เฉลิม ม่วงแพรศรี

เฉลิม ม่วงแพรศรี (2 สิงหาคม พ.ศ. 2481 - 4 กรกฎาคม พ.ศ. 2557) ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทย) พ.ศ. 2556, ผู้เชี่ยวชาญการสีซอสามสายของไทย, อดีตอาจารย์วิชาภาษาไทย วิทยาลัยนาฏศิลป และอดีตอาจารย์ประจำภาควิชาศิลปนิเทศ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

เฉลิม ม่วงแพรศรี
ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทย) พ.ศ. 2556
ไฟล์:เฉลิม ม่วงแพรศรี0001.jpg
ข้อมูลส่วนตัว
เกิด	2 สิงหาคม พ.ศ. 2481 กรุงเทพมหานคร
เสียชีวิต	4 กรกฎาคม พ.ศ. 2557 (75 ปี) กรุงเทพมหานคร
บิดา	นายช่วง ม่วงแพรศรี
มารดา	นางพร้อม ม่วงแพรศรี
หมวดหมู่:ศิลปินแห่งชาติ

ประวัติ

เฉลิม ม่วงแพรศรี เป็นบุตรชายคนเดียวของนายช่วง ม่วงแพรศรี และนางพร้อม ม่วงแพรศรี เกิดเมื่อวันอังคาร ขึ้น 6 ค่ำ เดือน 9 ปีขาล รัตนโกสินทร์ศก 157 ตรงกับวันที่ 2 สิงหาคม พ.ศ. 2481 ที่วชิรพยาบาล กรุงเทพมหานคร

การศึกษาวิชาสามัญ

• พ.ศ. 2494 สำเร็จการศึกษาระดับประถมศึกษา จากโรงเรียนสมอราย จังหวัดนครราชสีมา
• พ.ศ. 2500 สำเร็จการศึกษาระดับมัธยมศึกษา จากโรงเรียนมัธยมวัดสระเกศ กรุงเทพมหานคร
• พ.ศ. 2500 เข้าศึกษาที่โรงเรียนบพิตรพิมุข แต่ลาออกมาศึกษาต่อที่คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ใน พ.ศ. 2503
• พ.ศ. 2507 สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรี จากคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

การศึกษาดนตรีไทย

นายเฉลิม ม่วงแพรศรี มีความสนใจดนตรีไทยมาตั้งแต่ครั้งเยาว์วัย ท่านเริ่มหัดดนตรีครั้งแรกด้วยการซื้อซออู้จีนมาหัดเอง โดยอาศัยโน้ตเพลงที่ซื้อมาจากร้านดุริยบรรณ หลังจากนั้นนายเฉลิมได้รู้จักกับนายประเสริฐ มณีธร นายประเสริฐจึงพาไปฝากเรียนซอด้วงกับนายจำลอง อิศรางกูร ณ อยุธยา โดยได้หัดตั้งแต่เพลงพื้นฐานจนถึงเพลงที่ยากขึ้นตามลำดับ เช่น เพลงแป๊ะสามชั้น เพลงสาลิกาชมเดือนเถา เพลงสารถีสามชั้น เพลงแขกไทรสองชั้น และเพลงขอมใหญ่สองชั้น เป็นต้น

ระหว่างที่กำลังศึกษาอยู่ในชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 - 2 นายเฉลิม ม่วงแพรศรี มีโอกาสได้รู้จักกับหม่อมเจ้าหญิงศรีอัปสร วรวุฒิ (นักดนตรีในวงเตชะเสนีย์ และวงของนายโองการ กลีบชื่น) ท่านหญิงศรีอัปสรได้พานายเฉลิมมาพบและฝากตัวเป็นลูกศิษย์กับนายโองการ กลีบชื่น ได้ให้ความเมตตาต่อเพลงให้มากมายทุกประเภท และนอกจากการต่อเพลงตามปกติแล้ว นายเฉลิมยังมีโอกาสร่วมบรรเลงกับวงดนตรีคณะกลีบชื่น และอาทรศิลป์อยู่เสมอ รวมทั้งได้บรรเลงซอด้วงออกอากาศทางสถานีวิทยุกับวงดนตรีดังกล่าวเป็นประจำ

