บาร์เตเลอมี ฟัน ไอก์

บาเธเลมี ฟาน เอค (ภาษาอังกฤษ: Barthelemy van Eyck หรือ Barthélemy d’Eyck หรือ van Eyck หรือ d' Eyck) (ค.ศ. 1420 - ก่อน ค.ศ. 1470) เป็นจิตรกรยุคฟื้นฟูศิลปวิทยาของยุคเนเธอร์แลนด์ตอนต้นคนสำค้ญของประเทศเนเธอร์แลนด์ในคริสต์ศตวรรษที่ 15 ผู้ทำงานอาจจะเป็นในบริเวณเบอร์กันดีในประเทศฝรั่งเศส บาเธเลมี แวน เอคมีความสำคัญในการเขียนภาพเขียน, จุลจิตรกรรม (Miniature) และภาพสำหรับ หนังสือวิจิตร ฟาน เอคสร้างผลงานระหว่างปี ค.ศ. 1440 ถึงปี ค.ศ. 1469 และอาจจะเป็นญาติกับ ยาน ฟาน เอค

จุลจิตรกรรมสัญลักษณ์แฝงคติจาก “ตำนานแห่งความรัก” ของพระเจ้าเรเน (King Rene’s Livre du cueur d'amour esprit)

แม้ว่างานที่เหลืออยู่จะไม่สามารถบอกได้แน่นอนว่าเป็นงานของบาเธเลมี ฟาน เอค แต่นักประพันธ์ร่วมสมัยกล่าวว่าฟาน เอคเป็นศิลปินผู้มีชื่อเสียงของสมัยนั้น และมักจะยอมรับว่างานชิ้นสำคัญๆ เป็นงานของฟาน เอค โดยเฉพาะเป็นที่ยอมรับกันว่าเป็นคนคนเดียวกับผู้ที่รู้จักกันในนามว่า “ครูบาแห่งการประกาศของเทพแห่งเอ็กซ์” (Master of the Aix Annunciation) ในฐานะเป็นผู้วาดบานพับภาพ และ “ครูบาแห่งเรเนแห่งอองชู” (Master of René of Anjou) ผู้วาดภาพสำหรับหนังสือวิจิตร นอกจากนั้นก็ยังเชื่อกันว่าฟาน เอคคือ “ครูบาแห่งแสงเงา” ซึ่งเป็นผู้วาดภาพบางภาพใน “หนังสือประจำชั่วโมงดยุคแห่งแบร์รี” (Très Riches Heures du Duc de Berry)

ชีวิตและงาน

อาจจะเป็นไปได้ว่าบาเธเลมี ฟาน เอคมีความเfกี่ยวดองกับยาน ฟาน เอคแต่ก็ไม่มีหลักฐานใดที่ยืนยัน พ่อเลี้ยงของบาเธเลมีเป็นพ่อค้าผ้าที่ติดตามพระเจ้าเรอเนไปเนเปิลส์และทางใต้ของฝรั่งเศส แม่ของบาเธเลมีผู้เสียชีวิตเมื่อปี ค.ศ. 1460 มีสร้อยชื่อว่า "Ydria Exters d'Allemagne" หรือ "แห่งเยอรมนี" ซึ่งอาจจะรวมไปถึงบริเวณที่เป็นเนเธอร์แลนด์ และทางใต้ของฝรั่งเศสด้วย แลมแบร์ตพี่ชายของบาเธเลมีดูเหมือนจะทำงานอยู่ทางใต้ของฝรั่งเศสหลังจากที่บาเธเลมีเสียชีวิตไปแล้ว

