นสาขาย่อยต่างๆ
2. ตัดพยัญชนะเสียดแทรกริมฝีปาก (/f/ และ /v/) ออก โดยจัดให้เป็นการแปรเสียงที่เกิดขึ้นในภายหลังแทน
3. เพิ่มพยัญชนะฐานลิ้นไก่ (uvular consonant) ออกมาต่างหาก (*/q/, */ɢ/, and */χ/) โดยเป็นหน่วยเสียงแยกจากพยัญชนะฐานเพดานอ่อน (velar) โดยมีที่มาจากความไม่สอดคล้องกันระหว่างการแปรเสียงพยัญชนะในกลุ่ม /kʰ/, /x/ และ /h/ ในภาษาภายในตระกูลไทภาษาต่างๆ ในปัจจุบัน โดยเฉพาะในภาษาพวน และภาษาผู้ไทกะป๋อง ความแตกต่างของเสียง /kʰ/ และ /x/ สามารถสืบสร้างได้จากภาษาไทขาว อย่างไรก็ตาม พบว่าคำที่มีเสียงพยัญชนะต้น /x/ ในภาษาไทขาว สอดคล้อง (มีเชื้อสายร่วม) กันกับคำที่มีเสียงพยัญชนะต้นในภาษาพวนและภาษาผู้ไทกะป๋องได้ถึง 3 แบบ บางคำขึ้นต้นด้วยเสียง /kʰ/ ในทั้งสองภาษา, บางคำขึ้นต้นด้วย /h/ ในทั้งสองภาษา และบางคำขึ้นต้นด้วย /kʰ/ ในภาษาพวน แต่กลับเป็นเสียง /h/ ในภาษาผู้ไทกะปง แสดงว่าในภาษาไทดั้งเดิมควรจะมีหน่วยเสียงในกลุ่มนี้แตกต่างกันได้ถึง 3 หน่วยเสียง ไม่ใช่มีเพียงเสียง /x/ ตามการสืบสร้างแบบเดิม ดังนั้นพิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ จึงสืบสร้างหน่วยเสียงใหม่สำหรับความสอดคล้องทั้ง 3 แบบเป็น /x/, /χ/ and /q/ ตามลำดับ

ตารางด้านล่างนี้แสดงระบบเสียงหยัญชนะในภาษาไทดั้งเดิม ตามการสืบสร้างของพิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์

		ริมฝีปาก		ปุ่มเหงือก		เพดานแข็ง		เพดานอ่อน		ลิ้นไก่		เส้นเสียง
กัก	ไม่ก้อง	p		t		c		k		q
	ก้อง	b		d		ɟ		ɡ		ɢ
	กักเส้นเสียง	ɓ		ɗ		^ʔj						ʔ
เสียดแทรก	ไม่ก้อง			s		(ɕ)		x		χ		h
	ก้อง			z		(ʑ)		ɣ
นาสิก	ไม่ก้อง	^hm		^hn		^hɲ		(^hŋ)
	ก้อง	m		n		ɲ		ŋ
เสียงไหลและกึ่งสระ	ไม่ก้อง	^hw		^hr, ^hl
	ก้อง	w		r, l

ภาษาตระกูลไทในปัจจุบันมีเสียงพยัญชนะท้าย (ตัวสะกด) เพียงไม่กี่เสียงเมื่อเทียบกับเสียงพยัญชนะต้น โดยมีลักษณะการเกิดเสียง (manner of articulation) ที่เป็นไปได้เพียง 3 แบบได้แก่ เสียงกัก, เสียงนาสิก และเสียงเปิดเท่านั้น และไม่มีการแยกระหว่างก้องหรือไม่ก้อง ทำให้หลี่ ฟางกุ้ย ได้สืบสร้างระบบเสียงพยัญชนะท้าย ซึ่งเหมือนกันกับในภาษาไทยปัจจุบัน

Proto-Tai consonantal syllabic codas
(Li 1977)

	ริมฝีปาก		ปุ่มเหงือก		เพดานแข็ง		เพดานอ่อน		เส้นเสียง
กัก	-p		-t				-k		-ʔ
นาสิก	-m		-n				-ŋ
เสียงไหลและกึ่งสระ	-w				-j

ในเวลาต่อมามีการศึกษาภาษาแสกเพิ่มขึ้น พบว่ามีคำที่มีเสียงพยัญชนะท้าย /-l/ อยู่ในภาษาดังกล่าว ซึ่งคำเหล่านี้ไม่ได้เป็นคำที่ยืมมาจากภาษาอื่น พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ จึงสันนิษฐานว่าภาษาไทดั้งเดิมควรจะมีเสียงพยัญชนะท้าย *-l อยู่ในระบบเสียง และยังพบว่ามีการแปรเสียงพยัญชนะท้ายที่แตกต่างกันระกหว่างภาษาแสกกับภาษาไทอื่นๆ ได้แก่ คำที่ลงท้ายด้วย /-k/ บางคำในภาษาแสก กลับลงท้ายด้วย /-t/ ในภาษาไทอื่น คำเหล่านี้เดิมเคยถูกสืบสร้างให้ลงท้ายด้วย *-t ซึ่งไม่พบว่ามีเงื่อนไขใดสามารถอธิบายการเปลี่ยนแปลงจาก *-t ไปเป็น *-k ได้ จึงได้สืบสร้างเสียงใหม่สำหรับการแปรเสียงดังกล่าวเป็น *-c แทน

นอกจากนี้หน่วยเสียงพยัญชนะท้ายอีกตัวที่อาจเป็นไปได้คือ /*-ɲ/ ซึ่งยังมีหลักฐานไม่มาก แต่สังเกตได้จากการที่คำว่า กิน /kin^A1/ ในภาษาไทย เทียบได้กับภาษาในสาขาไทเหนือว่า /kɯn^A1/ ซึ่งเป็นไปได้ว่าแท้จริงแล้วเสียงพยัญชนะท้ายของคำนี้ในภาษาไทดั้งเดิมควรจะเป็น *-ɲ (ซึ่งสืบสร้างคำนี้ได้เป็น *kɯɲ^A) ซึ่งต่อมาเกิดการเลื่อนฐานกรณ์ไปข้างหน้า (fronting) ของทั้งสระและพยัญชนะ กลายเป็น /kin^A1/ ในภาษาไทย แต่เป็น /kɯn^A1/ ในภาษากลุ่มไทเหนือ

Proto-Tai consonantal syllabic codas
(Pittayaporn 2009)

	ริมฝีปาก		ปุ่มเหงือก		เพดานแข็ง		เพดานอ่อน
กัก	-p		-t		-c		-k
นาสิก	-m		-n		(-ɲ)		-ŋ
เสียงไหลและกึ่งสระ	-w		-l		-j

พยัญชนะควบ

หลี่ ฟางกุ้ย (1977) ได้สืบสร้างพยัญชนะต้นควบต่อไปนี้

Proto-Tai consonant clusters
(Li 1977)

	Labial		Alveolar		Velar
Unvoiced Stop	pr-, pl-		tr-, tl-		kr-, kl-, kw-
Aspirated unvoiced stop	pʰr-, pʰl-		tʰr-, tʰl-		kʰr-, kʰl-, kʰw-
Voiced Stop	br-, bl-		dr-, dl-		ɡr-, ɡl-, ɡw-
Implosive	ʔbr-, ʔbl-		ʔdr-, ʔdl-
Voiceless Fricative	fr-				xr-, xw-
Voiced Fricative	vr-, vl-
Nasal	mr-, ml-		nr-, nl-		ŋr-, ŋl-, ŋw-
Liquid

การสืบสร้างภาษาไทดั้งเดิมของหลี่ ฟางกุ้ย ยังมีปัญหาที่อธิบายไม่ได้หลายประการ หนึ่งในนั้นคือความไม่สอดคล้องกันระหว่างการแปรเสียงพยัญชนะต้น เช่น คำว่า (มีด)พร้า /p^hra:^C2/ ซึ่งร่วมเชื้อสายกับคำว่า /t^ha:^C2/ ในภาษาแสกซึ่งหลี่ ฟางกุ้ย เคยสืบสร้างให้ขึ้นต้นด้วย *vr- นอกจากนี้ยังมีคำอื่นๆ พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) เห็นว่าการแปรเสียงดังกล่าวไม่สามารถอธิบายได้จากการสืบสร้างเดิม แต่จะอธิบายได้ถ้าให้ภาษาไทดั้งเดิมมีพยางค์ย่อย (sesquisyllable หรือ minor syllable) ที่นอกเหนือจากพยางหลักด้วย จากนั้นจึงอธิบายการแปรเสียงดังกล่าวได้ว่าเป็นการกร่อนของพยัญชนะควบทั้งพยางค์หลักและย่อยที่คนละตำแหน่งกัน ดังนั้นจึงแบ่งพยัญชนะควบออกได้เป็น

1. ควบพยางค์เดี่ยว (Tautosyllabic clusters) – พิจารณาเป็นพยางค์เดียว
2. ควบพยางค์ครึ่ง (Sesquisyllabic clusters) – ประกอบด้วยพยางค์ย่อย (อาจมองว่าเป็น "ครึ่งพยางค์") และพยางค์หลัก

พยัญชนะควบกล้ำพยางค์ครึ่งเป็นลักษณะที่พบได้ในภาษาตระกูลออสโตรเอเชียติกส่วนใหญ่ เช่นภาษาเขมร แต่ในภาษาตระกูลไทในปัจจุบันไม่พบว่ามีพยัญชนะควบกล้ำพยางค์ครึ่งหลงเหลืออยู่เลย ได้สันนิษฐานว่าภาษาไทดั้งเดิมเพิ่งเข้าสู่ระยะ "ควบกล้ำพยางค์ครึ่ง" (sesquisyllabic stage) เท่านั้น (ซึ่งกร่อนมาจาก ภาษาขร้าไทดั้งเดิม ที่สันนิษฐานว่ามีสองพยางค์เป็นอย่างต่ำ) ซึ่งกำลังจะเข้าสู่ระยะ "พยางค์เดียว" (monosyllabic stage) ต่อไป ดังที่พบในภาษาตระกูลไททุกภาษา

