เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล)
มหาเสวกเอก เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี มีนามเดิมว่า หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล อดีตเสนาบดีกระทรวงวัง (ปัจจุบันคือสำนักพระราชวัง เทียบเท่าตำแหน่งเลขาธิการสำนักพระราชวัง) ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
มหาเสวกเอก เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล) ร.ว., ป.จ., ม.ป.ช., ม.ว.ม., ย.ร., ว.ภ., ว.ม.ล. | |
---|---|
เสนาบดีกระทรวงวัง | |
ดำรงตำแหน่ง 15 เมษายน พ.ศ. 2456 – 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2469 | |
กษัตริย์ | พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว |
ก่อนหน้า | พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ |
ถัดไป | พระยาวรพงศ์พิพัฒน์ |
ข้อมูลส่วนบุคคล | |
เกิด | 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2420 |
เสียชีวิต | 23 มกราคม พ.ศ. 2485 (64 ปี) |
บิดา | พระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นปราบปรปักษ์ |
มารดา | หม่อมทับ มาลากุล ณ อยุธยา |
คู่สมรส | ท่านผู้หญิงนงเยาว์ ธรรมาธิกรณาธิบดี เจ้าฟองแก้ว ณ เชียงใหม่ คุณวงศ์ บุญยะรังคะ |
ลายมือชื่อ |
ประวัติ
หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล เกิดเมื่อวันศุกร์ที่ 27 กรกฎาคม พ.ศ. 2420 แรม 2 ค่ำ เดือน 8 ปีฉลู เป็นโอรสในพระวรวงศ์เธอ กรมหมื่นปราบปรปักษ์ กับหม่อมทับ มาลากุล ณ อยุธยา
หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล เริ่มรับราชการในกรมมหาดเล็ก จนวันที่ 27 มีนาคม ร.ศ. 114 ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเป็นนายกวด มหาดเล็กหุ้มแพรต้นเชือกเวรฤทธิ์ ศักดินา 500 แล้วย้ายมารับราชการกรมวังเป็นจมื่นจงภักดีองค์ขวา ถือศักดินา ๘๐๐ เมื่อวันที่ 23 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2439
หม่อมราชวงศ์ปุ้มได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น พระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียร ถือศักดินา ๑๐๐๐ เมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2446ต่อมาในวันที่ 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2454 ได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งเป็น สมุหพระราชมณเฑียร และได้รับพระราชทานยศเป็น มหาเสวกเอก เมื่อวันที่ 26 กรกฎาคม พ.ศ. 2455จากนั้นในปี พ.ศ. 2456 ในรัชสมัยรัชกาลที่ 6 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นเสนาบดีกระทรวงวังเมื่อวันที่ 15 เมษายน พ.ศ. 2456และเป็นอธิบดีกรมศิลปากรเมื่อวันที่ 27 สิงหาคม พ.ศ. 2456
ต่อมาในวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456 ได้รับสถาปนาเป็นเจ้าพระยา มีสมญาจารึกในสุพรรณบัฏว่า เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี ศรีรัตนมณเฑียรบาล บรมราโชประการกิจจาภิรมย์ สรรโพดมราชธุรานุประดิษฐ ธรรมสุจริตวิบุลย์ มาลากุลวิวัฒน์ บำรุงรัตนราชประเพณี นิตยภักดีนฤปนารถ อันเตบุริกามาตย์มหานายก อรรคเสวกนนทิพาหมุรธาธร กิตติขจรเสนาบดี ศรีรัตนไตรยสรณธาดา อุดมอาชวาธยาไศรย อภัยพิริยบรากรมพาหุ
ท่านมีผลงานสำคัญคือเป็นผู้อำนวยการก่อสร้างวัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร ซึ่งเป็นวัดประจำรัชกาลที่ 5 สืบต่อจากพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าประดิษฐวรการ และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงสรรพสาตรศุภกิจ
ครอบครัว
เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี สมรสกับท่านผู้หญิงนงเยาว์ ธรรมาธิกรณาธิบดี ท.จ.ว. (ธิดาพระยาอภัยรณฤทธิ์ (จอมถวิล อมาตยกุล) กับคุณหญิงทรามสงวน) ในพระบรมราชินูปถัมภ์สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทั้งสองท่านมีบุตรธิดา ดังนี้
- หม่อมหลวงหญิงศิริปทุม มาลากุล
- หม่อมหลวงปม มาลากุล
- หม่อมหลวงประทิน มาลากุล
- หม่อมหลวงประสันน์ มาลากุล
- หม่อมหลวงหญิงประสาธะนี บุรณศิริ
- หม่อมหลวงปีกทิพย์ มาลากุล
- หม่อมหลวงปืนไทย มาลากุล
- หม่อมหลวงปุ่ม มาลากุล (ปุ่มทอง มาลากุล)
นอกจากนี้ เจ้าพระยาธรรมาธิกรราธิบดี ยังมีบุตรธิดากับภรรยาอื่นอีก ดังนี้
กับเจ้าฟองแก้ว ณ เชียงใหม่ ธิดาในเจ้าน้อยบัวละวงษ์ ณ เชียงใหม่ มีบุตร คือ
- หลวงมาลากุลวิวัฒน์ (หม่อมหลวงเทียม มาลากุล)
กับคุณวงศ์ บุญยะรังคะ มีบุตร ได้แก่
- หม่อมหลวงกวิน มาลากุล
- หม่อมหลวงหวิว มาลากุล
- หม่อมหลวงหวีด มาลากุล
อสัญกรรม
เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี ถึงแก่อสัญกรรม ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง เมื่อวันที่ 23 มกราคม พ.ศ. 2485 สิริอายุ 64 ปี
ยศ
ยศพลเรือน
- มหาเสวกเอก
ยศพระตำรวจ
- พระตำรวจตรี
ยศเสือป่า
- นายพลเสือป่า
เครื่องราชอิสริยาภรณ์
- พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์รัตนวราภรณ์ (ร.ว.) (ฝ่ายหน้า)
- พ.ศ. 2456 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 1 ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) (ฝ่ายหน้า)
- พ.ศ. 2459 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)
- พ.ศ. 2461 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)
- พ.ศ. 2461 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี ชั้นที่ 3 โยธิน (ย.ร.)
