มณฑลสุราษฎร์

มณฑลสุราษฎร์ หรือเดิมชื่อ มณฑลชุมพร เป็นมณฑลที่ประกอบด้วย 4 เมือง คือ ชุมพร หลังสวน ไชยา และกาญจนดิษฐ์ หรือปัจจุบันคือพื้นที่ในจังหวัดชุมพรและสุราษฎร์ธานี ตั้งที่บัญชามณฑลที่ชุมพร (ต่อมาย้ายที่ทำการไปอยู่ที่เมืองไชยาใหม่ จึงได้เปลี่ยนชื่อมณฑลไปด้วย) เป็นมณฑลที่เป็นแหล่งทรัพยากรทางธรรมชาติที่มีคุณค่าทางเศรษฐกิจทั้งแร่ธาตุและป่าไม้ ได้แก่ ดีบุก ถ่านหิน ทองคำ และผลิตภัณฑ์จากป่าทั้งพืชและสัตว์ โดยเฉพาะมีช้างมากจนเรียกว่า ดงช้าง

มณฑลสุราษฎร์
มณฑลเทศาภิบาล
พ.ศ. 2439 – 2468
ยุคทางประวัติศาสตร์	รัตนโกสินทร์
• จัดตั้ง	พ.ศ. 2439
• สิ้นสุด	พ.ศ. 2468
ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ	ไทย

ประวัติ

สมัยระบบกินเมือง เมืองชุมพรตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของเจ้าเมืองนครศรีธรรมราช ซึ่งส่วนใหญ่เป็นตระกูล ณ นคร สาเหตุในการจัดตั้งมณฑลชุมพร เพราะทางกรุงเทพเห็นว่าไม่มีประสิทธิภาพในการควบคุมกำลังคนของหัวเมืองเหล่านี้ อีกทั้งมีการคุกคามของมหาอำนาจชาวตะวันตกที่กำลังสนใจคอคอดกระในเขตเมืองชุมพรและกระบุรี เป็นส่วนแคบสุดของแหลมมลายูและอาจเป็นเส้นทางย่นระยะทางไปตะวันออกไกลได้ จึงได้จัดตั้งมณฑลชุมพร เมื่อวันที่ 12 ตุลาคม พ.ศ. 2439 โดยตั้งเป้าหมายจะให้เป็นมณฑลทำนุบำรุงการค้า และแต่งตั้งพระยารัตนเศรษฐี (คอซิมก๊อง) เป็นข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลชุมพร พระยารัตนเศรษฐีเลือกที่ตั้งว่าการมณฑลที่ริมคองท่าตะเภา ใกล้บ้านเจ้าเมืองในสมัยระบบกินเมือง จากนั้นพระยาวรสิทธิ์เสวีวัตร (ใต้ฮัก ภัทรนาวิก) ดำรงตำแหน่่งข้าหลวงเทศาภิบาลระหว่าง พ.ศ. 2444–2448 และได้ย้ายที่ตั้งว่าการมณฑลไปอยู่ที่เมืองไชยา และได้เปลี่ยนชื่อเป็น "มณฑลสุราษฎร์" เมื่อ พ.ศ. 2458

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ฐานะการคลังประเทศตกอยู่ในภาวะขาดดุลมาตลอด รัฐบาลจึงต้องการตัดงบประมาณ จึงได้ยุบมณฑลสุราษฎร์เมื่อ พ.ศ. 2468

การปฏิรูป

การแบ่งเขตการปกครองในสมัยพระยารัตนเศรษฐี (คอซิมก๊อง) เมืองชุมพรประกอบด้วย 4 อำเภอ คือ อำเภอชุมพร อำเภอปะทิว อำเภอท่าแซะ และอำเภอกำเนิดนพคุณ เมืองหลังสวนประกอบด้วย 3 อำเภอ คือ อำเภอหลังสวน อำเภอสวี และอำเภอพะโต๊ะ เมืองไชยาประกอบด้วย 4 อำเภอ คือ อำเภอไชยา อำเภอพุนพิน อำเภอประสงค์ และอำเภอคีรีรัฐนิคม เมืองกาญจนดิษฐ์ประกอบด้วย 4 อำเภอ คือ อำเภอกาญจนดิษฐ์ อำเภอพุมควง อำเภอกะแดะ และอำเภอเกาะ เจ้าเมืองแบบเก่าได้รับตำแหน่งผู้ว่าราชการเมือง

รายชื่อข้าหลวงเทศาภิบาล

• พระยารัตนเศรษฐี (คอซิมก๊อง) พ.ศ. 2439–2443
• พระยาวรสิทธิ์เสวีวัตร (ใต้ฮัก ภัทรนาวิก) พ.ศ. 2444–2448
• พระยามหิบาลบริรักษ์ (สวัสดิ์ ภูมิรัตน์) พ.ศ. 2448–2455
• พระยาคงคาธราธิบดี (พลอย ณ นคร) พ.ศ. 2455–2468

อ้างอิง

1. วุฒิชัย มูลศิลป์. "มณฑลเทศาภิบาล : วิเคราะห์เปรียบเทียบ" (PDF). สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย. p. 15.
2. จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช). พระราชกรณียกิจสำคัญในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว, เล่ม 3 (พระนคร : ศึกษาภัณฑ์พาณิชย์, 2512), 34
3. การเมืองการปกครองของมณฑลชุมพร พ.ศ. 2439-2468, 38.
4. การเมืองการปกครองของมณฑลชุมพร พ.ศ. 2439-2468, 42.
5. การเมืองการปกครองของมณฑลชุมพร พ.ศ. 2439-2468, 59.
6. "ประกาศ เปลี่ยน นาม อำเภอ นาม เมือง และ นาม มณฑล" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา.
7. การเมืองการปกครองของมณฑลชุมพร พ.ศ. 2439-2468, 163.
8. การเมืองการปกครองของมณฑลชุมพร พ.ศ. 2439-2468, 63.

บรรณานุกรม

• ฤทธิ์ชู, สารูป. การเมืองการปกครองของมณฑลชุมพร พ.ศ. 2439-2468 (PDF). มหาวิทยาลัยศิลปากร.