ใน พ.ศ. 2503 ขณะที่เข้าศึกษาในคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย นายเฉลิมได้รู้จักกับนางสาวดวงใจ เลขะกุล (บุตรสาวนางเจริญใจ สุนทรวาทิน) และนางมาลิทัศน์ พรหมทัศน์เวที ซึ่งเป็นเพื่อนกับบุตรชายพระยาภูมีเสวิน (จิตร จิตตเสวี) ทั้งสองจึงได้พามาพบและขอเรียนซอสามสายจากท่านและนับเป็นก้าวแรกของนายเฉลิม ม่วงแพรศรี ที่เริ่มฝึกหัดซอสามสายอย่างจริงจัง โดยเริ่มเรียนตั้งแต่พื้นฐานการใช้นิ้ว การใช้คันชัก ตามแบบราชสำนักที่พระยาภูมีเสวินได้รับการถ่ายทอดมาจากเจ้าเทพกัญญา บูรณพิมพ์ ทั้งนี้ การสืบสานวิธีการบรรเลงซอสามสายในสายของพระยาภูมีเสวินนั้น เป็นที่ยอมรับในวงการดนตรีไทยว่าถูกต้องตามแบบแผนและงดงามลงตัวตามแบบฉบับซอสามสายในราชสำนักโดยแท้ นายเฉลิมได้หัดซอสามสายกับพระยาภูมีเสวินตั้งแต่เพลงขับไม้บัณเฑาะว์ เพลงตับต้นเพลงฉิ่ง เพลงทะแย ไปจนถึงเพลงที่สูงขึ้นตามลำดับ เช่น เพลงสุรินทราหู และเพลงแขกมอญ เป็นต้น ระหว่างที่เรียนซอสามสายกับพระยาภูมีเสวินอยู่นี้ นายเฉลิมจะไปร่วมบรรเลงออกอากาศรายการวิทยุคลื่นสั้นของกรมประชาสัมพันธ์กับท่านอยู่เสมอ ทุก ๆ วันอังคารและวันพฤหัสบดี

ในช่วงประมาณ พ.ศ. 2508 นายเฉลิมสอบเข้ารับราชการได้ที่โรงเรียนนาฏศิลป กรมศิลปากร (ปัจจุบันคือ วิทยาลัยนาฏศิลป) ในตำแหน่งอาจารย์วิชาภาษาไทย แต่ด้วยความรักในดนตรีไทยจึงทำให้ท่านได้รู้จักกับครูดนตรีอาวุโสอีกหลายคน ประกอบกับการที่มีโอกาสไปบรรเลงดนตรีไทยตามงานต่าง ๆ อยู่เสมอ จึงทำให้ท่านคุ้นเคยกับนักดนตรีที่มีฝีมืออีกเป็นจำนวนมาก เช่น หลวงไพเราะเสียงซอ (อุ่น ดูรยะชีวิน) นายเทวาประสิทธิ์ พาทยโกศล นางสนิทบรรเลงการ (ละเมียด จิตตะเสวี) และนายประเวช กุมุท เป็นต้น ทำให้นายเฉลิมได้มีโอกาสศึกษาความรู้จากท่านเหล่านั้นมากมาย ในลักษณะครูพักลักจำบ้าง จากการสอบถามเทคนิคและแนวทางการบรรเลงบ้าง ถึงแม้จะไม่ใช่ลูกศิษย์โดยตรงแต่ก็ได้รับความเมตตาอยู่เป็นเนืองนิตย์ โดยเฉพาะหลวงไพเราะเสียงซอนั้น มักจะปรารภกับผู้อื่นเสมอว่าท่านสีซออย่างไรนายเฉลิมก็จะจำไปหมด สีซอได้ฉลาดเฉลียว

ด้วยเหตุที่นายเฉลิมมีประสบการณ์ด้านดนตรีไทย โดยเฉพาะได้เรียนรู้เทคนิคและแนวทางการบรรเลงซอชนิดต่าง ๆ ที่หลากหลาย ประกอบกับยอมรับและเห็นคุณค่าในความงามที่แตกต่างกันไปของครูแต่ละท่าน ทำให้นายเฉลิมได้พยายามนำแนวทางต่าง ๆ มาฝึกฝน หลอมรวม และปรับปรุงให้เป็นแนวทางของตนเองในการสร้างสรรค์ศิลปะการบรรเลงซอด้วง ซออู้ และซอสามสายได้อย่างกลมกลืนลงตัว โดยอยู่ในขนบของการบรรเลงดนตรีไทยที่เป็นแบบแผน และเป็นที่ยอมรับกันโดยทั่วไปในวงการดนตรีไทยว่าแนวทางการบรรเลงซอด้วง ซออู้ และซอสามสายของท่านมีความโดดเด่นเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวและมีความวิจิตรไพเราะเป็นอย่างยิ่งอีกแนวทางหนึ่ง

