ศาลแขวง (ประเทศไทย)

ศาลแขวง เป็นศาลยุติธรรมที่พิจารณาคดีทั้งคดีแพ่งซึ่งราคาทรัพย์สินที่พิพาทหรือจำนวนเงินที่ฟ้องไม่เกิน 300,000 บาท (พระธรรมนูญศาลยุติธรรม ม.25 (4)) และคดีอาญาที่มีโทษจำคุกไม่เกิน 3 ปี หรือปรับไม่เกิน 60,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ แต่ทั้งนี้จะลงโทษจำคุกเกิน 6 เดือน หรือปรับเกิน 10,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ ซึ่งโทษจำคุกหรือปรับนั้นอย่างหนึ่งอย่างใดหรือทั้งสองอย่างเกินอัตราที่กล่าวแล้วไม่ได้ (พระธรรมนูญศาลยุติธรรม ม.25 (5)) ถ้าศาลแขวงเห็นว่าสมควรลงโทษจำเลยเกินอัตราดังกล่าวแล้วก็ให้มีอำนาจพิพากษาได้แต่จะต้องให้ผู้พิพากษาอย่างน้อย 1 คนตรวจสำนวน และลงลายมือชื่อในคำพิพากษา เป็นองค์คณะ

ประวัติ

ในสมัยรัชกาลที่ 1 ประเทศไทยยังปกครองแบบจตุสดมภ์ กรมเมืองหรือที่เรียกกันว่า “กรมพระนครบาล” เป็นกรมหนึ่งในจตุสดมภ์ มีหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อยในกรุงเทพมหานคร มีศาลในสังกัดเรียกว่า “ศาลนครบาล” กรมพระนครบาลได้จัดตั้งกองตระเวนขึ้น 2 กอง คือ กองตระเวนซ้ายและกองตระเวนขวา มีพลตระเวนทำหน้าที่จับผู้ร้ายให้ผู้ใหญ่ในกรมชำระตัดสินความได้เอง โดยยังไม่มีผู้พิพากษาตัดสินความได้อย่างในปัจจุบัน

ในปี พ.ศ. 2417 มีการปรับปรุงกิจการตำรวจซึ่งเรียกว่า “พลตระเวน” ในกรุงเทพมหานครออกเป็น 3 กอง พลตระเวนทั้งสามกองนี้ เมื่อจับผู้ร้ายได้ก็ชำระความเอง เรียกว่า “ศาลพลตระเวน” สังกัดกรมพระนครบาล หลังจากประกาศตั้งกระทรวงยุติธรรมแล้ว ในปี พ.ศ. 2436 (ร.ศ.111) ได้มีพระราชบัญญัติจัดตั้ง "ศาลโปริสภา" เป็นศาลกองตระเวนสำหรับกรุงเทพมหานคร โดยยกเลิกศาลพลตระเวนเดิม ศาลโปริสภาที่จัดตั้งขึ้นมีอำนาจชำระและตัดสินความอาญาลหุโทษเฆี่ยน (ทวน) 50 ทีลงมา และโทษจำไม่ถึงคุก จำที่ตะรางตั้งแต่ 6 เดือนลงมา หรือปรับไม่เกิน 2 ชั่ง (160 บาท) ส่วนคดีแพ่งมีอำนาจชำระและตัดสินความทุนทรัพย์ไม่เกิน 2 ชั่ง (160 บาท)

ในปี พ.ศ. 2437 (ร.ศ.113) มีประกาศตั้งศาลโปริสภาขึ้นในกรุงเทพมหานครเพิ่มอีก 3 ศาล รวมเป็น 4 ศาล คือ ศาลโปริสภาเดิมเป็นศาลโปริสภาที่ 1 มีเขตอำนาจตามเขตอำนาจของศาลแขวงพระนครใต้ในปัจจุบัน ศาลโปริสภาที่ 2 มีเขตอำนาจตามเขตอำนาจของศาลแขวงพระนครเหนือในปัจจุบัน ศาลโปริสภาที่ 3 มีเขตอำนาจตามเขตอำนาจของศาลแขวงธนบุรีในปัจจุบัน และศาลโปริสภาที่ 4 มีเขตอำนาจตามเขตอำนาจของศาลจังหวัดตลิ่งชันในปัจจุบัน นอกจากประกาศตั้งศาลโปริสภาเพิ่มแล้ว ตามประกาศดังกล่าวยังให้งดเว้นการลงโทษทวน (เฆี่ยนตีด้วยลวดหนัง) เปลี่ยนเป็นโทษจำขังแทนเป็นครั้งแรก ศาลโปริสภาที่ 1 และที่ 2 ตั้งอยู่ฝั่งพระนครมีปริมาณคดีมาก ส่วนศาลโปริสภาที่ 3 ที่ 4 ซึ่งตั้งอยู่ฝั่งธนบุรีมีปริมาณคดีน้อย ในปี พ.ศ. 2438 จึงประกาศยกเลิกศาลโปริสภาที่ 4 ศาลโปริสภาที่ 3 จึงมีเขตอำนาจในท้องที่ฝั่งธนบุรีทั้งหมด