จากหลักฐานที่น่าเชื่อถือที่สันนิษฐานจากลักษณะงานและความเกี่ยวข้องทางครอบครัวว่าบาเธเลมีได้รับการฝึกจากยาน ฟาน เอค และเขียนหนังสือประจำชั่วโมงมิลาน-ตูริน (Milan-Turin Hours) ระหว่างคริสต์ทศวรรษ 1430 ซึ่งเป็นหนังสือวิจิตรเล่มสำคัญที่ส่วนใหญ่เหลืออยู่เพียงภาพถ่ายขาวดำหลังจากที่ต้นฉบับถูกไฟเผาไปหมด ในปี ค.ศ. 1440 มีหลักฐานว่าจิตรกรนามว่า "บาเธเลมี" ทำงานอยู่ที่ดิจองให้กับฟิลลิปเดอะกูด ดยุคแห่งเบอร์กันดี "บาเธเลมี" ที่กล่าวถึงนี้อาจจะเป็นคนๆ เดียวกับบาเธเลมี ฟาน เอค พระเจ้าเรอเนผู้กลายมาเป็นผู้อุปภถัมภ์คนสำคัญต่อมาถูกจำขังโดยดยุคฟิลลิปผู้ทรงคุณธรรมอยู่ระยะหนึ่ง ในปี ค.ศ. 1444 บาเธเลมีไปตั้งหลักฐานอยู่ที่เอ็กซ์-ออง-โปรวองซ์ทางใต้ของฝรั่งเศสคงเพื่อจะทำงานกับ อองเกอรองด์ ควอตอง (Enguerrand Quarton) ช่างเขียนคนสำคัญของฝรั่งเศสตามหลักฐานการเป็นพยานทางกฎหมายที่ทั้งสองทำร่วมกัน

บานพับภาพ "การประกาศของเทพแห่งเอ็กซ์"

 

บานพับภาพกลาง การประกาศของเทพแห่งเอ็กซ์

บานพับภาพสาม การประกาศของเทพแห่งเอ็กซ์ ที่วาดระหว่างปี ค.ศ. 1441 ถึงปี ค.ศ. 1445 ปัจจุบันถูกแยกเป็นชิ้นๆ ระหว่าง เอ็กซ์-ออง-โปรวองซ์ บรัสเซลส์ อัมสเตอร์ดัม และร็อตเตอร์ดัม บานข้างถูกตัดเป็นสองชิ้น ผู้จ้างงานชิ้นนี้เป็นพ่อค้าผ้าเพื่อนผู้รู้จักพ่อเลี้ยงของบาเธเลมี เป็นงานที่รวมอิทธิพลของจิตรกรรมเนเธอร์แลนด์สมัยต้นของโรแบร์ต แคมแพง และ ยาน ฟาน เอค และงานของเคล้าส์ ซลูเตอร์ (Claus Sluter) ที่ทำงานอยู่ที่ดิจองและ นิโคโล อันโตนิโอ โคลันโตนิโอ (Niccolò Antonio Colantonio) จากเนเปิลส์ แต่บางท่านก็สันนิษฐานว่าสองคนหลังน่าจะเป็นผู้ได้รับอิทธิพลจากบาเธเลมีเสียมากกว่าที่จะเป็นผู้มีอิทธิพลต่อ รายละเอียดสัญลักษณ์ต่างๆ ที่ใช้ภายในภาพเป็นรายละเอียดที่ละม้ายสัญลักษณ์ของการประกาศของเทพของยาน ฟาน เอคและศิลปินในกลุ่มเดียวกันใช้ เช่นในภาพ"การประกาศของเทพ" (วอชิงตัน) ภาพนี้และภาพเหมือนที่เขียนเมื่อปีค.ศ. 1456 (ลิคเค็นชไตน์คอลเล็คชัน, เวียนนา) และเศษภาพพร้อมกับกางเขนที่พิพิธภัณฑ์ลูฟร์ เป็นจิตรกรรมแผงเพียงเท่านั้นที่เหลือที่เชื่อกันว่าเป็นงานของบาเธเลมี งานสมัยหลังเป็นงานหนังสือวิจิตรทั้งสิ้นจากการอุปถัมภ์ของพระเจ้าเรอเนแห่งเนเปิลส์

