เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แสง ในรัชกาลที่ 4

เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แสง (24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2389 — 24 พฤษภาคม พ.ศ. 2469) พระสนมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติการพระราชธิดาสองพระองค์คือพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประสานศรีใสและพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพศรีสอาด

เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แสง
เกิด	24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2389
เสียชีวิต	24 พฤษภาคม พ.ศ. 2469 (80 ปี)
คู่สมรส	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
บุตร	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประสานศรีใส พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพศรีสอาด
บิดามารดา	หม่อมเจ้านิ่ม ปาลกะวงศ์ หม่อมฟัก ปาลกะวงศ์ ณ อยุธยา

ประวัติ

เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แสง เกิดในวันที่ 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2389 เป็นธิดาของหม่อมเจ้านิ่ม ปาลกะวงศ์ โอรสในพระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหมื่นนราเทเวศร์กับหม่อมน้อย พระธิดาเจ้านครหลวงพระบาง มารดาคือหม่อมฟัก ปาลกะวงศ์ ณ อยุธยา ธิดาพระยาสุเรนทร์ราชเสนา (กลีบ)

หม่อมราชวงศ์แสงอายุได้ 9 ปี หม่อมเจ้านิ่มสิ้นชีพิตักษัย หม่อมเจ้าทินกรในพระสัมพันธวงศ์เธอ กรมหลวงเสนีบริรักษ์ ได้รับมาโกนจุกพร้อมหม่อมราชวงศ์ถนอม เสนีวงศ์ หม่อมราชวงศ์แสงได้อยู่กับหม่อมเจ้าฟักผู้เป็นอาบ้าง หม่อมเจ้าทินกรบ้าง จนอายุได้ 12 ปี หม่อมเจ้าฟักจึงได้นำตัวไปถวายเป็นละครหลวงอยู่ตำหนักพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดวงเดือน เมื่ออายุได้ 16 ปี ได้เข้ารับราชการเป็นเจ้าจอมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดปีละ 3 ชั่ง ต่อมาได้ประสูติการพระราชธิดาสองพระองค์จึงได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดปีละ 4 ชั่ง กับได้รับพระราชหีบหมากทองคำ เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แสงพำนักอยู่ในพระบรมหาราชวังตลอดในรัชกาลที่ 4 จนมาถึงรัชกาลที่ 5

เจ้าจอมมารดาเพ็งสนองพระเดชพระคุณประสูติการพระราชธิดาสองพระองค์คือ

1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประสานศรีใส (3 มีนาคม พ.ศ. 2408 — 4 กรกฎาคม พ.ศ. 2450)
2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประไพศรีสอาด (24 พฤษภาคม พ.ศ. 2410 — 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2453)

เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แสง เริ่มป่วยเป็นโรคท้องมารมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 5 แต่คงยังรักษาตัวอยู่ในพระบรมมหาราชวัง ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 6 มีอาการทรุดลงจึงย้ายออกมาอยู่บ้านพระยาสากลกิจประมวญ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงทรงพระราชทานหมอหลวงมารักษาโดยตลอด

เมื่อวันที่ 17 พฤษภาคม พ.ศ. 2469 เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แสง มีอาการทรุดหนักขึ้น และถึงแก่อนิจกรรมในวันที่ 24 พฤษภาคม พ.ศ. 2469 ได้รับพระราชทานโกศแปดเหลี่ยม ในการนี้สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าทรงรับอุปการะบำเพ็ญพระกุศลโดยตลอด ได้รับพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม เมื่อวันที่ 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2473

อ้างอิง

1. กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 71. คลังข้อมูลเก่า เก็บจาก แหล่งเดิม (PDF) เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2021-07-12. Check date values in: |year= (help)
2. ส.พลายน้อย. พระบรมราชินีและเจ้าจอมมารดาแห่งราชสำนักสยาม. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ : ฐานบุ๊คส์, 2554, หน้า 314
3. กัลยา เกื้อตระกูล. พระอัครมเหสี พระบรมราชินี พระชายานารี เจ้าจอมมารดา และเจ้าจอม ในรัชกาลที่ ๑-๗ กรุงเทพฯ : ยิปซี. 2552, หน้า 133
4. พระยาสากลกิจประมวญ (หม่อมหลวงแปลก ปาลกะวงศ์). ประชุมจดหมายเหตุเรื่องปราบกบฏเวียงจันท์ พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แสง. กรุงเทพ : โรงพิมพ์โสภณพิพรรณฒธนากร, พ.ศ. 2473. 60 หน้า.
5. ปัญหาพระยามิลินท์ เล่ม 2 ตอนมณฑลปัญหา. พระนคร : ราชบัณฑิตยสภา, 2475, หน้าปก
6. ราชกิจจานุเบกษา, การพระราชทานเพลิงพระศพและศพที่เมรุวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม พ.ศ. 2473, เล่มที่ 47 หน้าที่ 845 วันที่ 8 มิถุนายน 2473.