กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข
กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข หรือ กรมพระราชวังหลัง เป็นตำแหน่งรองลงมาจากกรมพระราชวังบวรสถานมงคลที่พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งขึ้น เกิดขึ้นครั้งแรกในสมัยอยุธยา โดยสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช ทรงสร้างวังขึ้นหลังพระราชวังหลวง พระราชทานให้เป็นที่ประทับของสมเด็จพระเอกาทศรถ ดังนั้น จึงเกิดคำว่า "วังหลัง" ขึ้นมา ต่อมา ในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช โปรดให้พระไตรภูวนาถทิตยวงศ์ พระราชอนุชา ประทับที่วังหลังอีกพระองค์ อย่างไรก็ตาม ทั้งสมเด็จพระเอกาทศรถและพระไตรภูวนาถทิตยวงศ์เพียงแต่ประทับอยู่ในวังหลังเท่านั้น แต่ไม่ได้มีการเพิ่มยศศักดิ์แต่ประการใด
| กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข | |
|---|---|
| ที่พำนัก | พระราชวังบวรสถานพิมุข |
| ผู้แต่งตั้ง | พระมหากษัตริย์ไทย |
| วาระ | ตลอดพระชนม์ชีพ |
| ผู้ประเดิมตำแหน่ง | นายจบคชประสิทธิ์ |
| สถาปนา | พ.ศ.2231 |
| คนสุดท้าย | สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมพระอนุรักษ์เทเวศร์ |
| ยกเลิก | พ.ศ. 2349 |
ในรัชสมัยสมเด็จพระเพทราชา เมื่อพระองค์เสด็จขึ้นครองราชย์ ทรงแต่งตั้งหลวงสรศักดิ์ขึ้นเป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคล และได้แต่งตั้งให้นายจบคชประสิทธิ์ขึ้นเป็น "กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข" ให้ทรงรับพระราชบัญชา ซึ่งถือเป็นกรมพระราชวังหลังพระองค์แรกในสมัยอยุธยา ต่อมา ในรัชสมัยสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 8 (หรือ สมเด็จพระเจ้าเสือ) พระองค์ทรงสถาปนาเจ้าฟ้าเพชร พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ที่กรมพระราชวังบวรสถานมงคล หรือพระบัณฑูรใหญ่ และทรงสถาปนาเจ้าฟ้าพร พระราชโอรสพระองค์เล็กที่กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข แต่โปรดให้ออกพระนามกรมว่า "พระบัณฑูรน้อย" เนื่องจากพระองค์อาจจะทรงรังเกียจตำแหน่งกรมพระราชวังบวรสถานพิมุขเนื่องจากในรัชสมัยสมเด็จพระเพทราชาเมื่อทรงสถาปนานายจบคชประสิทธิขึ้นเป็นกรมพระราชวังบวรสถานพิมุขได้ไม่นาน นายจบคชประสิทธิก็ถูกสำเร็จโทษ
เมื่อถึงสมัยรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงสถาปนาให้สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมพระอนุรักษ์เทเวศร์ ซึ่งทรงมีความดีความชอบรบทัพจับศึกมาแต่ครั้งกรุงธนบุรี ขึ้นดำรงตำแหน่ง "กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข" พระองค์แรกแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ภายหลังการเสด็จทิวงคตของกรมพระราชวังบวรสถานพิมุขแล้ว ถือเป็นการสิ้นสุดของตำแหน่งกรมพระราชวังบวรสถานพิมุข เนื่องจากไม่มีการสถาปนากรมพระราชวังหลังขึ้นอีกเลย
รายพระนามกรมพระราชวังบวรสถานพิมุข
| พระมหากษัตริย์ | กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| สมเด็จพระเพทราชา | นายจบคชประสิทธิ์ | ||||
| พระมหากษัตริย์ | กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข | ||||
| พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช | สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมพระอนุรักษ์เทเวศร์ | ||||
อ้างอิง
- จุลลดา ภักดีภูมินทร์, กรมพระราชวังหลัง, ฉบับที่ 2458, ปีที่ 48, ประจำวันอังคารที่ 27 พฤศจิกายน 2544
- ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๑๓, โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, พ.ศ. ๒๔๖๒
- จุลลดา ภักดีภูมินทร์, ตำนาน 'วังหน้า' และ 'วังหลัง', สกุลไทย, ฉบับที่ 2438, ปีที่ 47, ประจำวันอังคารที่ 10 กรกฎาคม 2544
- จุลลดา ภักดีภูมินทร์, กรมพระราชวังหลัง (กรมพระราชวังบวรสถานพิมุข), สกุลไทย, ฉบับที่ 2751, ปีที่ 53, ประจำวันอังคารที่ 10 กรกฎาคม 2550