ตารางด้านล่างนี้แสดงพยัญชนะควบกล้ำพยางค์เดี่ยว ซึ่งสืบสร้างโดย พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009)

Proto-Tai consonant clusters
(Pittayaporn 2009)

	Labial		Alveolar		Palatal		Velar		Uvular
Unvoiced Stop	pr-, pl-, pw-		tr-, tw-		cr-		kr-, kl-, kw-		qr-, qw-
Implosive	br-, bl-, bw-						ɡr-, (ɡl-)		ɢw-
Fricative			sw-				xw-, ɣw-
Nasal	ʰmw-		nw-		ɲw-		ŋw-
Liquid			ʰrw-, rw-

ด้านล่างนี้เป็นตัวอย่างของกลุ่มพยัญชนะควบพยางค์ครึ่ง

Voiceless stop + voiceless stop (*C̥.C̥-)

• *p.t-
• *k.t-
• *p.q-
• *q.p-

Voiceless obstruent + voiced stop (*C̥.C̬-)

• *C̥.b-
• *C̥.d-

Voiced obstruent + voiceless stop (*C̬.C̥-)

• *C̬.t-
• *C̬.k-
• *C̬.q-

Voiceless stops + liquids/glides (*C̥.r-)

• *k.r-
• *p.r-
• *C̥.w-

Voiced consonant + liquid/glide

• *m.l-
• *C̬ .r-
• *C̬ .l-

Clusters with non-initial nasals

• *t.n-
• *C̬ .n-

พยัญชนะควบอื่นๆ ได้แก่ *r.t-, *t.h-, *q.s-, *m.p-, *s.c-, *z.ɟ-, *g.r-, *m.n-; *gm̩.r-, *ɟm̩ .r-, *c.pl-, *g.lw-; etc.

สระ

หลี่ ฟางกุ้ย (1977) ได้สืบสร้างสระเดี่ยว จำนวน 9 เสียง โดยมีลักษณะสมมาตรทั้งสระส่วนหน้าและสระส่วนหลัง โดยสระส่วนหลังมีการแยกระหว่างปากห่อ (rounded) กับปากเหยียด (unrounded) ด้วย ซึ่งคล้ายคลึงกับระบบสระของภาษาตระกูลไทในปัจจุบัน แต่กลับไม่มีการแยกระหว่างความสั้น-ยาว ดังตารางด้านล่าง

Proto-Tai vowels
(หลี่ 1977)

	Front	Back
	unrounded	unrounded	rounded
Close	i	ɯ	u
Mid	e	ɤ	o
Open	ɛ	a	ɔ

พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) ได้ปรับปรุงแก้ไขระบบเสียงสระใหม่ โดยตัดสระ /ɛ/ และ /ɔ/ ออก และเพิ่มความแตกต่างระหว่างความสั้น-ยาว ของสระ ดังตารางด้านล่าง

Proto-Tai vowels
(Pittayaporn 2009)

	Front		Back
	unrounded		unrounded		rounded
	short	long	short	long	short	long
Close	/i/	/iː/	/ɯ/	/ɯː/	/u/	/uː/
Mid	/e/	/eː/	/ɤ/	/ɤː/	/o/	/oː/
Open			/a/	/aː/

สระประสม (diphthong) โดย พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) ได้แก่:

• สูงขึ้น: */iə/, */ɯə/, */uə/
• ต่ำลง: */ɤɰ/, */aɰ/

วรรณยุกต์

 

กระบวนการแยกของเสียงวรรณยุกต์ร่วมกับการแปรเสียงพยัญชนะต้น (จาก พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ 2009)

ภาษาไทดั้งเดิมมีเสียงวรรณยุกต์สามเสียงในพยางค์ที่ลงท้ายด้วยพยัญชนะเสียงกังวาน (พยางค์เป็น, อังกฤษ: unchecked syllable หรือ "live syllable") และไม่มีการแยกเสียงวรรณยุกต์ในพยางค์ที่ลงท้ายด้วยพยัญชนะปิดกั้น (พยางค์ตาย, อังกฤษ: checked syllable หรือ "dead syllable") ระบบเสียงดังกล่าวมีความคล้ายคลึงอย่างมากกับภาษาจีนยุคกลาง และพบได้ทั่วไปในภาษาแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เสียงวรรณยุกต์สามเสียงในพยางค์เป็นโดยทั่วไปจะใช้สัญลักษณ์เป็น *A, *B และ *C ตามลำดับ และใช้สัญลักษณ์ *D สำหรับเสียงวรรณยุกต์ของพยางค์ตาย

หลี่ ฟางกุ้ย (1977) ยังไม่มีข้อมูลว่าลักษณะของเสียงวรรณยุกต์ทั้งสาม (*A, *B และ *C) มีลักษณะทางสัทศาสตร์เป็นอย่างไร และวรรณยุกต์ *D นั้นแท้จริงแล้วมีลักษณะแบบเดียวกับวรรณยุกต์เสียงใดในทั้ง 3 เสียงนั้น ต่อมา พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) ได้อธิบายลักษณะของเสียงวรรณยุกต์ทั้งสี่ โดยอาศัยระเบียบวิธีเปรียบเทียบลักษณะของเสียงวรรณยุกต์ในภาษาตระกูลไทปัจจุบัน แล้วสืบสร้างกลับไป ได้ดังนี้

Proto-Tai tonal characteristics
(Pittayaporn 2009)

	*A	*B	*C	*D
ชนิดของพยางค์	เป็น	เป็น	เป็น	ตาย
ระดับเสียงเริ่มต้น	กลาง	ต่ำ	สูง	ต่ำ
รูปร่างเสียง	คงที่	ยกขึ้น	ตกลง	ยกขึ้น
ความยาวสระ	–	ค่อนยาว	ค่อนสั้น	–
คุณภาพเสียง	ปกติ (modal)	ต่ำลึก (creaky)	กักเส้นเสียง (glottal constriction)	–
ภาพ

ระบบวรรณยุกต์ในภาษาไทดั้งเดิม แท้จริงแล้วไม่ได้ต่างกันเพียงแค่ระดับเสียง (pitch) แต่ยังต่างกันที่คุณภาพของเสียง (ปกติ, ต่ำลึก, กักเส้นเสียง) และระยะเวลาของเสียงสระด้วย ลักษณะเช่นนี้ยังคงพบในภาษาตระกูลไทในปัจจุบันหลายๆ ภาษา อักขรวิธีของภาษาไทยปัจจุบันยังคงแสดงวรรณยุกต์เหล่านี้ไว้ โดยที่ ไม้เอก ใช้สำหรับแทนเสียง *B ในภาษาไทยโบราณ และไม้โท ใช้แทนเสียง *C ในภาษาไทยโบราณ จากตารางจะพบว่า วรรณยุกต์ *D มีลักษณะทางสัทศาสตร์เหมือนกับวรรณยุกต์ *B ซึ่งสอดคล้องกับการบังคับเอกโทในฉันทลักษณ์ของโคลงสี่สุภาพ ที่กำหนดให้ทั้งคำเอก (คำที่กำกับโดยไม้เอก) และคำตายอยู่ในตำแหน่งเดียวกันได้ แสดงให้เห็นว่าในอดีต เสียงวรรณยุกต์ *B และ *D มีลักษณะที่คล้ายคลึงกัน

ระบบวรรณยุกต์ในภาษาไทดั้งเดิมมีความสอดคล้องกันกับระบบของภาษาจีนยุคกลาง ดังตารางต่อไปนี้

Sinitic–Tai tonal correspondences

Proto-Tai Tone	Notes (Written Thai orthography)	Middle Chinese Tone	Chinese name	Notes (Middle Chinese)
*A	Unmarked	A	平 Level (Even)	Unmarked
*B	Marked by -' (mai ek)	C	去 Departing	Marked by -h
*C	Marked by -้ (mai tho)	B	上 Rising	Marked by -x
*D	Unmarked	D	入 Entering	Marked by -p, -t, -k

วรรณยุกต์ในภาษาตระกูลไทปัจจุบันได้มีพัฒนาการมาจากวรรณยุกต์ทั้งสี่ดังกล่าว โดยเกิดการแยกเสียงวรรณยุกต์แต่ละเสียงออกเป็นอย่างน้อย 2 เสียง ขึ้นอยู่กับลักษณะทางสัทศาสตร์ของพยัญชนะต้น ซึ่งแบ่งได้เป็น 4 แบบ ต่อไปนี้

1. "เสียงเสียดสี" (Friction sound) ได้แก่ เสียงเสียดแทรก ไม่ก้อง, เสียงกัก พ่นลม ไม่ก้อง, เสียงนาสิก ไม่ก้อง และเสียงไหล ไม่ก้อง
2. เสียงกัก ไม่พ่นลม ไม่ก้อง
3. เสียงกักเส้นเสียง
4. เสียงก้องใดๆ

กระบวนการแปรเสียงวรรณยุกต์ในภาษาตระกูลไท เกิดร่วมไปกับการแปรเสียงพยัญชนะต้น โดยลำดับขั้นตอนได้ดังนี้

1. เสียงพยัญชนะต้นมีผลกระทบต่อเสียงวรรณยุกต์ ทำให้การรับรู้เสียงวรรณยุกต์มีความแตกต่างกันระหว่างพยัญชนะเสียงก้องและไม่ก้อง
2. เกิดการแยกเสียงวรรณยุกต์อย่างชัดเจน สำหรับพยัญชนะเสียงไม่ก้อง (แยกเป็น *A1, *B1, *C1, *D1) และพยัญชนะเสียงก้อง (แยกเป็น *A2, *B2, *C2, *D2)
3. เสียงกังวาน (sonorant) ไม่ก้อง ได้แปรไปเป็นเสียงก้อง
4. เสียงกัก (stop) ก้อง เกิดการเสียความก้อง (devoicing) ไป กลายเป็นเสียงไม่ก้อง
5. เกิดการแยกและรวมเสียงวรรณยุกต์ต่อไป

