พระยาอุปกิตศิลปสาร (นิ่ม กาญจนาชีวะ)

อำมาตย์เอก พระยาอุปกิตศิลปสาร (นิ่ม กาญจนาชีวะ) (10 พฤษภาคม พ.ศ. 2422 - 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2484) เป็นนักเขียน ผู้เชี่ยวชาญทางภาษาไทย ท่านใช้นามปากกาหลายนาม ที่รู้จักกันแพร่หลาย คือ "อ.น.ก.", "อุนิกา", "อนึก คำชูชีพ" และเป็นผู้ริเริ่มคำทักทายคำว่า "สวัสดี" และยังเป็นผู้อุทิศร่างกายเพื่อการศึกษาทางการแพทย์หรือที่เรียกว่าอาจารย์ใหญ่ เป็นท่านแรกของประเทศไทย โดยกล่าวว่า "ฉันเป็นครู ตายแล้วขอเป็นครูต่อไป"

พระยาอุปกิตศิลปสาร (นิ่ม กาญจนาชีวะ)
เกิด	10 พฤษภาคม พ.ศ. 2422
เสียชีวิต	19 พฤษภาคม พ.ศ. 2484 (62 ปี)
สัญชาติ	ไทย
ชื่ออื่น	อ.น.ก. , อุนิกา , อนึก คำชูชีพ
อาชีพ	นักเขียน , ผู้เชี่ยวชาญทางภาษา
มีชื่อเสียงจาก	ผู้ริเริ่มการใช้คำว่า “สวัสดี” สำหรับทักทาย , อาจารย์ใหญ่คนแรกของประเทศไทย , เป็นคนแต่งตำราเรียนภาษาไทยหลายเล่ม , เป็นคนแปลบทกลอนของกวีอังกฤษ โทมัส เกรย์ เป็นกลอนดอกสร้อย รำพึงในป่าช้า

ประวัติ

พระยาอุปกิตศิลปสารมีนามเดิมว่า นิ่ม กาญจนาชีวะ เป็นบุตรของ นายหว่าง และ นางปลั่ง เกิดวันที่ 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2422 ศึกษาหาความรู้ภาษาไทยเบื้องต้นที่วัดบางประทุนนอก อำเภอบางขุนเทียน จังหวัดธนบุรี (ปัจจุบันคือจังหวัดกรุงเทพมหานคร) และที่วัดประยุรวงศาวาสวรวิหาร ต่อมาได้บวชเป็นสามเณรและเป็นพระภิกษุที่วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร สมเด็จพระวันรัต (แดง สีลวฑฺฒโน) เป็นพระอุปัชฌาย์ ระหว่างที่บวชได้ศึกษาพระธรรมวินัย จนสอบได้เปรียญธรรม 6 ประโยค และศึกษาวิชาครู

พระยาอุปกิตศิลปสารได้เริ่มเข้ารับราชการเป็นครูฝึกสอน ที่โรงเรียนฝึกหัดอาจารย์สายสวลี ต่อมาได้ย้ายไปสอนที่โรงเรียนสวนกุหลาบ วัดมหาธาตุ และ โรงเรียนฝึกหัดอาจารย์บ้านสมเด็จเจ้าพระยา นอกจากเป็นครูแล้ว พระยาอุปกิตศิลปสารยังเคยดำรงตำแหน่งข้าหลวงตรวจการ พนักงานกรมราชบัณฑิต หัวหน้าการพิมพ์แบบเรียน หัวหน้าแผนกอภิธานสยาม ปลัดกรมตำราและอาจารย์ประจำกรมศึกษาธิการ และได้เลื่อนยศบรรดาศักดิ์มาตามลำดับ จนวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2467 จึงได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็นพระยาอุปกิตศิลปสาร มีตำแหน่งในกระทรวงศึกษาธิการ ถือศักดินา 1,000 และมียศเป็นอำมาตย์เอก

พระยาอุปกิตศิลปสารเป็นผู้มีความรู้เชี่ยวชาญทางภาษาไทย ภาษาบาลี และวรรณคดีไทย อีกทั้งท่านยังเป็น อาจารย์พิเศษแผนกภาษาไทยและภาษาโบราณตะวันออกในคณะอักษรศาสตร์ แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย อาจารย์พิเศษสอนภาษาไทยในชุดครูมัธยม และเป็นกรรมการชำระปทานุกรม ท่านถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2484

ผลงาน

• ตำราไวยากรณ์ไทย 4 เล่ม ได้แก่ อักขรวิธี วจีวิภาค วากยสัมพันธ์ และ ฉันทลักษณ์
• สงครามภารตะคำกลอน
• คำประพันธ์บางเรื่อง
• ผู้ที่ริเริ่มใช้คำว่า "สวัสดี"
• กลอนสุภาพ พ่อแม่รังแกฉัน
• กลอนดอกสร้อยรำพึงในป่าช้า (ปรับจาก Elegy Written in a Country Churchyard)
  • ได้รับการบรรจุเป็นแบบเรียนสำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษามานานนับ 10 ปี

สยามไวยากรณ์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

• พ.ศ. 2470 -   เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))

อ้างอิง

1. อาจารย์ใหญ่คนแรกของเมืองไทย
2. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานบรรดาศักดิ์, เล่ม 41, ตอน ง, 1 มกราคม 2467, หน้า 3447
3. สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. หนังสือเรียนสาระการเรียนรู้พื้นฐาน วรรณคดีวิจักษ์ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2. กรุงเทพฯ: สกสค. ลาดพร้าว, 2550, หน้า 127
4. ราชกิจจานุเบกษา, พระราชทานเหรียญดุษฎีมาลา, เล่ม 44, 18 มีนาคม 2470, หน้า 4047