- พ.ศ. 2462 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์วัลลภาภรณ์ (ว.ภ.) (ฝ่ายหน้า)
- พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์วชิรมาลา (ว.ม.ล.)
- พ.ศ. 2462 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน (ร.ด.ม.(ผ))
- พ.ศ. 2464 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)
- พ.ศ. 2458 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 1 (ว.ป.ร.1)
- พ.ศ. 2469 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 2 (ป.ป.ร.2)
- พ.ศ. 2481 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 8 ชั้นที่ 1 (อ.ป.ร.1)
อ้างอิง
- เชิงอรรถ
- ↑ เรื่องตั้งเจ้าพระยาในกรุงรัตนโกสินทร์, หน้า 183 (เชิงอรรถ)
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานสัญญาบัตร, เล่ม 13, ตอน 1, 5 เมษายน ร.ศ. 114, หน้า 12
- พระราชทานสัญญาบัตร
- พระราชทานสัญญาบัตรขุนนาง
- พระบรมราชโองการ ประกาศ ตั้งสมุหพระราชมณเฑียร
- ↑ "พระราชทานยศ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 29: 1020. 4 สิงหาคม 2455. สืบค้นเมื่อ 6 มีนาคม 2564. Check date values in:
|accessdate=, |date=
(help) - พระบรมราชโองการ ประกาศ เลื่อนและตั้งตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงวัง
- พระบรมราชโองการ ประกาศ ย้ายกรมศิลปากร
- ราชกิจจานุเบกษา, พระบรมราชโองการ ประกาศ เลื่อนกรม ตั้งกรม ตั้งพระองค์เจ้า แลตั้งเจ้าพระยา, เล่ม 30, 11 พฤศจิกายน 2456, หน้า 348-351
- ศิลปวัฒนธรรมไทย เล่มที่ ๔ วัดสำคัญกรุงรัตนโกสินทร์ (งานสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ ๒๐๐ปี พ.ศ. ๒๕๒๕)
- http://www.globalgroup.in.th/encyclopedia_lanna.html
- ข้อมูลจาก : เวปเพจ ๖๐ปีในความทรงจำ พลเอกแป้ง มาลากุล ณ อยุธยา
- "พระราชทานยศพระตำรวจ" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 30: 1725. 2 พฤศจิกายน 2456. สืบค้นเมื่อ 6 มีนาคม 2564. Check date values in:
|accessdate=, |date=
(help) - "พระราชทานสัญญาบัตรยศนายพลเสือป่า" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 32: 507. 6 มิถุนายน 2458. สืบค้นเมื่อ 6 มีนาคม 2564. Check date values in:
|accessdate=, |date=
(help) - ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เล่ม 28 ตอน 0 ง หน้า 1033 20 สิงหาคม 130
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เล่ม 30 ตอน 0 ง หน้า 1964 30 พฤศจิกายน 2456
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เล่ม 33 ตอน 0 ง หน้า 1836 22 ตุลาคม 2459
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เล่ม 35 ตอน 0 ง หน้า 2848 19 มกราคม 2461
- ราชกิจจานุเบกษา, ประกาศพระราชทานฐานันดร เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี เล่ม 35 ตอน 0 ง หน้า 2192 2 ธันวาคม 2461
- ราชกิจจานุเบกษา, รายพระนามและนามผู้รับพระราชทานตราวัลลภาภรณ์ เมื่อวันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๒ และแถลงความชอบของผู้นั้นๆ เล่ม 36 ตอน 0 ง หน้า 8 6 เมษายน 2462
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานตราวชิรมาลา เล่ม 28 ตอน 0 ง หน้า 418 4 มิถุนายน 130
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา เล่ม 36 ตอน 0 ง หน้า 3318 25 มกราคม 2462
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญจักรพรรดิมาลา เล่ม 38 ตอน 0 ง หน้า 25 10 เมษายน 2464
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลปัจจุบัน เล่ม 32 ตอน 0 ง หน้า 2607 23 มกราคม 2458
- ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ฝ่ายหน้า เล่ม 43 ตอน 0 ง หน้า 3124 26 พฤศจิกายน 2469
- ราชกิจจานุเบกษา, แจ้งความสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง พระราชทานเหรียญรัตนาภรณ์ เล่ม 55 ตอน 0 ง หน้า 2960 28 พฤศจิกายน 2481
- บรรณานุกรม
- สมมตอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งเจ้าพระยาในกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545. 404 หน้า. หน้า 180-183. ISBN 974-417-534-6