อนึ่ง วรรณยุกต์ *D ได้มีการแยกออกไปตามความสั้น-ยาวของสระในพยางค์ด้วย (*DS สำหรับพยางค์ที่มีสระเสียงสั้น และ *DL สำหรับพยางค์ที่มีสระเสียงยาว)

พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) ได้เสนอว่า การแยกเสียงวรรณยุกต์เหล่านี้เกิดภายหลังจากที่ภาษาไทดั้งเดิมได้แยกออกไปเป็นภาษาต่างๆ แล้ว แตกต่างจากแนวคิดของนักภาษาศาสตร์บางคนก่อนหน้านี้ เช่น เจมส์ อาร์ แชมเบอร์เลน (1975) ที่ได้เสนอว่าการแยกเสียงวรรณยุกต์เกิดก่อนที่จะมีการแยกตัวของภาษาตระกูลไท

วิลเลียม เจ เก็ดนีย์ (1972) ได้เสนอ กล่องวรรณยุกต์ สำหรับใช้ในการวิเคราะห์การแปรเสียงวรรณยุกต์สำหรับภาษาในตระกูลไท ดังตารางด้านล่างนี้

Gedney Box template

	*A	*B	*C	*DS	*DL
Voiceless (friction)	A1	B1	C1	DS1	DL1
Voiceless (unaspirated)	A1	B1	C1	DS1	DL1
Voiceless (glottalized)	A1	B1	C1	DS1	DL1
Voiced	A2	B2	C2	DS2	DL2

และมีคำร่วมเชื้อสายตระกูลไท สำหรับทดสอบเสียงวรรณยุกต์ในภาษาตระกูลไทต่างๆ ต่อไปนี้

Diagnostic words for Tai tones

	*A	*B	*C	*DS	*DL
1: Voiceless (friction)	huu หู ear, khaa ขา leg, hua หัว head; sɔɔŋ สอง two, maa หมา dog	khay ไข่ egg, phaa ผ่า to split, khaw เข่า knee; may ใหม่ new, sii สี่ four	khaaw ข้าว rice, sɨa เสื้อ shirt, khaa ฆ่า to kill, khay ไข้ fever, haa ห้า five; thuay ถ้วย cup, mɔɔ หม้อ pot, naa หน้า face, to wait	mat หมัด flea, suk สุก cooked/ripe, phak ผัก vegetable; hok หก six, sip สิบ ten	khaat ขาด broken/torn, ŋɨak เหงือก gums, haap หาบ to carry on a shoulder pole; khuat ขวด bottle, phuuk ผูก to tie, sɔɔk ศอก elbow, khɛɛk แขก guest, fruit
2: Voiceless (unaspirated)	pii ปี year, taa ตา eye, kin กิน to eat; kaa กา teapot, plaa ปลา fish	paa ป่า forest, kay ไก่ chicken, kɛɛ แก่ old; taw เต่า turtle, paw เป่า to blow, pii ปี flute, short (height)	paa ป้า aunt (elder), klaa กล้า rice seedlings, tom ต้ม to boil; kaw เก้า nine, klay ใกล้ near, short (length)	kop กบ frog, tap ตับ liver, cep เจ็บ to hurt; pet เป็ด duck, tok ตก to fall/drop	pɔɔt ปอด lung, piik ปีก wing, tɔɔk ตอก to pound; pɛɛt แปด eight, paak ปาก mouth, taak ตาก to dry in the sun, to embrace
3: Voiceless (glottalized)	bin บิน to fly, dɛɛŋ แดง red, daaw ดาว star; bay ใบ leaf, nose	baa บ่า shoulder, baaw บ่าว young man, daa ด่า to scold; ʔim อิ่ม full, (water) spring	baan บ้าน village, baa บ้า crazy, ʔaa อ้า to open (mouth); ʔɔy อ้อย sugarcane, daam ด้าม handle, daay ด้าย string	bet เบ็ด fishhook, dip ดิบ raw/unripe, ʔok อก chest; dɨk ดึก late, to extinguish	dɛɛt แดด sunshine, ʔaap อาบ to bathe, dɔɔk ดอก flower; ʔɔɔk ออก exit
4: Voiced	mɨɨ มือ hand, khwaay ควาย water buffalo, naa นา ricefield; ŋuu งู snake, house	phii พี่ older sibling, phɔɔ พ่อ father, ray ไร่ dry field; naŋ นั่ง to sit, lɨay เลื่อย to saw, ashes, urine, beard	nam น้ำ water, nɔɔŋ น้อง younger sibling, may ไม้ wood, maa ม้า horse; lin ลิ้น tongue, thɔɔŋ ท้อง belly	nok นก bird, mat มัด to tie up, lak ลัก to steal; sak ซัก to wash (clothes), mot มด ant, lep เล็บ nail	miit มีด knife, luuk ลูก (one's) child, lɨat เลือด blood, nɔɔk นอก outside; chɨak เชือก rope, raak ราก root, nasal mucus, to pull

โครงสร้างพยางค์

แต่เดิมมีความเข้าใจว่าภาษาไทดั้งเดิมเป็นภาษาพยางค์เดียวเช่นเดียวกับภาษาตระกูลไทปัจจุบัน ตามการสืบสร้างของ หลี่ ฟางกุ้ย (1977) ต่อมาพิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) เสนอว่าภาษาไทดั้งเดิมเป็นภาษาพยางค์ครึ่ง ที่อนุญาตให้มีคำทั้งพยางค์เดียว และพยางค์ครึ่งอยู่ภายในภาษา ต่อมาคำพยางค์ครึ่งเหล่านั้นได้กร่อนเป็นคำพยางค์เดียวในภาษาตระกูลไทปัจจุบัน

โครงสร้างพยางค์
(พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ 2009)

	พยางค์เปิด	พยางค์ปิด
พยางค์เดียว	*C(C)(C)V:^T	*C(C)(C)V(:)C^T
พยางค์ครึ่ง	*C(C).C(C)(C)V:^T	*C(C).C(C)(C)V(:)C^T

สัญลักษณ์ย่อ:

• C = พยัญชนะ
• V = สระเสียงสั้น
• V: = สระเสียงยาว
• T = วรรณยุกต์
• (...) = มีหรือไม่มีก็ได้

สระในพยางค์เปิดสามารถเป็นสระเสียงยาวได้อย่างเดียว ไม่สามารถเป็นสระเสียงสั้นได้

ภาษาในตระกูลไทปัจจุบันได้พัฒนาเป็นภาษาพยางค์เดียวโดยสมบูรณ์ โดยผ่านกระบวนการดังนี้

1. การอ่อนเสียงลง (weakening)
2. การแปรเป็นเสียงกักเส้นเสียงลมเข้า (implosivization)
3. การสลับลำดับของเสียง (metathesis)
4. การกลืนเสียง (assimilation)
5. การกร่อนเสียง (simplification) - พยัญชนะควบกล้ำในพยางค์กร่อนลงเหลือพยัญชนะเดี่ยว

สัณฐานวิทยา

หลี่ ฟางกุ้ย (1977) เสนอว่าภาษาไทดั้งเดิมอาจมีการแปรเสียงพยัญชนะต้นระหว่างเสียงก้องและไม่ก้อง (voicing alternation) เพื่อแสดงหน้าที่ทางไวยากรณ์บางอย่าง แต่ยังไม่ทราบหน้าที่ทางไวยากรณ์ชัดเจน โดยยกตัวอย่างคำว่า เขี้ยว /k^hiəw^C1/ ซึ่งสืบสร้างพยัญชนะต้นได้เป็น *k^h- ในภาษาไทดั้งเดิม และคำว่า เคี้ยว /k^hiəw^C2/ ซึ่งสืบสร้างพยัญชนะต้นได้เป็น *g- โดยมองว่าทั้งสองคำนี้ แท้จริงมีรากเดียวกันแต่มีการแปรระหว่างเสียงก้องและไม่ก้อง (*k^h- และ *g-) เพื่อเปลี่ยนจากคำนามเป็นคำกริยา พิทยาวัฒน์ พิทยาภรณ์ (2009) ไม่สนับสนุนทฤษฎีนี้

ไวยากรณ์

การศึกษาไวยากรณ์และสัณฐานวิทยาของภาษาไทดั้งเดิมยังมีไม่มากนัก

วากยสัมพันธ์

ภาษาไทดั้งเดิมมีเรียงคำแบบ ประธาน-กริยา-กรรม

การปฏิเสธ

ภาษาไทดั้งเดิมมีการแยกการณ์ลักษณะในการปฏิเสธ โดยแยกระหว่างการปฏิเสธแบบสมบูรณ์ (perfect) และไม่สมบูรณ์ (non-perfect) และอาจมีการแบ่งเป็นแบบเน้น (emphatic) และแบบไม่เน้น (non-emphatic) โดยมีคำปฏิเสธที่ได้รับการสืบสร้างต่อไปนี้

คำ	ความหมาย	ภาษาไทย	เทียบอังกฤษ
*paj^B	ปฏิเสธสมบูรณ์	ไป่	not yet
*ɓaw^B	ปฏิเสธไม่สมบูรณ์ (เน้น)	บ่	not
*mi:^A	ปฏิเสธไม่สมบูรณ์	มิ หรือ ไม่ (ไม่เน้น)	not

ความแตกต่างระหว่าง *ɓaw^B และ *mi:^A ยังไม่ชัดเจน อาจเป็นไปได้ว่ามีความแตกต่างระหว่างความเน้นกับความไม่เน้น ในลิลิตพระลอ พบว่ามีการใช้คำว่า บ่ ในการปฏิเสธแบบเน้น และใช้ มิ ในการปฏิเสธแบบไม่เน้น ดังนั้นเป็นไปได้ว่า *ɓaw^B เป็นคำปฏิเสธแบบเน้นในภาษาไทดั้งเดิม และ *mi:^A เป็นคำปฏิเสธแบบไม่เน้น ในภาษาตระกูลไทปัจจุบันพบว่าเส้นแบ่งระหว่างปฏิเสธแบบสมบูรณ์กับไม่สมบูรณ์ค่อยๆ จางลง มีเพียงบางภาษาเท่านั้นที่ยังรักษาความแตกต่างระหว่างสองแบบนี้