พระเจ้าเรอเน (ค.ศ. 1409 - ค.ศ. 1480) ทรงเป็นเจ้านายราชวงศ์วาลัวส์ผู้อ้างสิทธิในการครองดินแดนต่างๆ อย่างซับซ้อน รวมทั้งสิทธิที่จะเป็นกษัตริย์แห่งเนเปิลส์ซึ่งถูกขับโดยกษัตริย์แห่งอารากอนในปี ค.ศ. 1442 บางหลักฐานกล่าวว่าบาเธเลมีอาจจะไปทำงานอยู่ที่เนเปิลส์หรือมีอิทธิพลต่อผลงานของนิโคโล อันโตนิโอ โคลันโตนิโอ และ อันโตเนลโล ดา เมสสินา ศิลปินของเนเปิลส์ เรเนชอบพำนักอยู่ทางใต้ของฝรั่งเศสหรือบริเวณลุ่มแม้น้ำลัวร์และเป็นกวีและศิลปินผู้มีความสามารถพอตัวจนเดิมเชื่อกันว่าเป็นเจ้าของผลงานหนังสือวิจิตรหลายชิ้นที่ในปัจจุบันเชื่อกันว่าเป็นผลงานของบาเธเลมี ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1447 บาเธเลมีปรากฏในหลักฐานในฐานะ "ช่างเขียนประจำราชสำนัก" ("peintre et varlet de chambre") ซึ่งเป็นตำแหน่งเดียวกับยาน ฟาน เอคในราชสำนักของ ฟิลลิปเดอะโบลด์ ดยุคแห่งเบอร์กันดี (Philip the Bold) และ พี่น้องลิมบวร์ก(Limbourg brothers) ในราชสำนักของดยุคแห่งแบร์รี ตำแหน่ง "ประจำราชสำนัก" เป็นตำแหน่งที่มีเกียรติและฐานะที่ถือกันว่าผู้ได้รับแต่งตั้งได้เป็นผู้ได้รับความใกล้ชิดกับผู้แต่งตั้งเช่นเรอเน บาเธเลมีเดินทางติดตามเรอเนไปแคว้นอากีแตนและอองเชส์ (Angers) หลายครั้ง ระหว่างปี ค.ศ. 1447 ถึงปี ค.ศ. 1449 ห้องเขียนภาพของบาเธเลมีอยู่ติดห้องพักส่วนตัวของเรอเนซึ่งทำให้สันนิษฐานได้ว่าทั้งสองน่าจะมีความใกล้ชิดกันมากกว่าปกติ หลักฐานสุดท้ายปรากฏในปี ค.ศ. 1469 กล่าวว่าบาเธเลมีได้รับเงินเดือนพร้อมทั้งคนรับใช้หรือผู้ช่วยสามคนและม้าสามตัว นอกจากนั้นยังมีหลักฐานว่าบาเธเลมีมีชีวิตอยู่ต่อมาถึงปี ค.ศ. 1476

หนังสือวิจิตร

 

เอมิเลีย, อาร์ไซท์ และพาลามอนสวดมนต์ในวัดจาก "Théséide"

หนังสือวิจิตรที่เป็นผลงานของบาเธเลมีที่ยังหลงเหลืออยู่ก็ได้แก่หนังสือประจำชั่วโมงที่หอสมุดมอร์แกนที่รัฐนิวยอร์ก สหรัฐอเมริกา ซึ่งรวมทั้งงานของอองเกอรองด์ ควอตองบางส่วน และจุลจิตรกรรมอีกห้าชิ้นใน “หนังสือประจำชั่วโมงโดยเรอเนแห่งอองจู (ลอนดอน)” (The London Hours of René of Anjou) ที่หอสมุดแห่งชาติแห่งอังกฤษที่บรรยายถึงความคับแค้นระหว่างที่เรอเนไปเป็นนักโทษอยู่ที่ดิจอง ฮาร์ธันสันนิษฐานว่าแบบวาดอาจจะร่างโดยเรอเนเองโดยให้บาเธเลเป็นผู้วาดรายละเอียด: “ผู้แปลความคิดอันบรรเจิดของพระเจ้าแผ่นดิน บุคคลสองคนที่มีความสัมพันธ์กันอย่างลึกซึ้งจนยากที่จะแยกจากกันซึ่งอาจจะนำมาถึงความร่วมมือทางศิลปะที่ประสบความสำเร็จ” [1]

