เขาพระสุเมรุ

เขาพระสุเมรุ ตามคติในศาสนาพราหมณ์ ศาสนาพุทธ และศาสนาเชน คือภูเขาที่เป็นศูนย์กลางของโลกหรือจักรวาล เป็นที่อยู่ของสิ่งมีวิญญาณในภพและภูมิต่าง ๆ ของสัตวโลก

ภาพจิตรกรรมฝาผนัง เขาพระสุเมรุ

เขาพระสุเมรุตั้งอยู่เหนือน้ำ 84,000 โยชน์ มีภูเขารองรับ 3 ลูก โดยส่วนฐานคือ ตรีกูฏ (สามเส้าหรือสามยอด) มีภูเขาล้อมรอบ 7 ทิว เรียกว่าสัตบริภัณฑ์ คือ ยุคนธร กรวิก อิสินธร สุทัศ เนมินธร วินันตกะและอัสกัณ มีเทวดาจตุมหาราชิก และบริวารสถิตอยู่

ภายในจักรวาลมีภูเขาชื่อ หิมวา (หิมาลัย) ของจักรวาลทั้งหมด เป็นเทือกเขายาวติดกันเป็นพืด เรียกว่าเขาจักรวาล โดยแต่ละจักรวาลมีพระอาทิตย์ พระจันทร์ ดาวดึงส์ ยังมีมหาทวีปทั้ง 4 คือ

• อุตรกุรุทวีป ตั้งอยู่เหนือของภูเขาพระสุเมรุ
• บุพวิเทหทวีป ตั้งอยู่ทางตะวันออกของเขาพระสุเมรุ
• ชมพูทวีป ตั้งอยู่ตอนใต้เขาพระสุเมรุ คือโลกของเรา
• อมรโคยานทวีป ตั้งอยู่ทางตะวันตกของเขาพระสุเมรุ

ในมหาทวีปยังมีทวีปน้อย ๆ เป็นบริวารอีก 2000 ทวีป

ในทิศทั้ง 4 ของจักรวาล มีมหาสมุทรทั้ง 4 อันมีน้ำเต็มเป็นนิจ ประกอบด้วย

• ปิตสาคร ทางทิศเหนือ มีน้ำสีเหลือง
• ผลิกสาคร ทางทิศตะวันตก มีน้ำใสสะอาด เหมือนแก้วผลึก
• ขีรสาคร เกษียรสมุทร ทางทิศตะวันออก มีน้ำสีขาว
• นิลสาคร ทางทิศใต้ มีน้ำสีน้ำเงินอมม่วง

บนยอดเขาพระสุเมรุ คือสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ มีนครแห่งเทพที่ชื่อนครไตรตรึงษ์อยู่ มีพระอินทร์เทวราชเป็นผู้ปกครองทำหน้าที่เป็นเทวราชผู้อภิบาลโลก และพิทักษ์คุณธรรมให้แก่มนุษย์ ที่อยู่ของพระอินทร์เรียกว่าไพชยนต์มหาปราสาท ตรงกลางเป็นที่ประดิษฐานแท่นบัณฑุกัมพลอันเป็นทิพยอาสน์

ตำนานฝ่ายพราหมณ์เล่าว่า พระอิศวรทรงสร้างน้ำด้วยพระเสโท (เหงื่อ) สร้างแผ่นดินด้วยเมโท (ไคล) ของพระองค์ บางตำนานเล่าว่าทรงสำรอกพระมังสะในพระอุระออกมาบันดาลให้เป็นแผ่นดิน

อ้างอิง

1. อรรถกถารตนสูตร, ขททกนิกาย สุตตนิบาต, เล่มที่ 47 หน้า 36
2. http://www.yanravee.com/index.php?option=com_content&task=view&id=76&Itemid=30
3. http://www.ancientcity.com/?q=th/location/SumeruMountain+

ดูเพิ่ม

• ไตรภูมิพระร่วง
• เขาไกรลาส

แหล่งข้อมูลอื่น

• พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์
• เขาไกรลาส