หน่วยคำ

สรรพนาม

บุคคล	พจน์	ไทดั้งเดิม	อักษรไทย
ที่ 1	เอกพจน์	*ku	กู
	ทวิพจน์	*ra	รา
	พหูพจน์	*rau, *tu	เรา, ตู
ที่ 2	เอกพจน์	*mɯŋ	มึง
	พหูพจน์	*su	สู
ที่ 3	เอกพจน์	*man	มัน
	พหูพจน์	*khau	เขา

คำศัพท์

ศัพท์ภาษาไทดั้งเดิม:

เลขที	อังกฤษ	ไทดั้งเดิม	> ไทย	ความหมายภาษาไทย
1	head (1)	*krawᶜ		หัว
2	head (2)	*truəᴬ	หัว
3	hair, head	*prɤmᴬ	ผม
4	knot, hair	*klawᶜ	เกล้า
5	hair, body; feather	*q.pɯlᴬ	ขน
6	gray-haired	*ʰŋwuːkᴰ	หงอก
7	forehead	*praːkᴰ	ผาก
8	nose	*ɗaŋᴬ	ดั้ง	จมูก
9	mucus of the nose	*muːkᴰ	มูก
10	face	*ʰnaːᶜ	หน้า
11	eye	*p.taːᴬ	ตา
12	mouth	*paːkᴰ	ปาก
13	tongue	*liːnᶜ	ลิ้น
14	tooth	*wanᴬ	ฟัน
15	gum; gill	*ʰŋɯəkᴰ	เหงือก
16	saliva	*laːjᴬ	ลาย
17	cheek	*keːmᶜ	แก้ม
18	ear	*krwɯːᴬ	หู
19	fang	*χeːwᶜ	เขี้ยว
20	chin, jaw	*ɢaːŋᴬ	คาง
21	beard	*momᴮ		เครา
22	neck	*ɣoːᴬ	คอ
23	goiter	*ʰniəŋᴬ	เหนียง	คอพอก
24	shoulder	*C̥.baːᴮ	บ่า	ไหล่
25	arm	*qeːnᴬ	แขน
26	elbow	*C̬.swoːkᴰ	ศอก
27	hand	*mwɯːᴬ	มือ
28	finger, toe	*niːwᶜ	นิ้ว
29	fingernail, toenail	*C̬.lepᴰ	เล็บ
30	joint	*χoːᶜ	ข้อ
31	leg	*p.qaːᴬ	ขา
32	knee	*χowᴮ	เข่า
33	shin, lower leg	*ɣeːŋᴮ	แข้ง
34	foot	*tiːnᴬ	ตีน
35	heel	*sɤnᶜ	ส้น
36	chest	*ʔɤkᴰ	อก
37	back	*ʰlaŋᴬ	หลัง
38	waist (1)	*ˀjeːwᴬ	เอว
39	waist (2)	*C̥.wɯǝtᴰ		เอว
40	stomach, belly	*dwuːŋᶜ	ท้อง
41	navel (1)	*ɗwɯːᴬ	(สะ)ดือ
42	navel (2)	*ɓliːᶜ		สะดือ
43	buttock	*konᶜ	ก้น
44	hair, pubic	*ʰmwuːjᴬ		ขนหัวหน่าว
45	vagina	*hiːᴬ		ช่องคลอด
46	penis	*ɣwajᴬ		องคชาติ
47	testicles	*tram		อัณฑะ
48	pubic mound	*ʰnawᴮ	หน่าว
49	urine	*niəwᴮ
50	excrement	*C̬.qɯjᶜ	ขี้
51	fart	*k.tɤtᴰ	ตด
52	bone	*C̥.dukᴰ	(กระ)ดูก
53	marrow, bone	*ʔwuːkᴰ		ไขกระดูก
54	tendon	*ˀjenᴬ	เอ็น
55	side, ribs	*k.raːŋᶜ	โครง
56	blood	*lɯətᴰ	เลือด
57	meat, flesh	*n.mɤːᶜ	เนื้อ
58	skin	*ʰnaŋᴬ	หนัง
59	sweat	*r.tɯəᴮ	เหงื่อ
60	pus	*ʰnoːŋᴬ	หนอง
61	impetigo	*kritᴰ	หิด
62	wound	*ɓaːtᴰ	บาด
63	scurf	*ɣɯjᴬ		ขี้ไคล
64	brain	*ʔeːkᴰ		สมอง
65	heart, breath	*cɤɰᴬ	ใจ
66	lung	*pwɤtᴰ	ปอด
67	intestine	*sajᶜ	ไส้
68	liver	*tapᴰ	ตับ
69	spleen	*maːmᶜ	ม้าม
70	gall bladder, bile	*ɓliːᴬ	ดี
71	illness, fever	*k.raj	ไข้
72	cold (n.)	*q.watᴰ	หวัด
73	epidemic	*raːᴮ	ห่า	การระบาด
74	kidney-stones	*ʰniːwᶜ	นิ่ว
75	dog	*ʰmaːᴬ	หมา
76	pig	*ʰmuːᴬ	หมู
77	mouse, rat	*ʰnuːᴬ	หนู
78	water buffalo	*ɣwaːjᴬ	ควาย
79	horse	*maːᶜ	ม้า
80	bear	*ʰmwɯjᴬ	หมี
81	jackal	*nwajᴬ	ไน
82	elephant	*ɟaːŋᶜ	ช้าง
83	deer	*kwɯəŋᴬ	กวาง
84	antelope	*waːlᴬ	ฟาน	เก้ง
85	monkey	*liːŋᴬ	ลิง
86	ape	*kaŋᴬ	คาง
87	flying squirrel	*baːŋᴮ	บ่าง	กระรอกบิน
88	squirrel	*roːkᴰ	(กระ)รอก
89	porcupine	*ʰmenᶜ	เม่น
90	civet cat	*ʰɲelᴬ	เห็น	ชะมด
91	otter	*naːkᴰ	นาก
92	pangolin	*lilᴮ	ลิ่น
93	chicken	*kajᴮ	ไก่
94	hen, young	*C̬.qɤːŋᴮ		ไก่หนุ่ม
95	duck	*pitᴰ	เป็ด
96	goose	*haːnᴮ	ห่าน
97	bird	*C̬.nokᴰ	นก
98	crow	*kaːᴬ	กา
99	swallow (n.)	*ʔeːnᴮ	แอ่น
100	owl	*gawᶜ	เค้า	นกฮูก
101	hawk	*lamᴮ		เหยี่ยว
102	fish	*plaːᴬ	ปลา
103	catfish	*C̥.dokᴰ	(ปลา)ดุก
104	shellfish	*hoːjᴬ	หอย
105	crab	*pɯwᴬ	ปู
106	shrimp	*kuŋᴮ/C	กุ้ง
107	shrimp, small	*ŋiəwᴬ		กุ้งเล็ก
108	frog	*kɤpᴰ	กบ
109	frog, small	*krweːᶜ		กบเล็ก
110	frog, tree	*paːtᴰ	ปาด
111	turtle	*tawᴮ	เต่า
112	tortoise, water	*ʰwɯəᴬ		ตะพาบ
113	snake	*ŋwɯːᴬ	งู
114	crocodile	*ŋɯəkᴰ	เงือก	จระเข้
115	leech, land	*daːkᴰ	ทาก
116	leech, aquatic	*pliːŋᴬ	ปลิง
117	bedbug	*C̬.rɯətᴰ	เรือด
118	grasshopper	*p.takᴰ	ตั๊ก(แตน)
119	mosquito	*ɲuŋᴬ	ยุง
120	wasp	*b.twiːlᴬ	แตน	ต่อ
121	bee	*toːᴮ	ต่อ	ผึ้ง
122	insect	*m.leːŋᴬ	แมลง
123	ant	*mɤcᴰ	มด
124	termite	*moːtᴰ	มอด	ปลวก
125	worm	*ʰnoːlᴬ	หนอน
126	earthworm	*t.nɯəlᴬ	(ไส้)เดือน
127	gadfly	*ʰlɯəkᴰ	เหลือบ
128	louse, head	*trawᴬ	เหา
129	tick	*trepᴰ	เห็บ
130	flea	*ʰmatᴰ	หมัด
131	louse, body	*m.lelᴬ	เล็น
132	louse, chicken	*rwɤjᴬ	ไร
133	spider	*krwaːwᴬ		แมงมุม
134	coconut grub	*ɗuəŋᶜ	ด้วง
135	stink bug	*geːŋ1		เรือด
136	caterpillar	*C̥.boŋᶜ	บุ้ง
137	silkworm	*moːnᶜ		ไหม
138	butterfly	*ɓɤːj		ผีเสื้อ
139	centipede	*q.sipᴰ	(ตะ)เข็บ
140	cockroach	*saːpᴰ	สาบ
141	horn	*qawᴬ	เขา
142	tusk, ivory	*ŋaːᴬ	งา
143	wing (1)	*wɯətᴰ		ปีก
144	wing (2)	*piːkᴰ	ปีก
145	tail	*trwɤːŋᴬ	หาง
146	scales, fish	*klecᶜ	เกล็ด
147	fishbone	*kaːŋᶜ	ก้าง
148	egg	*qraj	ไข่
149	gizzard	*p.taɰᴬ	ไต	กึ๋น
150	cockscomb	*hoːnᴬ	หงอน
151	cockspur	*t.nɤːjᴬ	เดือย
152	hump of an ox	*ʰnoːkᴰ	หนอก
153	stinger (of a bee)	*lajᴬ	(เหล็ก)ใน
154	tree, wood	*mwajᶜ	ไม้
155	leaf	*ɓaɰᴬ	ใบ
156	leaf for wrapping (big)	*k.toːŋᴬ	ตอง
157	flower	*ɓloːkᴰ	ดอก
158	banana blossom	*pliːᴬ	ปลี
159	stem	*kaːnᶜ	ก้าน
160	peel, bark	*plɯəkᴰ	เปลือก
161	husk	*kaːpᴰ	กาบ
162	thorn	*ʰnaːmᴬ	หนาม
163	fruit	*ʰmaːkᴰ	หมาก	ผลไม้
164	sheath, pod	*q.wakᴰ	ฝัก
165	grain	*m.lecᴰ	เมล็ด
166	stump	*toːᴬ	ตอ
167	root	*C̬.raːkᴰ	ราก
168	clump (as of bamboo)	*koːᴬ	กอ
169	sprout, shoot	*ʰnoːᴮ	หน่อ
170	bamboo shoot	*r.naːŋᴬ		หน่อไม้
171	ear (of rice)	*rwɯːŋᴬ	รวง
172	rice	*C̬.qawᶜ	ข้าว
173	seedling, rice	*klaːᶜ	กล้า
174	rice, husked	*saːlᴬ	สาร
175	millet	*ʰwɯǝŋᶜ	ฟ่าง
176	resin	*ˀjaːŋᴬ	ยาง
177	banana	*kluəjᶜ	กล้วย
178	sugarcane	*ʔoːjᶜ	อ้อย
179	bamboo	*prajᴮ	ไผ่
180	cucumber, melon	*p.rweːŋᴬ	แตง
181	ashgourd	*wakᴰ	ฟัก
182	wild olive	*koːkᴰ	(มะ)กอก
183	starfruit	*ɢwɯəŋᴬ	(มะ)เฟือง
184	plum	*manᶜ		พลัม
185	pomelo	*buːkᴰ		ส้มโอ
186	acacia	*geːᴬ	แค	กระถิน
187	banyan	*rajᴬ	ไทร
188	vegetable	*prakᴰ	ผัก
189	morning glory	*ɓuŋᶜ	บุ้ง
190	mustard green	*kaːtᴰ	(ผัก)กาด
191	yam	*manᴬ	มัน
192	taro	*prɯəkᴰ	เผือก
193	ginger	*χiːŋᴬ	ขิง
194	galangal	*xaːᴮ	ข่า
195	sesame	*r.ŋaːᴬ	งา
196	tea	*ɟaːᴬ	ชา
197	raisin	*ʔitᴰ	เกด
198	rattan	*C̥.waːjᴬ	หวาย
199	reed	*ʔoːᶜ	อ้อ
200	grass	*ʰɲɯəᶜ	หญ้า
201	grass, thatch	*ɣaːᴬ	คา
202	mushroom	*ʰrwetᴰ	เห็ด
203	fern	*kuːtᴰ	กูด
204	duckweed	*ʰneːᴬ	แหน
205	moss, aquatic	*dawᴬ	เทา
206	water	*C̬.namᶜ	น้ำ
207	fire	*wɤjᴬ	ไฟ