ต้นฉบับที่เป็นที่รู้จักกันดีที่สุดสองฉบับคือ “ตำนานแห่งความรัก” (Livre du cueur d'amour esprit) และ "Théséide" ทั้งสองฉบับเป็นของหอสมุดแห่งชาติแห่งออสเตรียที่ กรุงเวียนนาในประเทศออสเตรีย ภาพในหนังสือเขียนระหว่างปี ค.ศ. 1460 ถึงปี ค.ศ. 1470 ประกอบด้วยจุลจิตรกรรมทั้งหมด 16 และ 17 ภาพตามลำดับ “ตำนานแห่งความรัก” เป็นหนังสือความรักแฝงคติในราชสำนักซึ่งเกือบจะเป็นที่แน่นอนว่าเขียนโดยเรอเน ตัวต้นฉบับมีเนื้อที่สำหรับจุลจิตรกรรมอีก 29 ภาพแต่มาเขียนเสร็จในต้นฉบับอีกเล่มหนึ่งที่เขียนโดยจิตรกรที่มีฝีมือด้อยกว่า และอาจจะเขียนจากภาพที่บาเธเลมีร่างไว้ ตำนานรักแบบอุดมคติ/วีรบุรุษมาเขียนตอนปลายสมัยซึ่งอาจจะมีส่วนทำให้บาเธเลมีสามารถแฝงความเป็นจริงของชีวิตและความเข้าใจในชีวิตเข้าไปได้บ้าง ฝีมืงานเขียนเป็นฝีมือชั้นดีที่เห็นได้จากภาพสี่ภาพที่เป็นภาพกลางคืนและหลายภาพเป็นยามสลัวหรือยามรุ่งอรุณซึ่งบาเธเลมีถ่ายทอดได้อย่างงดงาม ต้นฉบับที่มีขนาดใหญ่กว่าและเป็นภาพที่มีรายละเอียดอย่างซับซ้อนมากกว่าคือต้นฉบับที่แปลมาจากงานของจิโอวานนิ โบคคาชโชในภาษาอิตาลีชื่อ “Il Teseida delle nozze d'Emilia” ซึ่งตามทฤษฏีแล้วเป็นเรื่องของเธเซียส แต่ตามความเป็นจริงแล้วก็เป็นตำนานรักอีกฉบับหนึ่งซึ่งประกอบด้วยฉากชีวิตของการอยู่อาศัยในเมืองใหญ่ที่วาดอย่างเลิศลอย

งานที่เก่ากว่าที่กล่าวถึงคืองานวาดภาพประกอบคำบรรยายของเรอเนชื่อ “หนังสือการแข่งขันของพระเจ้าเรอเน” (King René's Tournament Book) ซึ่งเป็นงานสีน้ำบนกระดาษแทนที่จะเป็นสีฝุ่นบนหนัง

นอกจากนั้นนักประวัติศาสตร์ศิลปะหลายคนก็ยังเชื่อกันว่าบาเธเลมีเป็นคนคนเดียวกับ “ปรมาจารย์แสงเงา” (Master of the Shadows) ผู้เขียนภาพประกอบในหนังสือ “หนังสือประจำชั่วโมงดยุคแห่งแบร์รี” ในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 15 เป็นช่วงระยะเวลานานภายหลังพี่น้องลิมบวร์กเขียนจุลจิตรกรรมชิ้นสำคัญที่สุด (ทั้งพี่น้องและดยุคเสียชีวิตไปก่อนที่จะเขียนเสร็จ) หนังสือจึงอาจจะตกมาเป็นของเรอเน ฉากสำหรับเดือนกันยายนบางส่วนอาจจะเป็นงานของ “ปรมาจารย์แสงเงา” ซึ่งแสดงภาพวังโซมัวร์ (Saumur) ซึ่งเป็นของเรอเนและเป็นที่ที่เรอเนพำนักระหว่างคริสต์ทศวรรษ 1460 นอกจากนั้นปรมาจารย์ก็ยังเขียนภาพเดือนมีนาคมหรือเขียนบางส่วน เดือนตุลาคม และเดือนธันวาคม ลักษณะช่องว่างในภาพที่ประกอบด้วยแสงเงาซึ่งเป็นลักษณะเด่นของงานของบาเธเลมีเป็นฝีมือที่เหนือกว่างานของพี่น้องลิมบวร์ก หน้าตัวแบบภายในรูปโดยเฉพาะชาวนาเป็นหน้าที่แสดงเอกลักษณ์ของแต่ละบุคคลแม้ว่าโครงร่างกายจะไม่ดีเท่าก็ตาม งานนี้และอาจจะงาน “ขบวนแห่ของนักบุญเกรกอรี” (วอลเธอร์และวูลฟ, op cit) เท่านั้นที่แสดงลักษณะการเขียนที่ว่านี้ งานเขียนอื่นๆ มาเพิ่มเติมหลายชั่วคนภายหลังโดยฌอง โคลอมบ์ (Jean Colombe)