ประวัติการทำงาน

• พ.ศ. 2508 – 2510 เข้ารับราชการที่โรงเรียนนาฏศิลป กรมศิลปากร ในตำแหน่งอาจารย์วิชาภาษาไทย
• พ.ศ. 2510 – 2512 ปฏิบัติงานที่กองทัพอากาศออสเตรเลีย โดยทำหน้าที่สอนภาษาไทยในฐานทัพอากาศ พอยน์ทคุก กรุงเมลเบิร์น รัฐวิกตอเรีย ประเทศออสเตรเลีย
• พ.ศ. 2513 – 2544 กลับเข้ารับราชการอีกครั้งที่วิทยาลัยนาฏศิลป จนเกษียณอายุราชการในตำแหน่งอาจารย์วิชาภาษาไทย แต่ด้วยท่านเป็นผู้มีความรู้ความสามารถด้านดนตรีไทย นายประสิทธิ์ ถาวร จึงขอให้ท่านช่วยสอนซอด้วง ซออู้ และซอสามสาย ให้แก่นักเรียน นักศึกษาของวิทยาลัยนาฏศิลปอีกด้วย
• พ.ศ. 2544 – 2554 เข้าทำงานในตำแหน่งอาจารย์ประจำภาควิชาศิลปนิเทศ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ โดยทำหน้าที่สอนซอด้วง ซออู้ และซอสามสาย ให้แก่นิสิตสาขาวิชาดุริยางค์ไทยตั้งแต่ทักษะและเพลงพื้นฐานจนถึงทักษะการเดี่ยวเพลงชั้นสูง

เสียชีวิต

ไฟล์:เฉลิม ม่วงแพรศรี0003.jpg

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานหีบทองลายสลักประกอบศพ

นายเฉลิม ม่วงแพรศรี ถึงแก่กรรมด้วยอาการหัวใจล้มเหลว ที่บ้านพักย่านอ่อนนุช เมื่อคืนวันที่ 4 กรกฎาคม พ.ศ. 2557 สิริรวมอายุ 75 ปี 11 เดือน

ในการนี้ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินไปในการพระราชทานเพลิงศพ นายเฉลิม ม่วงแพรศรี ณ เมรุดุสิตาราม เขตบางกอกน้อย กรุงเทพมหานคร เมื่อวันอาทิตย์ที่ 26 ตุลาคม 2557 เวลา 17.15 น.

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

•   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นทวีติยาภรณ์ช้างเผือก (ท.ช.)
•   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นทวีติยาภรณ์มงกุฏไทย (ท.ม.)
•   เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 9 ชั้นที่ 5 (ภ.ป.ร.5)
• พ.ศ. 2557 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ชั้นที่ 4 จตุตถดิเรกคุณาภรณ์ (จ.ภ.)
• พ.ศ. 2514 –   เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

อ้างอิง

• ส่งเสริมวัฒนธรรม,กรม. ศิลปินแห่งชาติ พุทธศักราช 2556. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้แอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), 2557.
• ส่งเสริมวัฒนธรรม, กรม. ประวัตินายเฉลิม ม่วงแพรศรี ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทย) พ.ศ. 2556.

1. ไทยรัฐออนไลน์, ข่าว'ครูเฉลิม ม่วงแพรศรี' มือหนึ่งซอสามสายไทยเสียชีวิตแล้ว, 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2557, สืบค้นเมื่อ 24 กันยายน พ.ศ. 2557.
2. กรมส่งเสริมวัฒนธรรม, ข่าววงการดนตรีไทยสูญเสียครั้งสำคัญอีกครั้ง นายเฉลิม ม่วงแพรศรี ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทย) พุทธศักราช 2556, 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2557, สืบค้นเมื่อ 24 กันยายน พ.ศ. 2557.
3. เรื่องเล่าเช้านี้, ข่าว อ.เฉลิม ม่วงแพรศรี ศิลปินแห่งชาติ สาขาดนตรีไทย เสียชีวิตแล้ว, 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2557, สืบค้นเมื่อ 24 กันยายน พ.ศ. 2557.
4. ไทยพีบีเอส, ข่าวสิ้นศิลปินแห่งชาติ "เฉลิม ม่วงแพรศรี" บรมครูซอ, 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2557, สืบค้นเมื่อ 24 กันยายน พ.ศ. 2557.
5. ช่อง 7, ข่าวสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินไปในการพระราชทานเพลิงศพ นายเฉลิม ม่วงแพรศรี, 26 ตุลาคม พ.ศ. 2557, สืบค้นเมื่อวันที่ 26 ตุลาคม พ.ศ. 2557.
6. กรมส่งเสริมวัฒนธรรม, ประวัติและผลงาน นายเฉลิม ม่วงแพรศรี, สืบค้นเมื่อ 24 กันยายน พ.ศ. 2557.