208	flame	*pleːwᴬ	เปลว
209	smoke	*ɣwanᴬ	ควัน
210	soot	*ʰmiːᶜ		เขม่า
211	firewood, hard	*wɯːlᴬ	ฟืน
212	firewood, bamboo	*ʰlɯəwᴬ		ฟืนไม้ไผ่
213	ashes, leaf	*brawᴮ		ขี้เถ้าใบไม้
214	ashes (wood)	*dawᴮ	เถ้า
215	iron (1)	*ʰlekᴰ	เหล็ก
216	iron (2)	*mwaːᴬ		เหล็ก
217	salt	*klwɯəᴬ	เกลือ
218	lye	*ɗaŋᴮ	ด่าง
219	grease, fat	*manᴬ	มัน
220	soil	*tɯmᴬ	ถม
221	earth	*ɗin	ดิน
222	sand	*zwɯəjᴬ	ทราย
223	stone	*triːlᴬ	หิน
224	dry land	*ɓokᴰ	บก
225	wild	*C̬.tɯənᴮ	เถื่อน
226	forest	*ɗoŋᴬ	ดง
227	grove, wood	*paːᴮ	ป่า
228	place, ground	*diːᴮ	ที่
229	mountain	*C̥.doːjᴬ	ดอย
230	mountain, stone	*praːᴬ	ผา
231	cave	*cramᶜ	ถ้ำ
232	hole	*ruːᴬ	รู
233	hole, crack	*ɟoːŋᴮ	ช่อง
234	pit	*C̬.kumᴬ	ขุม
235	well, spring	*ɓoːᴮ	บ่อ
236	stream, mountain	*qrwɤjᶜ	ห้วย
237	creek	*roːŋᴮ	ร่อง
238	river	*daːᴮ	ท่า	แม่น้ำ
239	bank, river	*ʰwaŋᴮ	ฝั่ง
240	beach, sandbar	*haːtᴰ	หาด
241	mud	*lɤmᴮ	หล่ม
242	moon, month	*ɓlɯənᴬ	เดือน
243	star (general)	*t.naːwᴬ	ดาว
244	star (in the sky)	*ɗiːᴮ		ดาว
245	moonlight	*ʰŋaːjᴬ		แสงจันทร์
246	sunshine	*C̥.dwiːtᴰ	แดด
247	cloud	*ʰwɯəᶜ	ฝ้า	เมฆ
248	fog	*ʰmoːkᴰ	หมอก
249	wind	*C̬.lɯmᴬ	ลม
250	sky, heaven	*ɓɯnᴬ	บน
251	sky, weather	*vaːᶜ	ฟ้า
252	rain	*C̥.wɯnᴬ	ฝน
253	gust (of rain)	*kraːᴮ	ห่า
254	lightning	*m.leːpᴰ	แลบ
255	thunder	*praːᶜ		ฟ้าร้อง
256	hoarfrost	*ʰmɯǝjᴬ		หนาวจัด
257	dew, mist	*C̬.nwaːjᴬ		น้ำค้าง
258	hail	*trepᴰ	เห็บ
259	steam, vapor	*s.ʔwɤːjᴬ	ไอ
260	shade	*rɤmᴮ	ร่ม
261	shadow, reflection	*ŋawᴬ	เงา
262	dry season	*C̬.leːŋᶜ	แล้ง
263	father, man	*boːᴮ	พ่อ
264	mother; woman	*meːᴮ	แม่
265	sibling, older	*biːᴮ	พี่
266	sibling, younger	*nwoːŋᶜ	น้อง
267	grandfather, paternal	*pɯwᴮ	ปู่
268	grandfather, maternal	*taːᴬ	ตา
269	grandmother, maternal	*naːjᴬ	ยาย
270	child (offspring)	*lɯːkᴰ	ลูก
271	great-grandparent	*ɟɯəᶜ	เชื้อ
272	nephew, niece, or grandchild	*ʰlaːnᴬ	หลาน
273	great-grandchild	*ʰlenᶜ	เหลน
274	parent's older brother	*luŋᴬ	ลุง
275	parent's older sister	*paːᶜ	ป้า
276	father's younger sister	*ʔaːᴬ	อา	อา (หญิง)
277	mother's younger sibling	*naːᶜ	น้า
278	father's younger brother	*ʔaːwᴬ		อา (ชาย)
279	wife of man's younger brother	*lɯǝwᴬ
280	wife	*miəᴬ	เมีย
281	son-in-law	*C̬.kɯəjᴬ	เขย
282	daughter-in-law	*baɰᶜ	(สะ)ใภ้
283	person, human being	*ɢwɯnᴬ	คน
284	child (young person)	*ɗekᴰ	เด็ก
285	man, male	*ʑaːjᴬ	ชาย
286	unmarried man	*ɓaːwᴮ	บ่าว
287	unmarried woman	*saːwᴬ	สาว
288	girl	*ɓɯːkᴰ		เด็กหญิง
289	lady	*naːŋᴬ	นาง
290	related by marriage	*t.noːŋᴬ	(เกี่ยว)ดอง
291	widowed	*ʰmaːjᶜ	หม้าย
292	orphan	*gm̩.raːᶜ	กำพร้า
293	name	*ɟɤːᴮ	ชื่อ
294	master, owner	*ɕɤwᶜ	เจ้า
295	slave (1)	*χɔːjᴮ	ข้อย	ข้า
296	slave (2)	*kraːᶜ	ข้า
297	Vietnamese	*keːwᴬ	แกว	คนเวียดนาม
298	shaman	*ʰmoːᴬ	หมอ
299	spirit (1)	*priːᴬ	ผี
300	spirit (2)	*mwaːŋᴬ	สาง?	ผี
301	soul; whorl in the hair	*qwanᴬ	ขวัญ
302	village	*ɓaːnᶜ	บ้าน
303	township	*mɯəŋᴬ	เมือง
304	debt	*ʰniːᶜ	หนี้
305	liquor	*ʰlawᶜ	เหล้า
306	medicine	*ˀjɯəᴬ	ยา
307	vinegar	*ʰmiːᴮ		น้ำส้มสายชู
308	flour	*ɓɯəᴬ		แป้ง
309	house	*rɤːnᴬ	เรือน
310	granary	*ˀjɯǝwᶜ	ย้าว	เหย้า
311	stake	*ʰlakᴰ	หลัก
312	eaves	*ʑaːjᴬ	ชาย(คา)
313	door	*tuːᴬ	(ประ)ตู
314	stairs, ladder	*ɗrwajᴬ	(บัน)ได
315	pillar	*sawᴬ	เสา
316	partition, lid	*hwaːᴬ	ฝา
317	split bamboo flooring	*waːkᴰ	ฟาก
318	window	*taːŋᴮ	(หน้า)ต่าง
319	stool	*taŋᴮ	ตั่ง
320	tripod	*giǝŋᴬ		ขาตั้ง
321	board	*peːnᶜ	แผ่น
322	thing	*χɔːŋᴬ	ของ
323	knife	*mitᴰ	มีด
324	machete, big knife	*ɟm̩.raːᶜ	พร้า
325	chopping board	*χiəŋᴬ	เขียง
326	spear	*kroːkᴰ	หอก
327	crossbow	*ʰnwɯəᶜ	หน้า
328	axe	*xwaːnᴬ	ขวาน
329	chisel	*siəwᴮ	สิ่ว
330	hook	*xɔːᴬ	(ตะ)ขอ
331	pliers, thongs	*giːmᴬ	คีม
332	handle (of a knife)	*ɗaːmᶜ	ด้าม
333	handle, rod	*galᴬ	คัน
334	carrying pole (1)	*traːpᴰ	หาบ
335	carrying pole (2)	*ɢaːnᴬ	คาน
336	rope, cord	*ɟɤːk	เชือก
337	top for spinning	*k.raːŋᴮ	(ลูก)ข่าง
338	basin	*ʔaːŋᴮ	อ่าง
339	jug	*krajᴬ	ไห
340	pot	*ʰmoːᶜ	หม้อ
341	tube, bamboo	*baŋᴮ/C
342	bag	*croŋᴬ	ถุง
343	cane for walking	*dawᶜ	เท้า
344	comb	*ʰrwɯːjᴬ	หวี
345	writing, book	*sɯːᴬ	(หนัง)สือ
346	broom	*ɲuːᴬ		ไม้กวาด
347	thread (1)	*C̥.daːjᶜ	ด้าย
348	thread (2)	*ʰmajᴬ	ไหม	ด้าย
349	hemp	*paːnᴮ	ป่าน
350	loom	*trukᴰ	หูก
351	shuttle of loom	*p.rawᴮ		กระสวย
352	spool	*ʰlwuːtᴰ	หลอด
353	indigo (1)	*g.raːmᴬ	คราม
354	indigo (2)	*kromᶜ	(ม่อ)ห้อม
355	bamboo strip for tying or weaving	*b.twuːkᴰ	ตอก
356	needle	*qemᴬ	เข็ม
357	strand (of rope)	*kliəwᴬ	เกลียว
358	lacquer	*rakᴰ	(งานลง)รัก
359	bamboo hat	*klɤpᴰ	กุบ	หมวกไม้ไผ่
360	puppet, marionette	*hunᴮ	หุ่น
361	marking, patterns	*C̬.laːjᴬ	ลาย
362	field, paddy	*naːᴬ	นา
363	field, dry	*rɤjᴮ	ไร่
364	field, open	*doŋᴮ	ทุ่ง
365	garden	*swɯːnᴬ	สวน
366	ditch	*ʰmɯəŋᴬ	เหมือง	คู
367	dike between rice fields	*ɣalᴬ	คัน(นา)
368	dam	*hwaːjᴬ	ฝาย
369	water pipe	*linᴬ		ท่อน้ำ
370	plough	*crwajᴬ	ไถ
371	yoke	*ʔeːkᴰ	แอก
372	yoke, part of	*ʔoːŋᶜ
373	mortar (1)	*grokᴰ	ครก
374	mortar (2)	*ʰrumᴬ		ครก
375	pestle	*saːkᴰ	สาก
376	winnowing basket	*ɗoŋᶜ	(กระ)ด้ง
377	bran	*ramᴬ	รำ
378	straw, stubble	*wɯǝŋᴬ	ฟาง
379	fish hook	*ɓetᴰ	เบ็ด
380	fish net	*kreːᴬ	แห
381	fish trap	*zajᴬ	ไซ
382	snare	*reːwᶜ	แร้ว	บ่วง
383	gutter, trough	*rwɯəŋᴬ	ราง
384	cooked in bamboo tube	*ʰlaːmᴬ	หลาม
385	boat	*C̬.rwɯəᴬ	เรือ
386	raft	*beːᴬ	แพ
387	road	*ʰrwɤnᴬ	หน	ถนน
388	track	*rwuːjᴬ	รอย	ติดตาม
389	saddle	*ʔaːnᴬ	อาน
390	drum	*kloːŋᴬ	กลอง
391	red	*C̥.dwiːŋᴬ	แดง
392	black	*C̥.damᴬ	ดำ
393	white	*xaːwᴬ	ขาว
394	green	*xiəwᴬ	เขียว
395	yellow	*ʰlɯəŋᴬ	เหลือง
396	dark (red)	*klamᴮ		แดงก่ำ
397	gray	*ʰmoːŋᴬ	หมอง
398	white-spotted	*ɓlaːŋᴮ	ด่าง
399	clear, clean	*saɰᴬ	ใส
400	dark	*mɯːtᴰ	มืด
401	bright, light (n.)	*roŋᴮ	รุ่ง
402	thin (not fat)	*proːmᴬ	ผอม