งานสำคัญ

• “การประกาศของเทพแห่งเอ็กซ์” (Aix Annunciation)
• “ตำนานแห่งความรัก” ของพระเจ้าเรอเน, เวียนนา, ประเทศออสเตรีย
• “Théséide”, เวียนนา, ประเทศออสเตรีย
• “หนังสือการแข่งขันของพระเจ้าเรอเน” (King René's Tournament Book), สีน้ำบนกระดาษ
• “หนังสือประจำชั่วโมง” (Book of Hours), รัฐนิวยอร์ก , สหรัฐอเมริกา

อ้างอิง

1. บ้างก็ว่า “Barthélemy de Cler”, “der Clers”, “Deick d'Ecle”, “d'Eilz” - ฮาร์ธัน, จอห์น, “หนังสือประจำชั่วโมง”, หน้า 93, ค.ศ. 1977, บริษัททอมัส วาย โครเวลล์, นิวยอร์ก, ISBN 0690016549
2. อุนเตอร์เคิร์คเคอร์, ฟรันซ์ (ค.ศ. 1980). ตำนานแห่งความรักของพระเจ้าเรเน (Le Cueur d'Amours Espris). นิวยอร์ก: จี เบรซิลเลอร์. ISBN 0-8076-0989-7. Check date values in: |year= (help)
3. ทอลลีย์
4. หอสมุดแห่งชาติแห่งอังกฤษ และ “Master of the Cœur d’Amour Epris” สำหรับ “ครูบาแห่งแสงเงา” ในงาน Très Riches Heures ครูบาแห่งแห่งเอ็กซ์ใช้เป็นครั้งแรกในปี ค.ศ. 1953 (โดย ไอ พี เมย์ ใน “La Revue des Arts”, 3) จากลายเซ็นที่ค่อนข้างจะน่าเคลือบแคลงในหนังสือในแผงบรัสเซลล์แต่ก็เป็นที่ยอมรับกัน ส่วน “ครูบาแห่ง ค.ศ. 1456” เป็นชื่อที่ใช้สำหรับภาพเหมือนลิคเค็นชไตน์ก็อาจจะเป็นบาเธเลมีด้วย
5. เดเน็นส์, เอลิซาเบธ. ฮิวเบิร์ตและยาน ฟาน เอค. นิวยอร์ก: Alpine Fine Arts Collection. ISBN 0-933516-13-4.
6. วอลเทอร์, อินโก เอฟ (ค.ศ. 2005). งานชิ้นเอกของหนังสือวิจิตร (Masterpieces of Illumination). โคโลญ: ทาสเค็น. pp. หน้า 473-4. ISBN 3-8228-4750-X. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); Check date values in: |year= (help)
7. ฮาร์ทัน op cit หน้า 90-93
8. วอลเธอร์และวูลฟ, “งานชิ้นเอกของหนังสือวิจิตร”, หน้า 350-353
9. โปยอง, เอ็ดมอนด์ (ค.ศ. 1979). หนังสือประจำชั่วโมงของดยุคแห่งเบร์รี: ต้นฉบับคริสต์ศตวรรษที่ 15. นิวยอร์ก: เครสเซนต์บุคส์. ISBN 0-517-28288-7. Check date values in: |year= (help) - โปยองมิได้กล่าวว่าปรมาจารย์คือคนคนเดียวกับบาเธเลมีแต่วอลเธอร์และวูลฟเชื่อว่าเป็นคนคนเดียวกันและกล่าวว่าเป็นผู้เขียนรูปเดือนมิถุนายน

ข้อมูลเพิ่มเติม

• ศิลปะเรอเนซองส์
• หนังสือวิจิตร
• หนังสือประจำชั่วโมง
• หนังสือประจำชั่วโมงดยุคแห่งแบร์รี

แหล่งข้อมูลอื่น

• “ตำนานแห่งความรัก” ของพระเจ้าเรอเน คำบรรยายเรื่องพร้อมรูปประกอบ (อังกฤษ)

สมุดภาพ

•  

  บานพับภาพ “การประกาศของเทพแห่งเอ็กซ์”
  (ราว ค.ศ. 1450)

•  

  พระแม่มารี ใน “การประกาศของเทพแห่งเอ็กซ์”
  (รายละเอียด)

•  

  “หนังสือประจำชั่วโมงดยุคแห่งแบร์รี” (Les Très Riches Heures du duc de Berry) - กันยายน

•  

  “หนังสือประจำชั่วโมงดยุคแห่งแบร์รี” - ธันวาคม

•  

  “หนังสือการแข่งขันของพระเจ้าเรอเน”