ในปลายรัชสมัยรัชกาลที่ 5 ได้จัดทำพระธรรมนูญศาลยุติธรรมเรียกว่า “พระธรรมนูญศาลยุติธรรม ร.ศ.127 (พ.ศ. 2452) ” แบ่งศาลออกเป็น ศาลในกรุงเทพมหานครและศาลหัวเมือง ศาลโปริสภาเป็นศาลในกรุงเทพฯ ศาลแขวงเป็นศาลในหัวเมือง ตามพระธรรมนูญศาลยุติธรรมฉบับนี้ บัญญัติชื่อศาลแขวงในหัวเมือง ส่วนในกรุงเทพมหานคร ยังใช้คำว่าศาลโปริสภาอยู่ต่อไปจนถึง พ.ศ. 2478 มีการประกาศใช้พระธรรมนูญศาลยุติธรรม พ.ศ. 2478 ใช้คำว่าศาลแขวงทั้งในกรุงเทพมหานครและหัวเมือง ในปีเดียวกันนี้ มีพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลแขวงสำหรับจังหวัดพระนครและธนบุรี พ.ศ. 2478 ให้ตั้งศาลแขวงพระนครใต้ ศาลแขวงพระนครเหนือ และศาลแขวงธนบุรีขึ้น แบ่งเขตอำนาจตามเขตอำนาจเดิมของศาลโปริสภาที่ 1 ที่ 2 และที่ 3 ตามลำดับ

ศาลแขวง

ศาลแขวง ตั้งขึ้นเพื่อแบ่งเบาภาระของศาลแพ่ง ศาลอาญา และศาลจังหวัด มีเฉพาะจังหวัดใหญ่ๆ ได้แก่

ส่วนกลาง

• ศาลแขวงพระนครเหนือ
• ศาลแขวงพระนครใต้
• ศาลแขวงธนบุรี
  • มีเขตตลอดท้องที่เขตบางขุนเทียน เขตราษฎร์บูรณะ เขตจอมทอง และเขตทุ่งครุ กรุงเทพมหานคร
• ศาลแขวงดุสิต
• ศาลแขวงปทุมวัน
• ศาลแขวงดอนเมือง
• ศาลแขวงบางบอน

ภาคกลาง ศาลแขวงนนทบุรี ศาลแขวงพระนครศรีอยุธยา ศาลแขวงลพบุรี ศาลแขวงนครปฐม ศาลแขวงราชบุรี ศาลแขวงเพชรบุรี ศาลแขวงสุพรรณบุรี ศาลแขวงชลบุรี ศาลแขวงพัทยา จังหวัดชลบุรี ศาลแขวงสระบุรี ศาลแขวงสมุทรปราการ ศาลแขวงสมุทรสาคร ศาลแขวงฉะเชิงเทรา

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ศาลแขวงขอนแก่น ศาลแขวงชัยภูมิ ศาลแขวงนครพนม ศาลแขวงนครราชสีมา ศาลแขวงพิมาย จังหวัดนครราชสีมา ศาลแขวงครบุรี จังหวัดนครราชสีมา ศาลแขวงบุรีรัมย์ ศาลแขวงพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม ศาลแขวงร้อยเอ็ด ศาลแขวงสุวรรณภูมิ จังหวัดร้อยเอ็ด ศาลแขวงศรีสะเกษ ศาลแขวงสกลนคร ศาลแขวงสุรินทร์ ศาลแขวงอุดรธานี ศาลแขวงอุบลราชธานี

ภาคเหนือ ศาลแขวงเชียงราย ศาลแขวงเชียงใหม่ ศาลแขวงเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ศาลแขวงปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน ศาลแขวงเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย ศาลแขวงปัว จังหวัดน่าน ศาลแขวงแพร่ ศาลแขวงลำปาง ศาลแขวงพิษณุโลก ศาลแขวงนครไทย จังหวัดพิษณุโลก ศาลแขวงกำแพงเพชร ศาลแขวงนครสวรรค์ ศาลแขวงลาดยาว จังหวัดนครสวรรค์

ภาคใต้ ศาลแขวงนครศรีธรรมราช ศาลแขวงทุ่งสง จังหวัดนครศรีธรรมราช ศาลแขวงสุราษฎร์ธานี ศาลแขวงสงขลา ศาลแขวงภูเก็ต ศาลแขวงตรัง ศาลแขวงพัทลุง ศาลแขวงกระบี่

อ้างอิง

1. ศาลแขวงธนบุรี