403	fat	*bwiːᴬ	พี	อ้วน
404	long	*rɯjᴬ	รี	ยาว
405	short (not long)	*tinᴮ		สั้น
406	big (1)	*ʰluəŋᴬ	หลวง	ใหญ่
407	big (2)	*ɓɯːkᴰ		ใหญ่
408	small	*noːjᶜ	น้อย
409	low, short (not tall)	*tamᴮ	ต่ำ
410	heavy	*ʰnakᴰ	หนัก
411	light (in weight)	*C̥.bawᴬ	เบา
412	thick	*ʰnaːᴬ	หนา
413	thin (not thick)	*C̥.baːŋᴬ	บาง
414	new	*ʰmɤːlᴮ	ใหม่
415	old (of living beings)	*keːᴮ	แก่
416	old (of things)	*kawᴮ	เก่า
417	senior	*crawᶜ	เจ้า
418	young, soft	*ʔwuːnᴮ	อ่อน
419	raw, not ripe	*C̥.dipᴰ	ดิบ
420	hard	*k.reːŋᴬ	แข็ง
421	coarse, tough	*ʰɲaːpᴰ	หยาบ
422	deep	*lɤkᴰ	ลึก
423	loose	*ʰloːmᴬ	หลวม
424	tight, narrow	*gapᴰ	แคบ
425	steep	*ʰliŋᴮ		ชัน
426	stuck	*gaːᴬ	คา
427	straight	*zɤːᴮ	ซื่อ	ตรง
428	crooked	*gotᴰ2	คด
429	hot	*rwuːlᶜ	ร้อน
430	warm	*ʔunᴮ	อุ่น
431	blind	*ɓoːtᴰ	บอด
432	night blind	*ʰwaːŋᴬ	ฟาง	ตาฟาง
433	deaf	*ʰnuəkᴰ	หนวก
434	bitter	*C̬.qɤmᴬ	ขม
435	astringent in taste	*ʰwɯətᴰ	ฝาด
436	sour	*sɤmᶜ	ส้ม
437	sweet, delicious	*C̥.waːlᴬ	หวาน
438	insipid	*cɯːtᴰ	จืด
439	core	*keːlᴮ	แกน
440	fragrant	*hoːmᴬ	หอม
441	stinky	*ʰmenᴬ	เหม็น
442	putrid	*xwiːwᴬ	เขียว
443	fishy	*ɣaːwᴬ	คาว
444	empty	*plɤwᴮ	เปล่า
445	full	*k.temᴬ	เต็ม
446	deficient	*broːŋᴮ	พร่อง
447	good	*ɗɤjᴬ	ดี
448	bad	*rwɤːjᶜ	ร้าย
449	long (of time)	*hɤŋᴬ	หึง	นาน
450	slow	*naːnᴬ	นาน
451	late	*ʰlaːᶜ	ล่า(ช้า)	สาย
452	near	*k.raɰᶜ	ใกล้
453	far	*k.lajᴬ	ไกล
454	face down	*qwamᶜ	คว่ำ
455	face up	*ʰŋaːjᴬ	หงาย
456	sharp-pointed	*ʰleːmᴬ	แหลม
457	sharp, sharp edge	*ɣɤmᴬ	คม
458	slippery, smooth	*m.lɯːlᴮ	ลื่น
459	sticky	*ʰniəwᴬ	เหนียว
460	liquid, soft	*ʰleːwᴬ	เหลว
461	rotten	*nawᴮ	เน่า
462	withered	*ʰriəwᴮ	เหี่ยว
463	dried up	*ʰreːŋᶜ	แห้ง
464	dry	*χaɰᴮ	(น้ำ)ไข้	แห้ง
465	wet	*domᴬ		เปียก
466	mute	*ŋwamᶜ		เงียบ
467	dumb	*ɓɤɰᶜ	ใบ้
468	easy	*ŋaːjᴮ	ง่าย
469	drunk (1)	*mawᴬ	เมา
470	drunk (2)	*mwiːᴬ		เมา
471	sterile	*ʰmanᴬ	หมัน
472	entangled	*ɲuŋᴮ/C	ยุ่ง
473	blistered	*boːŋᴬ	พอง
474	expensive	*beːŋᴬ	แพง
475	familiar	*gunᶜ	คุ้น
476	asleep	*ɗakᴰ		หลับ
477	hungry	*ˀjɯǝkᴰ	อยาก	หิว
478	satiated	*ʔiːmᴮ	อิ่ม
479	swollen	*gaɰᴮ		บวม
480	stiff and tired	*mɯəjᴮ	เมื่อย
481	tired, exhausted	*ʰnɯəjᴮ	เหนื่อย
482	lazy	*kliːkᴰ		ขี้เกียจ
483	tired, bored	*ʰnaːjᴮ	หน่าย
484	idle, free	*ɗwɤːjᴬ	ดาย
485	disgusted	*ɓɯəᴮ	เบื่อ
486	crazy	*ɓaːᶜ	บ้า
487	hurt (1)	*cepᴰ	เจ็บ
488	hurt (2)	*keːtᴰ		เจ็บ
489	torn	*qaːtᴰ	ขาด
490	plugged	*sakᴬ		เสียบ
491	bruised (1)	*ɟamᶜ	ช้ำ
492	bruised (2)	*wokᴰ	ฟก
493	lost	*ʰloŋᴬ	หลง
494	alive	*ɲaŋᴬ	ยัง
495	strong, strength	*reːŋᴬ	แรง
496	weave, to (cloth)	*tamᴮ		สานถึง (ผ้า)
497	dye, to	*ɲwuːmᶜ	ย้อม
498	sew, to	*ɲepᴰ	เย็บ
499	embroider, to	*seːwᴮ		ปัก
500	weave, to (baskets, mats)	*saːn	สาน
501	sow, to; scatter, to	*C̥.waːlᴮ	หว่าน
502	transplant, to	*t.namᴬ	ดำ
503	plant, to	*plwɯːkᴰ	ปลูก
504	sift, to	*qrɤŋᴬ	ร่อน
505	imprison, to	*k.raŋᴬ	ขัง
506	hunt, to	*p.rawᴮ		ล่า
507	mark, to; aim, to	*ʰmaːjᴬ	หมาย
508	shoot, to	*ɲɯŋᴬ	ยิง
509	poison (fish), to	*C̥.bɯəᴬ	เบื่อ
510	tend animal, to	*ɟɯǝŋᶜ		ดูแล
511	raise, to	*liəŋᶜ	เลี้ยง
512	make noise, to	*ɗaŋᴬ	ดัง
513	differ, to	*taːŋᴮ	ต่าง
514	count, to	*napᴰ	นับ
515	heap up, to	*koːŋᴬ	กอง
516	weigh, to	*ɟaŋᴮ	ชั่ง
517	announce, to	*paːwᴮ	ป่าว
518	answer, to	*χaːnᴬ	ขาน
519	ask, to	*c.raːmᴬ	ถาม
520	beg, to	*k.roːᴬ	ขอ
521	order, to; blow the nose, to	*saŋᴮ	สั่ง
522	scold, to; revile, to	*ɗaːᴮ	ด่า
523	warn, to	*tɯǝnᴬ	เตือน
524	weep, to	*t.hajᶜ	(ร้อง)ไห้
525	moan, to	*graːŋᴬ	คราง
526	bark, to	*ʰrawᴮ	เห่า
527	crow, to	*χalᴬ	ขาน
528	laugh, to	*krɯəwᴬ	หัว(เราะ)
529	recite, to	*ʔaːnᴮ	อ่าน
530	open (the mouth), to	*ʔaːᶜ	อ้า
531	eat, to	*kɯɲᴬ	กิน
532	chew, to	*giəwᶜ	เคี้ยว
533	lick, to	*C̬.lwiəᴬ	เลีย
534	put out of the mouth, to	*ɣaːjᴬ	คาย
535	vomit, to	*rwɯəkᴰ	ราก	อาเจียน
536	take a bite, to	*katᴰ	กัด
537	hold in the mouth, to	*ʔɤmᴬ	อม
538	bite, to	*C̬.qɤpᴰ	ขบ
539	nibble, to; peck, to	*tɔːtᴰ	ตอด
540	kiss, to	*cuːpᴰ	จูบ
541	yawn, to	*ʰraːwᴬ	หาว
542	blow, to	*powᴮ	เป่า
543	snore, to	*klɤlᴬ	กรน
544	cough, to	*ʔajᴬ	ไอ
545	hold the breath, to	*klanᶜ	กลั้น
546	hug, to; embrace, to	*koːtᴰ	กอด
547	build, to	*koːᴮ	ก่อ
548	close (the eyes), to	*ʰlapᴰ	หลับ
549	lie down, to, sleep, to	*nwɯːnᴬ	นอน
550	incubate, to	*wakᴰ	ฟัก
551	hold in the jaws, to	*gaːpᴰ	คาบ
552	hold in the closed hand, to	*kamᴬ	กำ
553	take up in the two cupped hands, to	*koːpᴰ	กอบ
554	pick up, to	*ˀjipᴰ	หยิบ
555	grasp, to; perch, to	*capᴰ	จับ
556	squeeze, to	*galᶜ	คั้น
557	pinch, to	*ʰniːpᴰ	หนีบ
558	raise, to	*ɲɤkᴰ	ยก
559	lift, to	*ɲoːᴬ	ยอ
560	carry in the arms, to	*ʔuːmᶜ	อุ้ม
561	carry (a bag), to	*triːwᶜ	หิ้ว
562	carry on the back, to	*trwaːmᴬ	หาม
563	pull, to; drag, to	*C̬.laːkᴰ	ลาก
564	bend over, to	*kɤmᶜ	ก้ม
565	turn upside down or inside out, to	*pliːnᶜ	ปลิ้น
566	lean back, to	*ʔiːŋᴬ	เอน
567	point, to	*ɟiːᶜ	ชี้
568	stroke, to; caress, to	*C̬.luːpᴰ	ลูบ
569	scratch, to	*kawᴬ	เกา
570	put, to	*s.cɤːlᴮ	ใส่
571	snap, to	*ɓliːtᴰ	ดีด
572	stamp (on), to	*dɯːpᴰ	(กระ)ทืบ
573	step on, to (1)	*ɲamᴮ	ย่ำ
574	step on, to (2)	*ˀjiǝpᴰ	เหยียบ
575	repeat, to	*zamᶜ	ซ้ำ
576	tremble, to	*salᴮ	สั่น
577	shake, to	*C̥.wajᴬ	ไหว
578	wrestle, to	*plamᶜ	ปล้ำ
579	twist, to; wring, to	*ɓitᴰ	บิด
580	stretch out, to	*ˀjiətᴰ	เหยียด
581	sit, to	*naŋᴮ	นั่ง
582	come, to	*ʰmaːᴬ	มา
583	go, to	*pajᴬ	ไป
584	arrive, to	*C̬.tɤŋᴬ	ถึง
585	go upward, to	*mɯəᴬ		ขึ้น
586	ascend to	*χɯnᶜ	ขึ้น
587	descend, to	*n̩.loŋᴬ	ลง
588	enter, to	*χawᶜ	เข้า
589	exit, to	*ʔoːkᴰ	ออก
590	cross, to	*χaːmᶜ	ข้าม
591	cross over, to	*kwaːᴮ	กว่า
592	drop, to	*tokᴰ	ตก
593	fall off, to	*ʰlɤnᴮ	หล่น
594	fall down, to	*lɤmᶜ	ล้ม
595	slip and fall, to	*blaːtᴰ	พลัด
596	stand, to	*C̥.ɟɯːnᴬ	ยืน
597	walk, to	*praːjᶜ		เดิน
598	fly, to	*ɓilᴬ	บิน
599	crawl, to	*g.lwɤːnᴬ	คลาน
600	crawl over, to	*twajᴮ	ไต่
601	climb, to	*piːnᴬ	ปีน
602	flow, to	*ʰlwajᴬ	ไหล
603	flood, to	*C̬.tuǝmᴮ	ท่วม
604	spill, to	*ɓaːᴮ	บ่า	หก
605	pour, to	*rwaːtᴰ	ราด
606	swim, to	*loːjᴬ	ลอย	ว่ายน้ำ
607	float, to	*wuːᴬ	ฟู	ลอย
608	sink, to	*cɤmᴬ	จม
609	dive, to	*ɗamᴬ	ดำ
610	close, to	*hapᴰ	หับ	ปิด
611	revolve, to; spin, to	*panᴮ	ปั่น	หมุน
612	go hungry, to	*ʔɤtᴰ	อด
613	hate, to	*ɟaŋᴬ	ชัง	เกลียด
614	quit, to	*ˀjaːᴮ	อย่า	เลิก
615	see, to	*tranᴬ	เห็น
616	hear, to	*ŋinᴬ	ยิน
617	taste, to	*ɟimᴬ	ชิม
618	smell (tr.), to	*ɗɤmᴬ	ดม
619	forget, to	*lɯːmᴬ	ลืม
620	dream, to	*hwanᴬ	ฝัน
621	believe, to	*ɟɯǝᴮ	เชื่อ
622	recognize, to	*cakᴰ	(รู้)จัก
623	know, to	*rɯːwᶜ	รู้
624	be, to; b̩ecome, to	*m̩.pelᴬ	เป็น
625	be (in a place), to	*ˀjuːᴮ	อยู่
626	fear, to (1)	*ʰlaːwᴬ		กลัว
627	fear, to (2)	*jaːnᶜ	ยั่น	กลัว
628	itch, to (1)	*ɣalᴬ	คัน
629	itch, to (2)	*ɣomᴬ		คัน
630	seek, to	*kraᴬ	หา
631	join, to	*toːᴮ	ต่อ	เข้าร่วม
632	divide, to	*panᴬ	ฝาน
633	separate, to	*braːkᴰ	พราก
634	castrate, to	*toːnᴬ	ตอน
635	cut, to	*tacᴰ	ตัด
636	slash, to	*walᴬ	ฟัน
637	chop, to	*tramᶜ	ห้ำ	สับ
638	weed, to	*ɓlaːjᴬ	ดาย
639	break, to	*t.rakᴰ	หัก
640	burst, to	*p.reːkᴰ	แตก
641	pluck, to	*C̥.decᴰ	เด็ด
642	take down, to; put down, to	*ploŋᴬ	ปลง
643	peel, to	*poːkᴰ	ปอก
644	hammer, to	*ɣoːlᶜ	ค้อน
645	pound, to	*tamᴬ	ตำ
646	pound (rice), to	*zoːmᶜ	ซ้อม
647	slap, to	*tɤpᴰ	ตบ
648	pound, to (2)	*dupᴬ	ทุบ
649	pound, to (1)	*toːkᴰ	ตอก
650	come into contact, to	*C̬.tɯːkᴰ	ถูก
651	tie, to	*cm̩.rukᴰ	ผูก
652	tie up, to	*laːmᴮ	ล่าม
653	undo, to; untie, to	*keːᶜ	แก้
654	fold, to	*bapᴰ	พับ
655	fold double, to	*dopᴰ	ทบ
656	stretch, to	*ɲɯːtᴰ	ยืด
657	erect, to	*taŋᶜ	ตั้ง
658	plug (a hole), to	*ʔwɯtᴰ	อุด
659	salt, to	*ʔɯǝpᴰ		เติมเกลือ
660	pickle, to	*ɗoːŋᴬ	ดอง
661	soak, to (2)	*ʰmaːᴮ
662	scoop, to	*takᴰ	ตัก
663	soak, to (1)	*ɟeːᴮ	แช่
664	burn (intr.), to	*ʰmajᶜ	ไหม้
665	burn (tr.), to	*prawᴬ	เผา
666	roast, to	*ˀjɯəŋᶜ	ย่าง
667	boil (tr.), to	*tomᶜ	ต้ม
668	boil (intr.), to	*ɗɤːtᴰ	เดือด
669	scald, to	*luəkᴰ	ลวก
670	cook (rice), to	*truŋᴬ	หุง
671	steam, to	*ʰnɯŋᶜ	นึ่ง
672	make a fire, to	*ɗaŋᴬ		จุด
673	extinguish, to	*ɗapᴰ	ดับ
674	roof, to	*mwuŋᴬ	มุง
675	cover (with cloth), to	*hɤmᴮ	ห่ม
676	deceive, to	*braːŋᴬ	พราง
677	buy, to	*z.ɟɯːᶜ	ซื้อ
678	sell, to	*p.qaːj	ขาย
679	borrow, to	*ˀjɯːmᴬ	ยืม
680	defeat, to; be defeated, to	*beːᶜ	แพ้
681	have, to	*miːᴬ	มี
682	take, to	*ʔawᴬ	เอา
683	obtain, to	*ɗajᶜ	ได้
684	pick, to	*kepᴰ	เก็บ
685	steal, to	*C̬.lakᴰ	ลัก
686	give, to	*haɰᶜ	ให้
687	dust off, to	*pacᴰ	ปัด
688	sweep, to	*kwaːtᴰ	กวาด
689	wipe, to	*ɟetᴰ	เช็ด
690	rinse, to	*C.lwɤːŋᶜ	ล้าง
691	wash (clothes), to	*zakᴰ	ซัก
692	wash, to	*zaːwᴬ	ซาว
693	bathe, to	*ʔaːpᴰ	อาบ
694	teach, to	*soːlᴬ	สอน
695	rest, to	*bakᴰ	พัก
696	wait, to	*craːᶜ	ท่า
697	be left over, to	*ʰlɯəᴬ	เหลือ
698	leak, to	*rwoːᴮ	รั่ว
699	awaken (someone), to	*plokᴰ	ปลุก
700	wake up, to	*k.tɯːnᴮ	ตื่น
701	grow, to; rise, to	*ʰmaːᶜ		เติบโตเพื่อ; ลุกขึ้น
702	shrink, to	*ʰrotᴰ	หด
703	disappear, to	*ʰrwɤːjᴬ	หาย
704	die, to	*p.taːjᴬ	ตาย
705	kill, to	*qaːᶜ	ฆ่า
706	expose to the sun, to	*p.raːkᴰ	ตาก
707	hang up, to	*qweːnᴬ	แขวน
708	hang down, to	*hoːjᶜ	ห้อย
709	smear, to	*daːᴬ	ทา
710	lay (a cloth, etc.) across, to	*baːtᴰ	พาด
711	drive away, to	*k.rapᴰ	ขับ
712	chase, to	*lajᴮ	ไล่
713	be finished, to	*leːwᶜ	แล้ว
714	to commission	*ʑaɰᶜ	ใช้
715	entrust, to	*ʰwaːkᴰ	ฝาก
716	pronoun, 1s (weak)	*kuːᴬ	กู
717	pronoun, 1s (strong)	*kawᴬ		กู
718	pronoun, 2s (weak)	*mɯŋᴬ	มึง
719	pronoun, 2s (strong)	*maɰᴬ		มัง
720	pronoun, 3s (weak)	*mɯnᴬ		มัน
721	pronoun, 3s (strong)	*manᴬ	มัน
722	pronoun, 1p	*rawᴬ	เรา
723	one	*nɯːŋᴮ	หนึ่ง
724	two	*soːŋᴬ	สอง
725	three	*saːm	สาม
726	four	*siːᴮ	สี่
727	five	*haːᶜ	ห้า
728	six	*krokᴰ	หก
729	seven	*cetᴰ	เจ็ด
730	eight	*peːtᴰ	แปด
731	nine	*kɤwᶜ	เก้า
732	hundred; string, to	*roːjᶜ	ร้อย
733	single, only one	*ɗiəwᴬ	เดียว
734	pair	*guːᴮ	คู่
735	how many, several	*kiːᶜ	กี่
736	all	*daŋᴬ	ทั้ง
737	many, much	*ʰlaːjᴬ	หลาย
738	little, few	*ʰnoːjᴮ	น้อย
739	one or so, any	*sakᴰ	สัก
740	half	*grɤŋᴮ	ครึ่ง
741	each other, together	*kanᴬ	กัน
742	other	*ʔɯːnᴮ	อื่น
743	measure from thumb to fingertip	*ɣɯːpᴰ	คืบ
744	bite (n.), speech	*gamᴬ	คำ
745	classifier for things	*ʔalᴬ	อัน
746	cord, string	*saːjᴬ	สาย
747	classifier for long, thin, object	*selᶜ	เส้น
748	classifier for tools	*mwaːkᴰ		ลักษณะนามสำหรับเครื่องมือ
749	litter (of young)	*groːkᴰ	ครอก
750	time (classifier)	*bajᴬ		ครั้ง
751	name of first month	*ciǝŋᴬ		เดือนอ้าย
752	last (year)	*klaːjᴬ	(ปี)กลาย
753	daytime	*ŋwanᴬ	วัน
754	night	*ɣɯːnᴬ	คืน
755	day	*mwɯːᶜ	มื้อ
756	morning, early	*ɟawᶜ	เช้า
757	night	*ɣamᴮ	ค่ำ
758	late at night	*ɗɯkᴰ	ดึก
759	meal, early	*ŋaːjᴬ	งาย
760	meal, late	*C̬.lwiːŋᴬ	แลง
761	meal, evening	*ɟm̩.rawᴬ		มื้อเย็น
762	day before yesterday	*zɯːnᴬ	(วาน)ซืน
763	yesterday	*ŋwaːᴬ	(เมื่อ)วาน
764	tomorrow	*ɟm̩.rukᴰ	พรุ่ง(นี้)
765	day after tomorrow	*C̬.rɯːᴬ	(มะ)รืน
766	year	*piːᴬ	ปี
767	upstream, above	*ʰnɯəᴬ	เหนือ
768	downstream, below	*taɰᶜ	ใต้
769	below	*lwɤːŋᴮ	ล่าง
770	inside	*C̥.daɰᴬ	ใน
771	outside	*l̩.noːkᴰ	นอก
772	middle	*klaːŋᴬ	กลาง
773	side	*C̥.bɯǝŋᶜ	เบื้อง	ด้านข้าง
774	this	*najᶜ	นี้
775	before	*koːnᴮ	ก่อน
776	tip, end	*plaːjᴬ	ปลาย
777	tip, highest point	*ɲoːtᴰ	ยอด
778	edge	*riːmᴬ	ริม
779	gradually, slowly	*gɔːjᴮ	ค่อย
780	not (strong 1)	*ɓawᴮ		บ่
781	not (strong 2)	*boːᴮ	บ่
782	not (weak)	*miːᴬ	มิ
783	not yet	*pajᴮ	ไป่
784	do not	*ʰɲaːᴮ	อย่า
785	which	*ɗaɰᴬ	ใด
786	also	*koːᶜ	ก็
787	with, and	*kapᴰ	กับ
788	matter	*ɣwaːmᴬ	ความ

อ้างอิง

1. ตามที่ใช้ในนิพนธ์ต่าง ๆ ของสาขาภาษาศาสตร์ในมหาวิทยาลัยของไทย เช่น [1]
2. http://language.psy.auckland.ac.nz/austronesian/language.php?id=698
3. Downer, G.B. (1963). "Chinese, Thai, and Miao-Yao". ใน Shorto, H.L. (บ.ก.). Linguistic Comparison in South East Asia and the Pacific (PDF). School of Oriental and African Studies, University of London. pp. 133–139.
4. Luo, Yong-Xian (2008). "Sino-Tai and Tai–Kadai: Another Look". ใน Diller, Anthony; Edmondson, Jerold A.; Luo, Yong-Xian (บ.ก.). The Tai–Kadai Languages. Routledge Language Family Series. Psychology Press. pp. 9–28. ISBN 978-0-7007-1457-5.
5. Gedney, William J. (1972). A Checklist for Determining Tones in Tai Dialects. In M. E. Smith (Ed.). Studies in Linguistics: In Honor of George L. Trager (pp. 423-437). Mouton.
6. Owen, R. W. (2012). A tonal analysis of contemporary Tai Khuen varieties. Journal of the Southeast Asian Linguistics Society (JSEALS), 5, 12-31.
7. Manson, Ken. (2009). Prolegomena to Reconstructing Proto-Karen. La Trobe Papers in Linguistics, 12. Available at [2]
8. Morey, Stephen. (2014). Studying tones in North East India: Tai, Singpho and Tangsa. Language Documentation & Conservation, 8, 637–671.
9. Gedney (1972)
10. "Tones of Thai Song Varieties" (PDF). Pacling.anu.edu.au. สืบค้นเมื่อ 17 July 2016.
11. Jackson, Eric M., Emily H.S. Jackson, and Shuh Huey Lau (2012). A sociolinguistic survey of the Dejing Zhuang dialect area. SIL Electronic Survey Reports 2012-036, SIL International, East Asia Group.
12. Pittayawat Pittayaporn (2015). Proto-Tai negation system from Comparative and Historical Thai perspectives. [3]
13. Pittayaporn, Pittayawat. (2009). The Phonology of Proto-Tai. (Doctoral dissertation). Department of Linguistics, Cornell University.

• Brown, J. Marvin. From Ancient Thai to Modern Dialects. Bangkok: Social Science Association Press of Thailand, 1965.
• Gedney, William J., and Thomas J. Hudak. William J. Gedney's Southwestern Tai Dialects: Glossaries, Texts and Translations. [Ann Arbor, Mich.]: Center for South and Southeast Asian Studies, University of Michigan, 1994. Print.

แหล่งข้อมูลอื่น

พจนานุกรม

• [4] Database query to Tai-Kadai etymology (อังกฤษ)
• [5] Thai Lexicography Resources (อังกฤษ)